نه تخلیه ممکن است، نه ادامه وضع موجود
علیرضا کیانپور- انتهای هفته گذشته بود که مسعود پزشکیان بار دیگر درباره بحران آب هشدار داد و این‌بار با اشاره به وخامت اوضاع در پایتخت تاکید کرد که «اگر تا آذرماه باران نبارد، ناچار به جیره‌بندی آب خواهیم بود و در صورت تداوم خشکسالی باید تهران را تخلیه کنیم.» پزشکیان درست یک‌سال پیش هم در این رابطه هشدار داده بود. آن زمان البته پیشنهادی که رییس‌جمهور پس از هشدار درباره وضعیت بحرانی تهران داده بود «جابه‌جایی پایتخت» بود.
رییس‌جمهور که در واپسین روزهای آبان‌ماه۱۴۰۳ در جریان بازدید از قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا در این رابطه اظهارنظر می‌کرد، گفته بود: «تهران به‌عنوان پایتخت کشور با مشکلاتی دست‌به‌گریبان بوده که غیرقابل حل است. هر کاری کنیم بی‌خود داریم وقت تلف می‌کنیم. پس چاره‌ای نداریم جز اینکه مرکزیت اقتصادی و سیاسی کشور را به جنوب و نزدیک دریا منتقل کنیم.»
آن سخنان پزشکیان به‌ویژه به این دلیل که در فاصله اندکی پس از صحبت‌های محمدرضا عارف درباره احتمال انتخاب مکران به‌عنوان پایتخت آینده ایران مطرح شده بود، بحث از احتمال تغییر پایتخت از تهران به مکران را به بحث اصلی مطبوعات و افکار عمومی تبدیل کرد. آن هم در حالی که همزمان فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت نیز با قطعیت در این‌باره سخن گفته و این باور را نزد افکار عمومی ایجاد کرده بود که عزم راسخی برای انتقال پایتخت ایران ایجاد شده است.
جالب آنکه صحبت از انتخاب پایتخت اقتصادی چند ماه پیش از آن سخنان رییس‌جمهور، معاون اول رییس‌جمهور و سخنگوی دولت ازسوی یکی از رقبای انتخاباتی پزشکیان مطرح شده بود. زمانی که محمدباقر قالیباف در جریان یکی از مناظره‌های دور نخست انتخابات ریاست‌جمهوری۱۴۰۳ در روزهای آغازین تیرماه پیشنهاد کرده بود که چابهار پایتخت دوم اقتصادی کشور شود. حالا اما در شرایطی که یک‌سال دیگر هم از آن هشدار رییس‌جمهور درخصوص بحران آب در کشور و به‌ویژه پایتخت گذشته و در این مدت عملا هیچ اقدام موثری در راستای مدیریت این اوضاع بحرانی صورت نگرفته، رییس‌جمهور بار دیگر هشدار داده که «هم‌اکنون ایران با بحران‌های طبیعی همچون کمبود بارش و منابع آبی روبه‌رو است و این بحران‌ها می‌تواند پیامدهای جدی برای تامین منابع آب و گاز داشته باشد.»
پزشکیان که در ماه‌های گذشته به دفعات درخصوص شمار بالای کارکنان دولت و بازده اندک آنان سخن گفته، این‌بار هم به این مهم اشاره کرد و با انتقاد از ساختار اداری نهاد ریاست‌جمهوری گفت: «این نهاد ۴هزار نیرو دارد در حالی که باور کنید اگر ۴۰۰ نفر هم باشند، بهتر از اینها کار می‌کنند. حال آنکه این نیروها حقوق می‌خواهند و هزینه دارند. آیا واقعا این منابع وجود دارد؟» او در ادامه سخنانی که در جریان سفر استانی خود به استان کردستان مطرح کرد، به وضعیت نگران‌کننده اقتصادی و عملکرد نامناسب برخی ارگان‌ها اشاره کرد و گفت: «گرانی و تورم تقصیر مجلس و دولت است. برخی مسوولان انتظاراتی دارند اما وقتی منابع مالی محدود است، پروژه‌ها نیمه‌تمام می‌مانند.»
واکنش‌ها به پیشنهاد عجیب رییس‌جمهور
با این همه اما این پیشنهاد عجیب رییس‌جمهور مطابق انتظار به‌سرعت به سوژه بحث کاربران شبکه‌های اجتماعی تبدیل شد و متعاقبا بسیاری از چهره‌های سیاسی و کارشناسان نیز به آن واکنش نشان دادند. انتقادهایی که بخش عمده آنها با تمرکز بر «غیرکارشناسی بودن طرح تخلیه تهران» مطرح شد و بسیاری از ناظران از جمله غلامحسین کرباسچی شهردار پیشین تهران و برخی اعضای پیشین شورای شهر، این ایده را «شوخی» و «غیرکارشناسی» خوانده و تاکید کرده‌اند که «جابه‌جایی جمعیت ۱۳میلیونی تهران عملا غیرممکن است.»
همزمان عبدالله رمضان‌زاده، سخنگوی دولت اصلاحات نیز که معتقد است سخن از تخلیه تهران صرفا یک «شوخی ناچسب» است به رییس‌جمهور پیشنهاد داد که به‌جای سخن از تخلیه تهران، بودجه نهاد‌های غیرضروری را صرف اصلاح شبکه فرسوده آب کند.
زهرا نژادبهرام، عضو پنجمین دوره شورای شهر تهران نیز در واکنش به اظهارات اخیر رییس‌جمهور مبنی بر جیره‌بندی آب خواستار «بازنگری جدی» در این پیشنهاد عجیب شد و گفت: «اگر چنین حرفی براساس نظر کارشناسان بوده، مشاوره نادرستی به رییس‌جمهور داده شده و اگر نظر شخصی خودشان بوده، باز هم باید بررسی‌های دقیق‌تری انجام دهند.» او تصریح کرد: «تهران شهری ۱۲میلیونی در طول روز است و نمی‌توان درباره آن با چنین سادگی سخن گفت که پایتخت‌نشینان تهران را تخلیه کنند! کجا بروند؟»
تحلیل حسن رسولی درباره «تخلیه پایتخت»
باوجود واکنش‌های عمدتا منفی چهره‌های سیاسی اما واقعیت این است که نه‌تنها کارشناسان حوزه آب، انرژی و مدیریت شهری بلکه حتی برخی از همین چهره‌های سیاسی نیز اذعان دارند که بحران آب و ناترازی انرژی به همین میزانی که رییس‌جمهور در سخنان خود به تبیین آن پرداخته، عمیق و خطرناک است. تا جایی که حتی بعضی از این کارشناسان معتقدند باتوجه به عمق فاجعه‌ای که به‌دلیل سال‌ها و بلکه دهه‌ها بی‌توجهی، گریبان این سرزمین و مردمانش را گرفته، لازم است دقیقا با چنین ادبیات و لحنی نسبت‌به تبیین آن اقدام و دست‌کم از این پس از انکار و تخفیف و تحقیر آن خودداری کرد.
سیدحسن رسولی که در دوران ریاست‌جمهوری سیدمحمد خاتمی در مقاطع مختلف به‌عنوان استاندار سه استان لرستان، خراسان بزرگ و خراسان رضوی فعالیت کرده و در این سال‌های اخیر نیز به‌دلیل عضویت در پنجمین دوره شورای شهر تهران در بازه زمانی سال‌های۱۳۹۶تا۱۴۰۰، به‌خوبی با مسائل مدیریتی پایتخت آشنایی دارد، معتقد است: «آقای پزشکیان نه‌تنها درمورد بحران آب بلکه درمورد سایر مشکلات و ناترازی‌های موجود و دیگر نیازمندی‌های اساسی کشور، با رویکردی برآمده از نگاه طبیبانه و پزشکی خود، به شیوه غیرسانسورشده با افکار عمومی سخن گفته و می‌گوید.»
رسولی که در این رابطه با «جهان‌صنعت» گفت‌وگو می‌کرد، با تاکید بر اینکه «یک‌رنگی، روراستی و صداقت در مواجهه با آحاد جامعه از صفات مثبت آقای رییس‌جمهور است»، می‌گوید: «آقای پزشکیان بعد از تشخیص مشکلات جامعه، برخلاف برخی دیگر از سیاستمداران جانب احتیاط را نگرفته و به‌صورت شفاف و واضح در مقام مسوول اجرایی کشور، عمق آثار و پیامدهای برآمده از ناترازی‌های زیرساختی جامعه را بیان می‌کند و به همین جهت از منظر برخی کارشناسان و تحلیلگران سیاسی، او چارچوب‌های متعارف و نهادینه‌شده دیپلماتیک را رعایت نمی‌کند حال آنکه این دست کارشناسان معمولا به مسوولان ارشد اجرایی توصیه می‌کنند که از بیان عمق فجایع به‌دلیل احتمال بروز یأس و ناامیدی بپرهیزند.»
این عضو پنجمین دوره شورای شهر تهران با اشاره به این شیوه گفتاری و رفتاری رییس‌جمهور می‌گوید: «اگر به یاد داشته باشید چندی پیش آقای پزشکیان در مورد بحث هسته‌ای هم از تعابیری استفاده کرد که در آن مقطع، واکنش‌برانگیز شد؛ زمانی که درپی جنگ ۱۲روزه، بخشی از تاسیسات هسته‌ای کشور مورد حمله قرار گرفته و آسیب دیده بود و ایشان بدون رعایت ملاحظات معمول، با ادبیاتی صریح و به‌دور از پرده‌پوشی تاکید کرد که اگر دوباره این تاسیسات را بسازیم، دشمنان بار دیگر می‌آیند و دوباره این تاسیسات را می‌زنند.»
او در ادامه گفت: «هرچند اینگونه سخن گفتن نفر دوم نظام تدبیر و مدیریت کشور با افکار عمومی، خارج از چارچوب‌های متعارف و متداول در کشور است اما خوشبینانه معتقدم این نحوه سخن گفتن آقای پزشکیان، یکی از خصوصیات بارز او است که صداقت و روراستی او با شهروندان را نشان می‌دهد.»
هدف پزشکیان هشدار و انزار است
رسولی بر این اساس با اشاره به سخنان رییس‌جمهور در جریان سفر استانی به استان کردستان درخصوص وضعیت بحران آب در ایران و به‌ویژه پایتخت تاکید کرد که «این نوع اظهارنظر آقای رییس‌جمهور ناشی از صدق گفتار او است.» او اضافه کرد: «شخصا باور دارم آقای رییس‌جمهور یک چهره علمی و دانشگاهی است که در تبیین و تشریح پدیده‌ها، کمتر به زبان عملیاتی و محاسباتی سخن می‌گوید.»
این عضو شورای شهر پیشین تهران در عین حال خاطرنشان کرد: «پر واضح است که وقتی با نگاهی اجرایی و عملیاتی به موضوع تخلیه جمعیت چندین میلیونی تهران و جابه‌جایی کلانشهری که شبانه ۱۰میلیون و روزانه ۱۴میلیون نفر جمعیت دارد، نگاه کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که این مساله شدنی نیست و آقای پزشکیان هم به این مهم واقف است اما با این وجود، او با ادبیات طبیبانه خود، به قصد هشدار و انزار، بی‌پرده با افکار عمومی سخن گفته تا عموم جامعه را از آثار و پیامدهای ناشی عدم صرفه‌جویی آگاه کند.»
او تصریح کرد: «بنابر این شخصا این اظهارات آقای رییس‌جمهور را سخنانی مسوولانه و از سر درد و دلسوزی ارزیابی می‌کنم و به این دلیل نمی‌توانم ایشان را به عدم درک و محاسبه واقعیات و تحقق‌ناپذیری این روش متهم کنم!»
تخلیه ده‌ها‌میلیون شهروند در یک شعاع ۲۵۰کیلومتری محال است
رسولی با تاکید بر اینکه «رییس‌جمهور به‌خوبی آگاه است که به هیچ عنوان نمی‌شود جمعیت تهران را معادل یک ششم نفوس ایران است، تخلیه کرد. در واقع فارغ از اینکه تخلیه این جمعیت چند میلیونی در شعاع ۲۵۰کیلومتری پایتخت امکان‌پذیر نیست، مساله این است که بحران خشکسالی و ناترازی منابع آب به‌هیچ عنوان به همین محدوده پایتخت با شعاع ۲۵۰کیلومتری محدود نیست و حال و روز سایر مناطق و شهرهای کشور -به استثنای مناطق شمال کشور- نیز بسیار وخیم است و اگر اوضاع در نقاط دیگر کشور فاجعه‌بارتر از تهران نباشد، به هیچ عنوان بهتر نیست. چنانکه امروز شهرهایی همچون قم، ساوه، اراک، قزوین و همدان هم متاثر از مدیریت غیربهینه حدود۴چهاردهه گذشته، سیمایی بهتر از تهران ندارند بنابر این معتقدم این نحوه گفت‌وگوی آقای پزشکیان با افکار عمومی صرفا از سر دلسوزی و به هدف هشدار و اتمام حجت بوده است.» او در عین حال یادآور شد که «همین نوع بیان مسائل ازسوی رییس‌جمهور بود که باعث شد ما در تابستان سال‌جاری به طرز بی‌سابقه‌ای شاهد الگوی مصرف آب در پایتخت باشیم.»
لزوم تغییر راهبردهای مدیریتی دهه‌های گذشته
رسولی می‌گوید: «صرف این هشدارها علاج وقایع دردناک پیش‌روی جمعیت ۷۷درصدی شهری ایران نیست هرچند جمعیت ۲۳درصدی روستایی هم حال و روزی بهتر از جمعیت شهری کشور ندارد.» او که معتقد است تنها راه مقابله با این بحران عمیق و فاجعه‌بار، تغییر و اصلاح الگوی مصرف و مدیریت منابع انرژی است، گفت: «به هر حال امروز می‌دانیم شیوه‌های مدیریتی و راهبردهایی که در تمام این چند دهه به کار گرفته‌ایم، جواب نداده و اگر خواستار تغییر این اوضاع هستیم، چاره‌ای جز تغییر شیوه‌های مدیریتی نداریم.» رسولی در پایان تصریح کرد: «ما ساکنان فلات مرکزی ایران باید با نگاهی جامع و با همکاری دولت، خود را با این شرایط خاص زیستی تطبیق دهیم تا بدین ترتیب به سازگاری زیستی دست پیدا کنیم.»
