13 - 04 - 2024
نیاز به اصلاح شیوه انتخاب آثار ثبت جهانی
مولفههای موثر در شیوه انتخاب آثار نامزدشده در فهرست میراث یونسکو تابعی از ساختار حکومتی کشورهای عضو و ساختار یونسکو است و باید شیوه انتخاب آثار اصلاح شود.
روند ثبت جهانی در ایران طی سالهای متمادی بعد از پیوستن ایران به کنوانسیون میراث جهانی، مسیر پر فرازونشیبی را پیموده، اما در سالهای اخیر این روند نشانههای نگرانکننده از خود بروز داده است که با توصیه به عدم ثبت ماسوله توسط نهادهای مشاور کمیته میراث جهانی به دلیل عدم توجیه ارزشهای برجسته جهانی اثر، نگرانیها در مورد ادامه موفق ثبت جهانی آثار ایران را بیشازپیش کرده است.
به گزارش مهر،ایران در حال حاضر ۲۷اثر در فهرست میراث جهانی به ثبت رسانده و در این بین در سالهای اخیر در ثبت چندین اثر ناموفق بوده است (ماسوله و ارسباران طی پنج سال اخیر). از همینرو شناخت علل این عدم موفقیت و نگرانی بهوجود آمده از ادامه این امر، میتواند به بهبود فرآیند مذکور کمک کرده و از عدم ثبتهای آتی آثار ایران در فهرست میراث جهانی جلوگیری کند.
درک وضعیت بهوجود آمده فعلی نیازمند شناخت عوامل موثر بر میراث جهانی در ایران است. ازهمینرو این گزارش سعی کرده تا با بررسی کلیه عوامل موثر بر میراث جهانی در ایران، نقاط قوت و ضعف آن را شناسایی کرده و در نهایت راهکارهای اجرایی و تقنینی را ارائه کند.
بررسیهای دفتر مطالعات فرهنگ و آموزش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی نشان میدهد دودسته از مولفهها بر این فرآیند تاثیر گذارند، برخی از این مولفهها در داخل کشور عمل میکنند، همچون عدم وجود ساختارهای سازمانی برای انتخاب آثار در کشور، غلبه فردگرایی، عدم وجود برنامهریزی بلندمدت برای ثبت جهانی در کشور، عدم تعریف موضوع میراث جهانی بهجهت تاثیرگذاری سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در درون و بیرون کشور در سیاستگذاریهای کلان کشور، اما برخی دیگر از این مولفهها در بیرون از کشور بر این فرآیند تاثیر میگذارند؛ ازجمله عدم عضویت ایران در کمیته میراث جهانی و موضوع مهم چانهزنیهای فنی و سیاسی برای ثبت یک اثر.
فرآیند ثبت میراث جهانی در ایران و ارائه پیشنویس قانونی توسط دفتر مطالعات فرهنگ و آموزش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی بررسی شد. در این گزارش به موضوع فرآیند ثبت یک اثر، انتخاب آثار، شیوه انتخاب توسط کشورهای عضو، عوامل موثر بر تصمیمگیری کمیته میراث جهانی پرداخته شده است. همچنین با توجه به شناخت مسائل مترتب بر میراث جهانی در ایران دودسته پیشنهاد اجرایی و تقنینی در این گزارش مطرح شده است.
در این گزارش آمده: کنوانسیون میراث جهانی ابزاری مهم در جهت شناسایی و ثبت میراث مشترک بشریت است. ایران از سال ۱۳۵۳ به این کنوانسیون پیوسته و تاکنون ۲۷اثر از ایران نیز در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است. از زمان پیوستن ایران به کنوانسیون میراث جهانی هیچ قانون یا ضابطه تکمیلی بر قانون الحاق ایران به کنوانسیون میراث جهانی اضافه نشده است و بهرغم موفقیتهای کسبشده در ثبت تعداد قابلتوجهی از آثار در فهرست میراث جهانی، اما فرآیند مذکور بهدلیل عدم داشتن ساختار مشخص در بدنه نهادی میراث فرهنگی، طی همه سالهای پس از پیوستن ایران به کنوانسیون، با فرازوفرودهایی همراه بوده است.
همین روند در سالهای اخیر به دلیل اتکا به افراد، عدم وجود ساختار سازمانی کارآمد در بدنه وزارت میراث فرهنگی، عدم برنامهریزی کلان در این حوزه، عدم وجود برنامه مشخص برای بهرهبرداری از مواهب ثبت جهانی و…. بهسمت افول در حال حرکت است. نمونههای آن را میتوان در پرونده ماسوله دید؛ جایی که در سال جاری پرونده توسط ارزیابان میراث جهانی به عدم ثبت توصیه شد و تنها بعد از مشورتهای صورتگرفته با اعضای کمیته میراث جهانی پرونده توسط کمیته میراث جهانی به تعویق افتاد.
این نیز ماحصل نگاههای مدیریتی گذرا و بیتوجهی به نیمه ساختارهای بهوجود آمده و ثبات در دهه۹۰ شمسی بود. از همینرو لازم است تا برای ساماندهی و بهرهبرداری از ظرفیتهای متعدد میراث جهانی، اقدامات تقنینی هدفمندی صورت گیرد.
ساختار میراث جهانی بهعنوان یک فرآیند جامع که از سیاستگذاری تا ثبت و همچنین مدیریت و حفاظت و بهرهبرداری از ثبت را شامل میشود، در ساختار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی جایگاه قانونی کارآمدی ندارد و بهرغم بیندستگاهی بودن فرآیند میراث جهانی در سطح بینالمللی تنها وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی در این امر دخیل است و در موارد میراث طبیعی با هماهنگی سازمان محیطزیست و سازمان جنگلها و مراتع برای ثبت جهانی نامزد میشوند.
نیاز به شیوه انتخاب آثار نامزد شده برای ثبت جهانی
بررسیها نشان میدهد که مولفههای موثر در شیوه انتخاب آثار نامزد تابعی از ساختار حکومتی کشورهای عضو و ساختار سازمان انتخابکننده آثار است. بنابراین نیاز است تا شیوه انتخاب آثار نامزد برای ثبت میراث جهانی منطبق بر وضع موجود حاکمیتی و نهادی اصلاح شود.
برخلاف نمونههای موفق در دنیا، فرآیند ثبت میراث جهانی در ایران از شفافیت کافی برخوردار نیست. طی این فرآیند نحوه انتخاب آثار، افراد تصمیمگیرنده، نامزدهای احتمالی و نحوه اخذ رضایت از ذینفعان در فرآیند نامزدی آثار بهدرستی اطلاعرسانی نمیشود. در این بین هیچگونه دستورالعمل انتخاب آثار، صورتجلسه انتخاب آثار نامزد و معیارهای انتخاب آثار منتشر نشده است.
بررسی کشورهای موفق نشان داده است که اغلب کشورها قوانین ملی تکمیلی در موضوع میراث جهانی خود به تصویب رساندهاند که جایگاه نهادهای تصمیمگیرنده، فرآیند انتخاب آثار نامزد و نحوه تامین مالی این فرآیند در این قوانین دیده شده است.
نقش ارتباطات فردی و چانهزنیها
بررسی گزارش ارزیابی نهادهای مشاور از آثار نامزد ایران نشان میدهد که اولا رویکرد دو نهاد در ارزیابی پروندههای نامزد ایران متفاوت است (ایکوموس بر بخش توجیه اثر و IUCN بر بخش مدیریت اثر متمرکز هستند) و ثانیا شناخت رویکرد نهادهای مشاور در ارزیابی آثار نامزد ایران میتواند بر تهیه پروندههای نامزدی کارآمد موثر واقع شود.
مرحله دفاع از پروندههای نامزدی و چانهزنی در جلسات نهادهای مشاور کمیته میراث جهانی و همچنین در جلسات نهایی کمیته میراث جهانی یکی از مهمترین بخشهای ثبت موفق یک اثر را شکل میدهد. بسیاری از پروندههای نامزد آثار ایران که در مرحله ارزیابی توسط نهادهای مشاور توصیه به موردی غیر از ثبت شده بودند با چانهزنی در جلسات کمیته میراث جهانی با اعضای حاضر در کمیته، نتیجه به نفع کشور تغییر کرده است. نقش افراد در این مرحله بسیار بااهمیت است زیرا ارتباطات افراد سبب شکلگیری چانهزنی با اعضای کمیته میراث جهانی میشود.
فهرست میراث جهانی ایران و فهرست موقت ایران بهعنوان فهرست بالقوه ثبت جهانی ایران دارای شکافهای جدی از نظر گونهشناسی، موضوعی و … است که نیازمند رفع آنها برای ثبت موفق در سالهای آتی است. برطرف کردن شکافها میتواند به توازن میراث جهانی در کل کشور از لحاظ توزیع جغرافیایی و موضوعی کمک کند.
کشور ایران باید برای بهرهبرداری از فرصتهای ایجادشده از ثبت میراث جهانی، با برنامهمحوری ثبت جهانی را از مقولهای موضعی به موضوعی جامع و دارای ظرفیت برای توسعه در مناطق کمبرخوردار تغییر دهد.
ایران از دوره اول (۱۹۸۰-۱۹۷۶) دیگر هیچگاه به عضویت کمیته میراث جهانی، بهعنوان مهمترین نهاد در ثبت جهانی یک اثر، در نیامده است. عضویت ایران در این کمیته میتواند به ثبت موفق آثار و همچنین تاثیرگذاری در فرآیند میراث جهانی و تعمیق روابط با دیگر کشورها کمک کند. عضویت در کمیته میراث جهانی همچنین میتواند به توسعه ابزارهای چانهزنی ایران در دیگر کمیتههای یونسکو کمک کند.
مشارکت مردم و ذینفعان در فرآیند میراث جهانی در کمترین میزان خود است، این در حالی است که مشارکت و همراهی مردم میتواند به ثبت موفق یک اثر و بهرهبرداری صحیح از مواهب ثبت جهانی و توسعه در مناطق کمبرخوردار کمک کند و تجربه مشارکت مردم و ذینفعان در فرآیند میراث جهانی در دنیا نمونههای موفقی را بههمراه داشته است.
بهواسطه محدودیتهای ایجادشده توسط ثبت جهانی از جمله حرائم آثار ثبتشده که اغلب محدودههای وسیعی را با محدودیتهای حفاظتی روبهرو میکند و نظارت و حساسیت مستمر روی اثر ثبتشده توسط وزارت میراث فرهنگی و یونسکو و مشاوران آنکه هر دو عامل فشار بر مردم محلی بهدلیل جلوگیری از توسعه نامتوازن میگذارد، عدم همراهی مردم میتواند خطری برای این آثار و در نهایت کشور بهوجود آورد.
پیشنهاد راهکار تقنینی، نظارتی
یا سیاستی
– هیچ جایگاه مشخصی برای افراد خبره و همچنین موسسات غیرانتفاعی مرتبط با میراث جهانی در فرآیند میراث جهانی در کشور دیده نشده است. این در حالی است که تجربه و توان علمی این افراد و موسسات میتواند در ثبت موفق آثار کمک کند.
– اصلاح ساختار انتخاب آثار نامزد با ایجاد شورای میراث جهانی در درون وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی با حضور همه نهادهای مرتبط از جمله وزارتخانههای امور خارجه، کشور و راهوشهرسازی و سازمانهای محیطزیست و همچنین نهادهای غیرانتفاعی همچون کمیته ملی ایکوموس و IUCN، اعضای هیات علمی دانشگاهها، خبرگان و مدیران و دستاندرکاران سابق میراث جهانی در ایران.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد