نتایج ایده‌آل یا شکست تجاری؟
جهان‌‌صنعت- توافقنامه تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا پس از چندین دور مذاکره فشرده و بررسی‌های کارشناسی از دوماه گذشته (۲۵اردیبهشت) آغاز به کار کرد؛ توافقنامه‌ای که به گفته بسیاری از کارشناسان مهم‌ترین توافقنامه تجاری پس از انقلاب است. از زمان آغاز به کار این توافقنامه دو دسته دیدگاه میان کارشناسان درباره آن وجود داشت. دسته اول با خوش‌بینی زیاد اعتقاد داشتند که این توافقنامه توانایی تاثیر عمقی بر اقتصاد کشور و از همه مهم‌تر کاهش تاثیر تحریم‌های بین‌المللی را دارد. دسته دوم واقع‌گرایانی بودند که اعتقاد داشتند ایران تا زمان خروج کامل از شرایط غیرعادی تحریم و بر قراری دوباره روابط بانکی و اقتصادی آزاد با دنیا نمی‌تواند از ظرفیت‌های این توافقنامه استفاده کند. اکنون با گذشت دوماه می‌توان با نگاهی کلی گفت که دیدگاه کدام طیف از کارشناسان به واقعیت نزدیک‌تر بوده است.
نگاهی به پیشینه توافقنامه تجارت آزاد
بهتر است پیش از پرداخت به نتایج این توافقنامه، نگاهی کوتاه به پیشینه این توافق تجاری و دلایل اهمیت آن داشته باشیم. مذاکرات برای این توافق از سال ۱۳۹۸ آغاز شد و در قالب یک توافقنامه موقت تعرفه ترجیحی اجرایی شد. موفقیت این مرحله اولیه، زمینه‌ساز امضای توافقنامه تجارت آزاد جامع شد که اکنون با تایید نهایی طرفین، وارد مرحله اجرا شده است. این توافقنامه با هدف کاهش یا حذف تعرفه‌های گمرکی و تسهیل تجارت میان ایران و پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا (روسیه، قزاقستان، بلاروس، قرقیزستان و ارمنستان) تدوین شد. براساس مفاد این توافق، بیش از ۸۵۰۰ قلم کالا مشمول تعرفه ترجیحی یا معاف از تعرفه می‌شوند که طیف وسیعی از محصولات صنعتی، کشاورزی و معدنی را دربر می‌گیرد. این کالا‌ها شامل محصولات کشاورزی، مواد غذایی، صنایع پایین‌دستی، فلزات و برخی محصولات صنعتی هستند. در این توافق به موضوعاتی نظیر تسهیل گمرکی، حمایت از سرمایه‌گذاری، حل اختلافات تجاری و رعایت استاندارد‌های بهداشتی نیز توجه شده است.
به طور کلی این توافقنامه ۹۰درصد از طیف محصولات را پوشش می‌دهد و تعهدات متقابل طرفین را برای ارائه خدمات ترجیحی تعیین می‌کند. در مقایسه با توافق موقت، سند جدید بخش نظارتی مفصل‌تری را با هدف حذف موانع تجاری متقابل فراهم می‌کند.
رشد ۲۲درصدی در ۳ماهه ابتدایی سال
در این بخش، نگاهی به نظرات فعالان بخش‌خصوصی و روسای اتاق‌های مشترک ایران و کشور‌های اوراسیا درباره این توافقنامه خواهیم داشت. رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه با ارائه آمار رشد ۲۲درصدی صادرات ایران به اوراسیا نسبت به مدت مشابه سال گذشته گفت: با توجه به تنش‌های اخیر و وقوع جنگ تحمیلی این میزان رشد مثبت ارزیابی می‌شود.
هادی تیزهوش‌تابان، رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه در گفت‌وگو با اتاق ایران آنلاین درباره میزان توفیق اجرای موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا، گفت: آمار منتشر شده بیانگر آن است که طی سه ماه ابتدای سال ۱۴۰۴ در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، میزان صادرات ایران به اوراسیا رشد ۲۲درصدی در ارزش صادرات تجربه کرده و به رقم قابل ملاحظه ۵۳۲میلیون دلار رسیده است.
این فعال اقتصادی این آمار را شاهدی بر مثبت بودن روند تجارت ایران با اوراسیا ارزیابی کرد و افزود: این میزان رشد در حالی است که کشور درگیر جنگ ۱۲روزه هم شد که تبعات آن بر فضای اقتصادی نیز تاثیر مستقیم داشت. از سوی دیگر فعالان اقتصادی نیز در ابتدای مسیر بهره‌مندی از مزایای تجارت آزاد با اوراسیا قرار دارند و به طور حتم با گذشت زمان و کسب تجربه لازم، بهتر خواهند توانست در این مسیر گام بردارند.
تیزهوش‌تابان در ادامه با اشاره به مهم‌ترین مشکلات فعالان اقتصادی در زمینه تجارت بیان داشت: مواردی از جمله نبود ثبات در حوزه قوانین و مقررات، سیاست‌های نادرست ارزی مانند نرخ ارز چندگانه و الزام صادرکنندگان به بازگرداندن ارز حاصل از صادرات به شیوه‌هایی که در عمل بسیار دشوار است و محرومیت صادرکنندگان از مزایای قانونی آنها به بهانه عدم ایفای تعهدات ارزی و … از مهم‌ترین مشکلات در حوزه تجارت است.
رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه افزود: مجموعه این عوامل سبب می‌شود تا صادرکننده با در نظر گرفتن شرایط تحریمی نتواند در فضای رقابتی شدید حاکم بر بازارهای جهانی تاب بیاورد و متاسفانه بازارهای ارزشمند صادراتی از بین می‌روند.
سمت و سوی مثبت سازوکار
از سوی دیگر رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران ارمنستان با ارزیابی میزان موفقیت موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا از افزایش صادرات ایران به ارمنستان در سه ماه اخیر خبر داد. هرویک یاریجانیان، رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و ارمنستان در ارزیابی میزان موفقیت موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا با گذشت حدود سه ماه از آغاز اجرای آن گفت: متاسفانه به دلیل وقوع جنگ تحمیلی آنطور که باید و شاید نتیجه لازم را از این موافقتنامه نگرفتیم اما می‌توان گفت که سازوکار آن سمت‌وسوی مثبت دارد و با برقرار شدن آرامش و ثبات حتما نتایج خوبی خواهیم گرفت.
یاریجانیان، آشنایی بیشتر تاجران ایرانی با اوراسیا و سازوکارهای تجاری آن را موضوع مهمی در زمینه بهره‌برداری بیشتر از ظرفیت‌های موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا دانست و پیشنهاد داد که دولت با همکاری اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران و نیز اتاق‌های مشترک بازرگانی ایران و ارمنستان، قزاقستان، روسیه و ازبکستان چند سمینار مستمر و برنامه‌ریزی شده برگزار کند تا روند نتیجه‌گیری از این موافقتنامه سرعت بگیرد.
رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و ارمنستان تاکید کرد: راهکار دیگر برای فعالیت قدرتمند در این حوزه این است که دولت چند هیات به این کشورها اعزام و دریافت کند تا روابط سریع‌تر شکل بگیرد.
وی ارمنستان را کانال اصلی ایران برای رسیدن به بازار روسیه دانست و خاطرنشان کرد: بر این اساس باید سطح روابط و تجارت خود را ارتقا دهیم؛ گرچه در همین سه ماه هم که از آغاز روند اجرایی اوراسیا می‌گذرد چند درصد افزایش صادرات به ارمنستان داشته‌ایم.
رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و ازبکستان اما نظر متفاوتی داشت. وی با بیان اینکه تجارت آزاد ایران و اوراسیا شروعی قوی نداشت گفت: یکی از دلایل این شروع ضعیف ناظر بر درگیر شدن کشور در جنگ تحمیلی اخیر است.
عدم آثار قابل توجه بر اقتصاد کشور
موسی آقایی، رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و ازبکستان در ارزیابی میزان موفقیت موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا با گذشت حدود سه ماه از آغاز اجرای آن گفت: متاسفانه در این فاصله زمانی با توجه به تنش‌های شدید که کشور با آن مواجه بود اتفاق خاصی رخ نداده است و فعلا این توافق آثار قابل‌توجهی بر اقتصاد کشورمان نداشته است.
آقایی در ادامه حل مشکلات گریبانگیر تاجران دو کشور ایران و ازبکستان را مستلزم اهتمام دولت‌های دو کشور دانست و افزود: از مسائل حمل‌ونقل تا مسائل بانکی و بیمه و… متاسفانه سال‌هاست مشکلاتی پیش پای تاجران ایرانی و ازبکستانی وجود دارد که امیدواریم با اجرایی شدن موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا این مشکلات کاسته شود.
این فعال اقتصادی در ادامه تصریح کرد: فعلا میزان توفیق ایران و بهره‌مندی از مزایای موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا را نمی‌توان قابل قبول و خوب ارزیابی کرد که البته شرایط جنگی اخیر هم در آن بی‌تاثیر نیست اما امیدواریم در آینده و با تثبیت آرامش در منطقه شاهد آثار مثبت این توافق بر اقتصاد کشورمان باشیم.
نتیجه‌گیری نهایی
با نگاهی به اظهار نظرات فوق متوجه می‌شویم که توافقنامه مذکور به نتایجی که مدنظر برخی از کارشناسان بود نرسیده است اما با این حال بی‌تاثیر نیز نبوده است. در این خصوص باید وقوع جنگ ۱۲روزه که ۱۲روز تجارت خارجی کشور را با چالش‌های جدی مواجه کرد را نیز در نظر گرفت. با این حال یک حقیقت غیرقابل انکار وجود دارد و آن هم این است که هیچ‌گونه توافقنامه و پیمانی نمی‌تواند حتی نیمی از تاثیرات مخرب تحریم بر اقتصاد کشور را بر طرف کند.
در حقیقت رابطه این دو مورد عکس است و این توافقنامه‌های تجاری هستند که برای رسیدن به نهایت ظرفیت خود نیازمند رفع تحریم‌ها و برقراری روابط بانکی با جهان هستند.
