نگرانی پوتین از شی

جهان صنعت – ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه در انظار عمومی همواره تاکید دارد که دوستی روبه رشد کشورش با چین تزلزل‌ناپذیر است و همکاری استراتژیک نظامی و اقتصادی دو کشور وارد یک دوران طلایی شده است اما گویا در مقر آژانس امنیت داخلی روسیه که به نام F.S.B شناخته می‌شود، یک واحد اطلاعاتی مخفی وجود دارد که چینی‌ها را دشمن خطاب می‌کند. این واحد سری، هشدار داده که چین یک تهدید جدی برای امنیت روسیه است و افسران آن می‌گویند که پکن به طور فزاینده‌ای در تلاش است تا جاسوسان روسی را استخدام و به فناوری نظامی حساس دست‌یابد. افسران اطلاعاتی این واحد همچنین، می‌گویند که چین در حال جاسوسی از عملیات نظامی روسیه در اوکراین است تا در مورد سلاح‌های غربی و جنگ‌افزاری اطلاعات کسب کند.

همچنین ابعاد این قضیه فراتر رفته و افسران امنیتی روسیه نگران هستند که چینی‌ها در حال زمینه‌سازی برای ادعای ارضی در روسیه نیز هستند چراکه به نظر می‌رسد، عوامل اطلاعاتی چین با استفاده از شرکت‌های معدنی و مراکز تحقیقاتی دانشگاهی به عنوان پوشش در قطب شمال به جاسوسی مشغول هستند.

طبق گزارشی که چند روز قبل نیویورک‌تایمز در این زمینه منتشر کرده، این تهدیدات در یک سند داخلی هشت صفحه‌ای F.S.B تشریح شده و اولویت‌هایی را برای دفع جاسوسی چین تعیین کرده است. براساس این گزارش، سند به دست آمده، بدون تاریخ است که احتمال پیش‌نویس بودن آن را مطرح می‌کند. همچنین این رسانه مدعی شده که سند مذکور را با شش آژانس اطلاعاتی غربی به اشتراک گذاشت که همگی آن را معتبر ارزیابی کردند. در همین راستا، این سند دقیق‌ترین دیدگاه پشت پرده تا به امروز از تفکر ضدجاسوسی روسیه در مورد چین را ارائه می‌دهد.

دوستی با احتیاط

از زمان حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، پیوند جدید مسکو با پکن تعادل قدرت جهانی را تغییر داده است. به طوری که به گفته برخی از ناظران، این مشارکت، یکی از مهم‌ترین و در عین حال مبهم‌ترین روابط ژئوپلیتیکی مدرن است. به عنوان مثال، روسیه از سال‌ها تحریم‌های مالی غرب پس از تهاجم به اوکراین جان سالم به‌در برده و پیش‌بینی‌های بسیاری از سیاستمداران و کارشناسان مبنی بر فروپاشی اقتصاد این کشور اشتباه ازآب درآمده است. امری که روس‌ها تا حد زیادی آن را مدیون چینی‌ها هستند. در واقع، چین بزرگ‌ترین مشتری نفت روسیه است و تراشه‌های کامپیوتری، نرم‌افزار و قطعات نظامی ضروری مسکو را تامین می‌کند. همچنین هنگامی که شرکت‌های غربی، روسیه را ترک کردند، برندهای چینی وارد عمل شدند تا جایگزین آنها شوند.

در چنین شرایطی و در حالی که پوتین و شی از مشارکت دوجانبه بدون محدودیت صحبت می‌کنند اما افشای این سند نشان می‌دهد که در واقعیت، محدودیت‌های مهمی در روابط میان دو کشور وجود دارد. در همین رابطه آندری سولداتوف، کارشناس سرویس‌های اطلاعاتی روسیه که در بریتانیا زندگی می‌کند، در گفت‌وگو با مجله تایمز گفته است، از یک‌سو شما رهبری سیاسی دارید و این افراد طرفدار نزدیکی با چین هستند اما سرویس‌های اطلاعاتی و امنیتی نسبت به این موضوع مشکوک هستند. نکته حائز اهمیت این است که سند منتشر شده، فاش می‌کند که سه روز قبل از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، F.S.B یک برنامه ضدجاسوسی جدید به نام «Entente-» را تصویب کرده که نام رمز آن ظاهرا اشاره‌ای طعنه‌آمیز به اتحاد روبه رشد مسکو با پکن است اما هدف واقعی این ابتکار جلوگیری از تضعیف منافع روسیه توسط جاسوسان چینی است. زمان‌بندی این برنامه به طور قطع تصادفی نبوده زیرا روسیه تقریبا تمام منابع نظامی و اطلاعاتی خود را به اوکراین، منتقل کرده و به طور طبیعی نگران سوء‌استفاده چینی‌ها از این موضوع بوده است.

این سند می‌گوید که عوامل اطلاعاتی چین تلاش‌ها برای استخدام مقامات روسی، کارشناسان، روزنامه‌نگاران و تاجران نزدیک به قدرت در مسکو را افزایش داده‌اند. برای مقابله با این امر F.S.B به افسران خود دستور داده تا تهدید را متوقف و از انتقال اطلاعات استراتژیک مهم به چینی‌ها جلوگیری کنند. طبق این سند، به افسران دستور داده شد تا با شهروندان روسی که از نزدیک با چین کار می‌کنند، جلسات حضوری برگزار کنند و به آنها هشدار دهند که پکن در تلاش است تا از روسیه سوءاستفاده کرده و تحقیقات علمی پیشرفته را به دست آورد.

شاید به همین دلیل است که برخی از اعضای دولت ترامپ بر این باورند که از طریق ارتباط با پوتین، واشنگتن می‌تواند روسیه را از چین جدا و اتحاد دو قدرت اتمی را تضعیف کند. همچنین شاهد بودیم که ترامپ اندکی قبل از انتخابش در ماه نوامبر سال گذشته گفته بود، من باید آنها را از هم جدا کنم و فکر می‌کنم می‌توانم این کار را هم انجام دهم.

در نتیجه سند F.S.B از یک دیدگاه، به این نظریه اعتبار می‌بخشد که با رویکردی درست، می‌توان روسیه را از چین جدا کرد زیرا بی‌اعتمادی و سوءظن را در هر دو طرف برجسته کرده و تاکید دارد که چین به محض بازگشت از عوامل خود تست دروغ‌سنجی می‌گیرد، نظارت بر ۲۰‌هزار دانشجوی روسی در چین را تشدید و سعی دارد، روس‌هایی را که همسر چینی دارند به عنوان جاسوسان بالقوه استخدام کند.

سوی دیگر ماجرا

اما از سوی دیگر، قرائت دیگری از این سند به نتیجه مخالف می‌رسد. این واقعیت که پوتین ظاهرا به خوبی از خطرات یک رابطه نزدیک‌تر با چین آگاه است و تصمیم گرفته به هر حال به پیش برود، می‌تواند نشان دهد که فرصت کمی برای ایالات‌متحده وجود دارد تا روسیه را وادار به تغییر مسیر کند.

الکساندر گابوئف، مدیر مرکز روسیه اوراسیا در بنیاد کارنگی که به درخواست تایمز این سند را بررسی کرده در این خصوص می‌گوید: پوتین معتقد است که تعمیق روابط با چین بدون خطر نیست اما ارزشش را دارد. در واقع، پوتین سال‌هاست که با شی روابط دوستانه برقرار کرده، بیش از ۴۰ دیدار شخصی با او داشته و از زمان حمله به اوکراین، مشارکت بسیار عمیق‌تری با چین ایجاد کرده است. به طوری که دو کشور یک هم‌افزایی اقتصادی طبیعی دارند؛ زیرا روسیه یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان انرژی جهان و چین بزرگ‌ترین مصرف‌کننده انرژی جهان است.

در نتیجه این امر چالش ظریفی را برای عوامل ضدجاسوسی روسیه ایجاد می‌کند. زیرا این سند نشان می‌دهد که آنها در تلاشند تا خطرات ناشی از چین را بدون ایجاد پیامدهای منفی برای روابط دوجانبه مهار کنند و به افسران هشدار داده شده که از هرگونه اشاره به سرویس‌های اطلاعاتی چین به عنوان یک دشمن بالقوه در انظار عمومی خودداری کنند.

این دستورالعمل که به احتمال زیاد برای توزیع در دفاتر میدانی F.S.B نوشته شده است، نگاهی نادر به دنیای درونی یکی از قدرتمندترین بخش‌های سازمان اطلاعات روسیه ارائه می‌دهد. یعنی اداره عملیات ضدجاسوسی  F.S.Bکه به‌نام D.K.R.O. شناخته می‌شود و سند نیز توسط سرویس هفتم D.K.R.O  نوشته شده که مسوول مقابله با جاسوسی از چین و سایر بخش‌های آسیاست. در همین راستا شاهد هستیم، نگرانی در مورد آسیب‌پذیری روسیه در برابر یک چین قدرتمندتر به طور فزاینده‌ای بر این یادداشت حاکم است اما مشخص نیست که این نگرانی‌ها در سراسر تشکیلات روسیه، فراتر از واحد ضدجاسوسی، چقدر رایج است زیرا حتی کشورهای متحد نیز به طور مرتب از یکدیگر جاسوسی می‌کنند. در همین رابطه، پل کولبه یکی از اعضای ارشد مرکز بلفر برای علوم و امور بین‌الملل هاروارد که ۲۵ سال در اداره عملیات سازمان سیا از جمله در روسیه خدمت کرده، مدعی است: با توجه به این گفته قدیمی، چیزی به نام سرویس‌های اطلاعاتی دوستانه وجود ندارد. بنابراین لازم نیست خیلی عمیق در خصوص جاسوسی از روسیه باتجربه باشید تا متوجه سوءظن عمیق روس‌ها از چینی‌ها باشید چراکه در درازمدت، چین با وجود مشارکت نامحدود و اینکه چقدر مفید است، همچنان یک تهدید بالقوه برای مسکو باقی می‌ماند.

چین اسرار جنگی را هدف قرار داده است

طبق ادعای نیویورک‌تایمز، اندکی پس از عبور نیروهای روسی از مرز اوکراین، مقامات شرکت‌های دفاعی چینی و موسسات مرتبط با اطلاعات چین شروع به سرازیر شدن به روسیه کردند و هدف آنها، طبق سند F.S.B درک بهتر جنگ بود. دلیل این قضیه هم آن است که چین دانشمندانی در سطح جهانی دارد اما ارتش این کشور از زمان درگیری یک‌ماهه با ویتنام در سال ۱۹۷۹ در جنگ دیگری شرکت نکرده است. در نتیجه نگرانی چین در مورد نحوه عملکرد ارتش این کشور در برابر سلاح‌های غربی در یک درگیری بر سر تایوان یا دریای چین‌جنوبی توجیه‌پذیر است و مقامات اطلاعاتی چین مشتاق هستند تا در مورد مبارزه روسیه علیه ارتشی که توسط غرب حمایت می‌شود، اطلاعات کسب کنند.

مطابق با متن این سند، توجه ویژه پکن به اطلاعات مربوط به روش‌های رزمی با استفاده از پهبادها، مدرن‌سازی نرم‌افزار آنها و روش‌های مقابله با انواع جدید سلاح‌های غربی بوده و پکن معتقد است جنگ در اوکراین طولانی خواهد شد.

از آنجا که چین از دیرباز در زمینه هوانوردی از روسیه عقب بوده است، پکن این موضوع را به هدف اصلی خود تبدیل کرده است و اولویت استخدام به کارمندان سابق کارخانه‌های هواپیماسازی، موسسات تحقیقاتی و همچنین کارمندان فعلی که از بسته شدن برنامه توسعه اکرانوپلان توسط وزارت دفاع روسیه ناراضی هستند یا مشکلات مالی را تجربه می‌کنند، داده می‌شود.

این سند همچنین نشان می‌دهد که روسیه بسیار نگران نحوه نگاه چین به جنگ در اوکراین بوده و در تلاش است تا اطلاعات مثبتی در مورد عملیات روسیه به جاسوسان پکن ارائه دهد. در واقع به عوامل ضدجاسوسی روسیه دستور داده شده تا گزارشی را برای کرملین در مورد هرگونه تغییر احتمالی در سیاست پکن تهیه کنند.

علاوه بر این F.S.B همچنین به علاقه چین به گروه واگنر اشاره کرده و آورده است: چینی‌ها قصد دارند از تجربه جنگجویان واگنر در نیروهای مسلح خود و شرکت‌های نظامی خصوصی که در کشورهای جنوب‌شرقی آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین فعالیت می‌کنند، استفاده کنند.

نگرانی ارضی مسکو از پکن

در سوی دیگر ماجرا، روسیه مدت‌هاست که از تجاوز چین در امتداد مرز مشترک ۲۶۱۵مایلی خود می‌ترسد زیرا ملی‌گرایان چینی سال‌هاست که با معاهدات قرن نوزدهم که در آن روسیه بخش‌های بزرگی از زمین، از جمله ولادی وستوک امروزی را ضمیمه کرده، شکایت دارند. در نتیجه این موضوع اکنون از اهمیت کلیدی برخوردار است؛ زیرا روسیه به دلیل جنگ و تحریم‌های اقتصادی ضعیف شده و کمتر از همیشه قادر است در برابر پکن مقاومت کند. به همین دلیل هم هست که گزارش F.S.B نگرانی‌هایی را مطرح می‌کند مبنی بر اینکه برخی از دانشگاهیان در چین ادعاهای ارضی علیه روسیه را ترویج می‌کنند.

در واقع، این سند می‌گوید که چین در جست‌وجوی ردپایی از مردم باستانی چین در خاور دور روسیه است و علاوه بر این در سال ۲۰۲۳، یک نقشه رسمی منتشر کرد که شامل نام‌های تاریخی چینی برای شهرها و مناطق داخلی روسیه بود. بنابراین F.S.B. به افسران خود دستور داده تا چنین فعالیت‌هایی را افشا کنند. در این گزارش آمده است: اقدامات پیشگیرانه را در مورد شهروندان روسی که در فعالیت‌های مذکور شرکت دارند، انجام دهید و ورود خارجی‌ها به کشور را به عنوان یک اقدام تاثیرگذار محدود کنید.

البته نگرانی‌ها در مورد گسترش دامنه نفوذ چین محدود به مناطق مرزی خاور دور روسیه نبوده و سرویس ضدجاسوسی روسیه معتقد است پکن یک استراتژی جدید را برای ترویج قدرت نرم خود در آسیای مرکزی در دستور کار قرار داده است. طبق ادعای نیویورک‌تایمز از سند افشا شده، این استراتژی جدید را در ازبکستان آغاز کرده است. از سوی دیگر این گزارش همچنین علاقه چین به قلمرو وسیع روسیه در قطب شمال و مسیر دریایی شمالی که سواحل شمالی روسیه دربر می‌گیرد را برجسته می‌کند زیرا این مسیر زمان حمل‌ونقل بین آسیا و اروپا را کاهش می‌دهد و توسعه این مسیر، فروش کالاهای چین را آسان‌تر می‌کند.

در همین رابطه هر چند روسیه از لحاظ تاریخی تلاش کرده تا کنترل شدیدی بر فعالیت چین در قطب شمال اعمال کند اما پکن بر این باور است که تحریم‌های غرب، روسیه را مجبور خواهد کرد تا برای حفظ زیرساخت‌های قطب شمال خود که اتفاقا فرسوده شده‌اند به چین روی آورد؛ طبق سند F.S.B  در حال حاضر، Novatek به عنوان غول گازی روسیه پس از شرکت خدمات نفتی آمریکایی Baker Hughes، برای نجات پروژه گاز طبیعی مایع قطب شمال خود به چین متکی شده است.

در نتیجه دستگاه امنیتی روسیه معتقد است که جاسوسان چینی در قطب شمال فعال هستند و پکن تلاش می‌کند اطلاعاتی در مورد توسعه قطب شمال توسط روسیه، به ویژه با استفاده از موسسات آموزش‌عالی و شرکت‌های معدنی به دست آورد.

با تمامی این احوال، نیویورک‌تایمز در آخر گزارش خود مدعی شده که با وجود تمامی این آسیب‌پذیری‌ها، F.S.B روشن می‌کند که به خطر انداختن حمایت چین در حال حاضر هزینه بیشتری برای مسکو خواهد داشت؛ در نتیجه این سند به صراحت به افسران هشدار می‌دهد که قبل از انجام هرگونه اقدام حساسی، باید از بالاترین سطوح سازمان امنیتی روسیه تاییدیه دریافت کنند.