نقش رستم نیازمند مرمت اضطراری و اصلاح زیرساختهاست
جهان صنعت– محوطه تاریخی نقش رستم در کنار تختجمشید یکی از مهمترین مجموعههای باستانی ایران به شمار میرود که از دوره ایلام تا دوره اسلامی آثار ارزشمندی را در خود جای داده است. شاخصترین این آثار، چهار آرامگاه هخامنشی شامل آرامگاههای خشایارشاه، داریوش اول، اردشیر اول و داریوش دوم هستند. همچنین نقشهای برجسته و آثار ساسانی در این مجموعه وجود دارد که اهمیت تاریخی و باستانشناسی ویژهای دارند. با این حال مطالعات باستانشناسی انجام شده در نقش رستم محدود بوده و عمده تحقیقات در دهه ۱۹۳۰ تا ۱۹۴۰ صورت گرفته و پس از آن تمرکز بر حفاظت و مرمت بوده است.
محمدرضا جعفری، سرپرست پایگاه میراث جهانی تختجمشید، ضمن تاکید بر ضرورت حفاظت همهجانبه مجموعه بیان کرد که مرمت و حفاظت شامل مرمت سازهای و تزئینی و همچنین صیانت از عرصه و حریم محوطه میشود تا شأن تاریخی نقش رستم حفظ شود. وی مهمترین مشکل مجموعه را کمبود اعتبارات برای مرمت اضطراری دانست و توضیح داد که با منابع محدود فعلی، تمرکز بر مرمت آرامگاه خشایارشاه گذاشته شده است اما سایر آرامگاهها و کعبه زرتشت نیز نیاز فوری به اقدامات حفاظتی دارند.
اصلاح زیرساختها و جابهجایی مسیر دسترسی
یکی از طرحهای مهم پایگاه، جابهجایی مسیر دسترسی به نقش رستم است. مسیر فعلی، یک راه روستایی و خطرناک است که از روی بقایای باروی تاریخی عبور میکند و بخشهایی از آن تخریب شده است. بر همین اساس ورودی جدید به ضلع غربی محوطه منتقل خواهد شد چرا که این ضلع با سنخیت تاریخی مجموعه همخوانی بیشتری دارد و بهترین نقطه ورود برای گردشگران محسوب میشود.
جعفری از برنامه اجرای «بازدید شبانه» در نقشرستم خبر داد و گفت که نورپردازی مجموعه امسال بهطور کامل نوسازی خواهد شد تا بازدید شبانه بهصورت پایلوت اجرا شود و پس از آن، این طرح در تختجمشید نیز دنبال شود. وی تاکید کرد که نورپردازی صرفا برای دیده شدن بنا نیست بلکه مسیر بازدید شبانه نیز ایمن و قابل استفاده خواهد بود.
فرونشست زمین در دشت مرودشت و نقش رستم به دلیل موقعیت خاص آن در محل اتصال دشت و کوه رخ میدهد. مطالعات دانشگاه شیراز با استفاده از روشهای ژئوفیزیکی مانند ژئومغناطیس نشان داده که فرونشست آسیبی به آثار صخرهای وارد نمیکند اما آثار پای کوه از جمله بارو و کعبه زرتشت ممکن است تحت تاثیر قرار گیرند. نتایج کامل این مطالعات در نشست تخصصی فرونشست طی هفته پژوهش ارائه خواهد شد تا اقدامات مدیریتی مناسب تدوین شود.
جعفری با اشاره به خطر فرسایش ناشی از ازدحام گردشگران اعلام کرد که ظرفیت بیش از حد بازدید آسیبزاست و باید همانند استانداردهای جهانی محدودیتهایی اعمال شود. امسال در تختجمشید مسیرهای ورود و خروج گردشگران از هم جدا خواهند شد تا فشار بر پلکانها کاهش یابد. طرحهای مدیریت ظرفیت بازدید نیز در دست تدوین است و جزئیات آن بهزودی اعلام خواهد شد.
فعالیتهای حفاظتی و مرمتی از سال ۱۳۹۶ تاکنون
مصطفی رخشندهخو، سرپرست کارگاه حفاظت و مرمت نقش رستم با اشاره به شروع رسمی فعالیتهای حفاظت و مرمت از سال ۱۳۹۶ توضیح داد که تیم متخصصی در مجموعه مستقر شده و کارگاه آرامگاه خشایارشاه ایجاد شده است. این اقدامات شامل سه حوزه باستانشناسی، حفاظت و مرمت و فعالیتهای عمرانی و معماری در حوزه گردشگری است.
کل محوطه با استفاده از اسکن لیزری مدلسازی سهبعدی شد و اولویتهای حفاظتی براساس این پایشها تعیین گردید. کارگاه آرامگاه خشایارشاه یکی از بزرگترین پروژههای مرمت صخره در کشور است و متخصصانی در زمینههای زمینشناسی، باستانشناسی و شیمی با این پروژه همکاری دارند. استادکار مرمت سنگ بیش از ۳۰ سال تجربه دارد و تیم کارشناسان دورههای تخصصی مرمت سنگ را با همکاری تیمهای ایتالیایی گذراندهاند.
مرمت نقشهای ساسانی و استحکامبخشی کعبه زرتشت
مرمت نقشهای هرمز دوم، بهرام دوم و شاپور اول انجام شد و اقدامات استحکامبخشی برای کتیبههای کعبه زرتشت صورت گرفت. این اقدامات با رعایت ضوابط یونسکو انجام میشود و امکان نصب پوشش شیشهای برای حفاظت نقشها وجود ندارد زیرا چنین پوششی باعث افزایش تبخیر و تعرق در سنگ و تخریب بیشتر آن میشود و منظر تاریخی اثر را مخدوش میکند.
رخشندهخو بیان کرد که بیشترین فرسایش نقشها به دلیل عوامل محیطی مانند باد و باران است و اقدامات حفاظتی با مواد مدرن، بهترین راه برای حفظ آثار است. نمونه پوششهای شیشهای نصب شده در تختجمشید مربوط به قبل از ثبت جهانی بوده و پس از آن، اعمال چنین پوششهایی ممنوع است.
مطالعات زمینشناسی و ژئوفیزیکی با همکاری دانشگاه شیراز ادامه دارد تا تاثیر فرونشست بر محوطه و بهویژه کعبه زرتشت بررسی شود. این اقدامات پژوهشی و پایش مستمر، پایهای برای تدوین استراتژیهای حفاظتی و مرمتی مناسب برای نسلهای آینده است.
اقدامات انجام شده و اهمیت نقش رستم
نقش رستم بهعنوان یکی از محوطههای باستانی برجسته ایران با چالشهای متعددی از جمله کمبود اعتبار، فرونشست، فشار گردشگری و نیاز به اصلاح زیرساختها مواجه است. با این حال فعالیتهای حفاظتی از سال ۱۳۹۶ تاکنون، شامل استقرار تیم متخصص، اجرای اسکن لیزری، مرمت آرامگاهها و نقشها، استحکامبخشی کعبه زرتشت و برنامهریزی برای بازدید شبانه نشاندهنده تعهد جدی پایگاه به حفظ این میراث جهانی است. تمامی اقدامات با رعایت ضوابط یونسکو و اصول علمی حفاظت آثار تاریخی انجام میشود تا نقش رستم برای نسلهای آینده بهصورت اصیل و پایدار حفظ شود.
منبع: ایسنا
