14 - 02 - 2021
نگاهی به سیاستهای عرضهای بانک سوخت آژانس بینالمللی انرژی اتمی
نشست مجازی گروه نفت، گاز و انرژیهای نو با عنوان «بانک سوخت آژانس بینالمللی انرژی اتمی؛ سیاستهای عرضهای» هفته گذشته با سخنرانی جعفر مقدم کارشناس حقوق هستهای و حضور قدیر نصری رییس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه و رحمت حاجیمینه مدیر گروه نفت، گاز و انرژیهای نو برگزار شد.
در این نشست مقدم یافتن پاسخی برای چرایی ایجاد بانک سوخت آژانس بینالمللی انرژی اتمی و چیستی مبانی و خاستگاه آن را محور اصلی سخنرانی خود معرفی کرد و مرور تاریخچه تحولات این مرکز را سنگ بنای بحث ضمانت عرضه سوخت و سیاستهای عرضهای بانک سوخت دانست. وی در ادامه با اشاره به ماده ۴ پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای و دو موضوع مهم مطرح در آن یعنی غنیسازی و بازفرآوری به تفسیرهای متعدد از این ماده پرداخت که ضمن توجه به سایر حوزههای استفاده صلحجویانه، این دو موضوع مهم را نادیده میگیرند. به اعتقاد وی هیچ مکانیسمی برای تفسیر ماده ۴ پیمان مشخص نشده است.
این کارشناس حقوق هستهای تحولات مربوط به تضمین عرضه را به دو بخش پیش از سال ۲۰۰۰ و پس از آن تقسیم کرد و مورد ارزیابی قرار داد. ایجاد مراکز منطقهای چرخه سوخت، مطالعات مربوط به ارزیابی بینالمللی چرخه سوخت، کنفرانس سازمان ملل در زمینه استفاده صلحجویانه از انرژی هستهای و سمپوزیوم بینالمللی مربوط به چرخه سوخت هستهای و استراتژیهای مربوط به رآکتور از جمله مواردی محسوب میشدند که پیش از سال ۲۰۰۰ تحولات را رقم زدند. در ادامه نیز وقایعی مانند فروپاشی دولت شوروی سابق و پایان جنگ سرد که تحولات مهم جغرافیای سیاسی جهان نتیجه آن به شمار میرفت و در معرض خطر قرار گرفتن کل تاسیسات هستهای کشورهای استقلال یافته را به دنبال داشت، در کنار وجود بازار سیاه هستهای، نگرانی از ضعف امنیتی در موسسات هستهای کشورهای آسیای میانه پس از فروپاشی شوروی سابق، همچنین واقعه ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ در آمریکا، خروج کرهشمالی از پیمان عدم اشاعه سلاحهای هستهای در سال ۲۰۰۳ و آزمایش هستهای توسط این کشور تحولات پس از سال ۲۰۰۰ را موجب شدند. در این میان دستیابی جمهوری اسلامی ایران به فناوری غنیسازی و تولید سوخت هستهای برای مصارف صلحجویانه از حساسیت بیشتری برخوردار شد. در این ارتباط البرادعی رییس وقت آژانس بینالمللی انرژی اتمی موضوع برخورد با چالشهای عدم اشاعه، ایمنی و امنیت هستهای را مطرح ساخت. بر اساس این ضرورت گروهی از کارشناسان بینالمللی را در سال ۲۰۰۴ مامور کرد تا با دیدگاهی مبتنی بر عدم گسترش، رهیافتهایی را ارائه دهند که مانع از انحراف مواد و تجهیزات حساس هستهای به طور عمده غنیسازی و بازفرآوری به سمت استفاده صلحجویانه شوند.
مقدم در ادامه به پنج رویکردی اشاره کرد که در گزارش این گروه تحت عنوان سند ۶۴۰ در سال ۲۰۰۵ مطرح شده بودند. توسعه و اجرای تضمینهای مربوط به عرضه بینالمللی سوخت با مشارکت آژانس و ایجاد موسسات چندملیتی جدید به ویژه منطقهای بر مبنای مالکیت مشترک از طریق انعقاد قراردادها و موافقتنامههای داوطلبانه از جمله غنیسازی اورانیوم، بازفرآوری سوخت، دفع و ذخیره سوخت مصرفشده، دو رویکردی محسوب میشوند که مبنایی برای فعالیتهای بعدی آژانس و ارائه طرحهای کشورهای صاحب فناوری شدند. وی به دنبال مرور طرحهای ارائهشده از سوی آمریکا، روسیه، ژاپن، انگلیس، آلمان و طرحهای شش کشور، موسسه مشارکت جهانی برای انرژی هستهای و انجمن هستهای جهان به دو طرح در دست اجرا یعنی طرح بانک سوخت آژانس و طرح ذخیره اورانیوم روسیه پرداخت. کارشناس این نشست، به طرح بانک سوخت آژانس بر اساس پیشنهاد ارائهشده از سوی موسسه ابتکار علیه تهدید هستهای و تاسیس آن در قزاقستان در سال ۲۰۱۰ پرداخت و شرایط آژانس برای ارائه سوخت را شرح داد. براساس این شرایط، کشورهای دریافتکننده مواد نباید پرونده مفتوحی در شورای حکام و شورای امنیت داشته باشند و از سوی دیگر باید دارای موافقتنامه پادمان در حال اجرا باشند. وی افزود: طرح روسیه نیز شامل ایجاد مرکزی برای غنیسازی با مشارکت قزاقستان و ارمنستان و ایجاد اورانیوم کمغنا تحت نظر آژانس و با تایید شورای حکام است و در این میان نکته قابل توجه طرح عدم امکان دسترسی اعضای خارجی به فناوری غنیسازی و اطلاعات طبقهبندی شده توسط روسیه است.
به عقیده این کارشناس حقوق هستهای مواضع کشورهای عضو جنبش عدم تعهد و گروه ۷۷ متمرکز بر هر گونه پیشنهادی است که در رابطه با تضمین عرضه سوخت و نتایج جدی حق غیرقابل انکار کشورها در توسعه و استفاده از انرژی هستهای برای اهداف صلحجویانه ارائه میشود. بنابراین حق غیرقابل انکار اعضا در پیمان عدم گسترش سلاحهای هستهای جهت تحقیقات، توسعه، تولید و استفاده از انرژیهای هستهای را بر طبق ماده ۴ به رسمیت شناخته و هرگونه تلاش کشور یا گروهی از کشورها را که بخواهد پیششرطی را به عنوان تضمین عرضه مطرح کند، رد میکنند. مواضع ایران نیز تکرار مواضع کشورهای ۷۷ بوده و در نهایت چنین طرحهایی در آژانس به ویژه در خصوص ادامه چرخه سوخت در حال تکمیل شدن هستند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد