21 - 11 - 2020
نفت و گاز ایران؛ از ماندن در زیر زمین تا ثروتمند کردن ایرانیان
نرسی قربان- ایران دارای بزرگترین ذخایر هیدروکربور جهان است و باید با بررسی شرایط روز از این ثروت خدادادی استفاده بهینه کند و کشور را به جایگاه واقعی خود در معادلات انرژی جهان برساند. در ۴۰ سال گذشته اولویتهای وزارت نفت و تحلیلگران همه بر دور زدن تحریمها بوده و کمتر به نفت و گاز بر مولفه منافع ملی در درازمدت پرداختهاند.
عدم توجه به این بررسی میتواند نسلهای آینده را از یک امتیاز و برتری اقتصادی محروم و سیاست انرژی کشور را به دلیل چالشهای روزبرپایه نادرست جلو ببرد.
در دنیای پیش رو به طور کلی شاهد جایگزینی تقاضا برای هیدروکربن به الکتریسیته خواهیم بود. دو سناریو در دهه آینده : الف :تسریع در روند جایگزینی سوختهای فسیلی
ب: ادامه روند جایگزینی سوختهای فسیلی با انرژیهای تجدیدپذیر ولی به تدریج قابل رویت است. در این رابطه روند جایگزینی نفت در هردو سناریو نسبت به گاز به مراتب شدیدتر است.
تحولات دهه گذشته و آتی
سرعت تحولات آتی انرژی بستگی دارد به:
۱-کاهش هزینههای تولید انرژیهای تجدیدپذیر
۲- افزایش کارایی خودروهای الکتریک
۳- توسعه تکنولوژی باطریها و سیستم روشنایی بهینه
۴- تحولات سیاسی و اقتصادی درچین(موتور تقاضا برای نفت و گاز)و آمریکا (موتور عرصه نفت و گاز در دهه گذشته)
تقاضا برای نفت
در یک سال گذشته بیماری کرونا تاثیر زیادی در اقتصاد، سیاست و روابط اجتماعی جهان داشته و بیشترین ضربه را به تقاضا برای انرژی و به ویژه نفت زده است. تقاضا برای نفت که در سال ۲۰۱۹به حدود ۱۰۰میلیون بشکه در روز رسیده بود در سه ماهه دوم سال ۲۰۲۰به ۸۵ میلیون بشکه در روز رسید. تقاضا برای نفت در دهه آینده بین ۱۰۰تا ۱۰۵میلیون بشکه در روز پیشبینی میشود. قله تقاضا برای نفت هم در اواخر دهه ۲۰۲۰و یا اوایل دهه ۲۰۳۰برآورد شده است.
تولید و مصرف نفت
بیشترین افزایش تولید نفت در دهه گذشته در آمریکا و از لایه شیل بوده است. تولید نفت آمریکا از ۸/۶ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۰۸به ۳/۱۵ میلیون بشکه در روز افزایش یافته است. اگر متوسط قیمت نفت حدود ۵۰تا ۶۰ دلار برای هر بشکه باشد تولید از لایه شیل در آمریکا ادامه و افزایش خواهد داشت ولی به تدریج در دهه آینده کاهش مییابد. سهم اوپک از کل تولید نفت جهان در چند سال آینده کمتر خواهد شد ولی در آینده چون این کشورها هزینه تولید کمتری دارند سهمشان بیشتر خواهد شد و سهم غیراوپکیها کم میشود. در آینده بیشتر کاهش تولید نفت از غیراوپکیها که هزینه تولید بیشتری دارند خواهد بود.
تقاضا برای گاز
گاز به دلیل امتیازات محیط زیستی در آینده به مقدار بیشتری در صنعت و تولید برق مصرف خواهد داشت. افزایش تولید و مصرف گاز بیشتر به علت کاهش مصرف ذغالسنگ و نفت در رابطه با مسائل محیطزیستی است. تقاضا برای گاز تا چند دهه آینده ادامه خواهد داشت و در این رابطه ایران با ذخایر عظیم گاز از امتیاز ویژهای برخوردار است.
تقاضا و تولید الکتریسیته
تقاضا برای الکتریسیته در آینده افزایش چشمگیری خواهد داشت این افزایش حدود ۲درصد در سال پیشبینی میشود. سهم انرژیهای تجدید پذیر در تولید الکتریسیته در سال ۲۰۱۹ از ۳۳/۹ درصد به ۴/۱۰ درصد افزایش یافته و پیشبینی میشود سهم انرژیهای تجدیدپذیر و گاز در تولید الکتریسیته هر سال افزایش داشته باشد.
سرمایهگذاری در نفت و گاز
سرمایهگذاری در نفت و گاز در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۰ درصد نسبت به سال ۲۰۱۹کاهش داشته است. طبق برآوردهای سازمان بینالمللی انرژی سرمایهگذاری در بالا دستی نفت و گاز (اکتشاف و تولید) که در سال ۲۰۱۹حدود ۴۸۰ میلیارد دلار بوده در سال ۲۰۲۰به ۳۲۰میلیارد دلار کاهش داشته است. سرمایهگذاری در لایه شیل در آمریکا نیز حدود ۵۰ درصد کاهش داشته است. این روند در سال ۲۰۲۱نیز با شرایط بیماری کرونا احتمالا ادامه خواهد داشت ولی اگر مشکل بیماری کرونا حل و اقتصاد جهان به روند توسعه برگردد ممکن است با شوک کمبود نفت مواجه شود.
تحولات جهانی انرژی و ایران
نفت را زیرزمین برای نسلهای بعدی بگذاریم یا قبل از گذشت از دوران نفت از آن استفاده کنیم؟ حتی اگر تا ۳۰سال دیگر تقاضا برای نفت ایران باشد و چهار میلیون بشکه در روز تولید کنیم حدود ۴۰ میلیارد بشکه میشود و هنوز ۷۰درصد ذخایر نفت ما زیر زمین میماند. اگر میتوانستیم هشت میلیون بشکه در روز تولید کنیم هنوز پس از ۳۰ سال حدود ۵۰درصد ذخایر زیرزمین میماند ولی با نفت ۴۰دلاری در ۳۰ سال حدود ۱۵۰۰ میلیارد دلار برای سرمایهگذاری نسلهای آتی ایجاد میشد.
مقایسه آمریکا وایران
آمریکا با ۴درصد ذخایر نفت جهان ۹/۱۷ درصد تولید نفت جهان را دارد. ایران با ۹درصد ذخایر نفت جهان (۲۵/۲ ذخایر آمریکا) ۷/۳ تولید جهان را دارد (حدود یک پنجم آمریکا). آمریکا با ۵/۶ درصد ذخایر گاز جهان ۲۳درصد تولید گاز جهان را دارد و ایران با ۱۶درصد ذخایر گاز جهان (۵/۲ برابر ذخایر آمریکا) ۶/۵ درصد تولید جهان را دارد (حدود یک چهارم آمریکا).
امتیازات ایران اگر مشکلات موجود بر طرف شود:
۱- وجود نیروی کار جوان و تحصیلکرده در غرب آسیا که تخصصهای لازم را برای مشارکت در توسعه کشورشان دارند.
۲- وجود بخش خصوصی که به تدریج کارآمد شده است و میتواند روند تولید و توسعه اقتصادی کشور را تسریع کند.
۳- منابع طبیعی بسیار غنی و موقعیت جغرافیایی ممتازبرای تعامل با همسایگان و جهان.
دو اولویت اصلی ایران در شرایط موجود
۱- جذب سرمایه برای توسعه و بهرهبرداری بهینه از حوزههای قدیمی نفت که چون در زمان نسبتا کوتاهتر به نتیجه میرسد موردنظر شرکتهای بینالمللی انرژی است.
۲-توسعه صنعت گازایران که بیشترین ذخایرگازی پس از روسیه را دارد .تقاضابرای گاز تا چند دهه دیگر وجود خواهد داشت. از گاز میتوان برای خوراک صنعت پتروشیمی، تزریق به چاههای نفت، تبدیل گاز به فرآوردههای نفتی و صادرات به صورت گاز مایع یا خطوط انتقال گاز استفاده کرد.
دورنمای آینده
اقداماتی که میتواند ایران را در آینده به یکی از مهمترین عرضهکنندگان انرژی در جهان تبدیل کند و اقتصاد ایران را از رکود تورمی فعلی نجات دهد:
۱- حل مسائل سیاسی به نحوی که همه تحریمهای موجود خاتمه یابد و تعامل اقتصادی با جهان شکل گیرد.
۲- تقویت بخش خصوصی و اجازه دادن سرمایهگذاری در همه بخشهای انرژی کشور با همکاری شرکتهای بینالمللی انرژی
۳- تدوین یک فرمول جامع برای قیمت درازمدت گاز طبیعی که سرمایهگذاری در صنایع گاز بر را جذاب کند.
۴- ایجاد سازمان رگولاتوری مستقل برای انرژی در کشور
۵- حذف سوبسیدهای انرژی به صورت فعلی
* کارشناس ارشد اقتصاد انرژی
ارائه شده در موسسه عالی آموزش و پژوهش
در برنامهریزی و مدیریت
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد