ناپدیدسازی به سبک چینی

محمدرضا ستاری – در حالی که قرار است سال آینده میلادی برنامه پنج‌ساله جدید توسعه چین آغاز به کار کند، گزارش‌ها حاکی از آن است که شی‌ جین‌پینگ، رییس‌جمهور این کشور با دخالت مستقیم در تدوین این برنامه‌، شیوه جدیدی از تمرکز قدرت و بازتعریف مسیر توسعه اقتصادی را در دستور کار قرار داده است. به گفته کارشناسان، این اقدام که در نوع خود بی‌سابقه است، نشان‌دهنده اهمیت شرایط چالش‌برانگیز اقتصاد چین محسوب می‌شود؛ امری که مدل آن دیگر با اتکای صرف بر سرمایه‌گذاری سنگین و صادرات ارزان‌قیمت دوام نداشته و هدف جدید آن ایجاد تعادل میان رشد پایدار، امنیت ملی و استقلال فناورانه با تمرکز بر صنایعی مانند نیمه‌هادی‌ها، هوش مصنوعی، انرژی‌های پاک و فناوری‌های پیشرفته است.

با این حال نقش پررنگ شی جین‌پینگ در تصمیم‌گیری‌ها موجب شده کارشناسان نگران باشند که روند تدوین برنامه بیشتر سیاسی و امنیتی باشد تا اقتصادی زیرا در شرایطی دولت برای تقویت مصرف داخلی و اصلاح نظام مالی تلاش می‌کند، بسته‌تر شدن فضای سیاستگذاری و کاهش امکان نقد فرهنگی ممکن است باعث بی‌اعتمادی بخش خصوصی و خروج سرمایه‌های خارجی شود. در چنین شرایطی و در حالی برنامه پنج‌ساله جدید تحت کنترل شخص شی قرار گرفته که مساله مهم بعدی تشدید برخوردهای امنیتی با فعالان و مدیران اقتصادی است که نگرانی‌ها از دورنمای رشد چین را با نگرانیَ‌های بیشتری مواجه کرده است. در همین راستا مجله اکونومیست در گزارشی که به تازگی منتشر کرده، آورده است: تا مدت‌ها یو فاکسین به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین دانشمندان و کارآفرینان چین شناخته می‌شد؛ متخصصی در حوزه نیمه‌هادی‌های پیشرفته برای کاربردهای نظامی اما در تاریخ ۲۲سپتامبر او به دلیل دیگری در صدر اخبار قرار گرفت زیرا شرکت به عنوان «تکنولوژی مایکروویو بزرگ» که در بورس شانگهای فهرست شده، اعلام کرد که آقای یو توسط نهاد ضدفساد چین بازداشت شده است. او اکنون در بازداشتگاهی به نام لیوژی قرار دارد؛ یعنی نوعی بازداشت فراقضایی که شمار فزاینده‌ای از بازرگانان چینی را گرفتار خود کرده است. طبق گزارش اکونومیست، کارآفرینان چینی این روزها با فهرستی طولانی از نگرانی‌ها روبه‌رو هستند. مهم‌ترین آن، وضعیت اقتصاد است که هرگز پس از همه‌گیری کرونا به‌طور کامل بازیابی نشده است. همچنین در حالی که اعتماد مصرف‌کنندگان در پایین‌ترین سطح قرار دارد، تولید بیش از حد و رقابت بی‌رحمانه همه‌جا دیده می‌شود. بنابراین مطابق با آمارها فروش خُرده‌فروشی کاهش یافته و شمار شرکت‌های صنعتی زیان‌ده به سطحی بی‌سابقه رسیده است. در این میان دغدغه‌های تازه‌تری نیز در حال پررنگ شدن هستند. یعنی هرچه چشم‌انداز اقتصادی تیره‌تر می‌شود، ضعف‌های نهادی چین بیش از پیش کارآفرینان را دلسرد می‌کند. تحقیقات رسمی درباره مدیران شرکت‌ها روبه افزایش است و احکام قضایی که آزادی تردد آنان در کشور را محدود می‌کند نیز بیشتر شده است. به طوری که در سال جاری، موجی از خودکشی میان مدیران ارشد شرکت‌ها رخ داده که به‌عنوان نشانه‌ای از فشارهای فزآینده تلقی می‌شود. در همین رابطه، بازداشت‌های لیوژی شاید روشن‌ترین عامل نگرانی باشد. این نوع بازدداشت‌ها در سال ۲۰۱۸ ایجاد شد و در آغاز هدف آن عمدتا اعضای حزب کمونیست و مقامات دولتی در راستای کارزار ضدفساد پنج‌ساله شی ‌جین‌پینگ بود اما اکنون این سازوکار به‌طور فزاینده‌ای علیه فعالان بخش خصوصی نیز به کار می‌رود.

سیستم سرکوب لیوژی

طبق گفته برخی ناظران، لیوژی به موازات نظام قضایی عادی فعالیت می‌کند. این نوع بازداشت نیازی به تایید دادگاه ندارد و بازداشت‌شدگان از خدمات معمول وکیل محروم‌ هستند. همچنین تغییر مقررات در ماه ژوئن به ماموران اجازه می‌دهد افراد را تا هشت‌ماه نگه دارند، زمان بازداشت را در صورت طرح اتهام تازه، تمدید کنند و بازجویی‌ها را بدون محدودیت ادامه دهند. سلول‌ها معمولا بدون پنجره هستند، چراغ‌ها همیشه روشن می‌مانند و زندانیان حتی هنگام استفاده از سرویس بهداشتی نیز تحت‌نظارت دائمی‌ قرار دارند. طبق آمارهای موجود در سال جاری میلادی، تعداد مدیران شرکت‌های بورسی که گرفتار لیوژی شده‌اند به میزان زیادی افزایش یافته است؛ به طوری که طبق گزارش اکونومیست تا پایان ماه سپتامبر، ۳۹مورد از این بازداشت‌ها در گزارش‌های بورس شناسایی شده است؛ یعنی تقریبا هفته‌ای یک مورد. این رقم از رکورد سال گذشته نیز فراتر رفته است. با این ‌حال این تنها بخش کوچکی از تصویر کلی است زیرا بیشتر هدف‌های لیوژی در شرکت‌های غیربورسی کار می‌کنند که الزامی برای توضیح درباره ناپدید شدن مدیران‌شان ندارند. در مجموع، تعداد بازداشت‌ها شامل مقامات و بازرگانان در سال ۲۰۲۴ حدود ۵۰‌درصد افزایش یافته و به حدود ۳۸‌هزار نفر رسیده است؛ بنابر داده‌های کمیسیون مرکزی بازرسی انضباطی حزب کمونیست (CCDI) که مجری این بازداشت‌هاست سال گذشته علیه بیش از ۶۰‌هزار نفر در صنعت داروسازی و ۱۷‌هزار نفر در بخش مالی اقدام انضباطی انجام داده است. یکی از دلایل افزایش بازداشت مدیران، گسترش سریع کارزار ضدفساد شی جین‌پینگ است. به‌گفته موسسه مشاوره «گاوکال دراگونومیکس»، شمار پرونده‌های ثبت ‌شده ممکن است امسال به رکورد یک‌میلیون برسد. در واقع هنگامی که یک مقام مورد تحقیق قرار می‌گیرد، کل شبکه تجاری او نیز زیر ذره‌بین می‌رود و همین امر موجب گسترش پرونده‌های شرکتی می‌شود. برخی صنایع هدف این تحقیقات، مانند سخت‌افزار رایانه و فناوری‌های سبز، ارتباط نزدیکی با دولت‌های محلی دارند و از طریق قراردادهای تامین و پیمانکاری با آنها درگیرند؛ امری که خطر برای مدیران این حوزه‌ها را افزایش می‌دهد.

تاثیر رشد اقتصادی بر روند بازدداشت‌ها

به گفته برخی ناظران، رشد کند اقتصادی نیز در افزایش بازداشت‌ها بی‌تاثیر نیست زیرا مقامات محلی با کمبود نقدینگی و بدهی‌های سنگین روبه‌رو هستند و در راستای کمپین مبارزه با فساد و مصادره امول خاطیان، منابع مالی برای دولت محلی تامین می‌شود. عامل دیگر اضطراب مدیران، فهرست سیاه اعتباری است که نام برخی از ثروتمندترین بازرگانان چین اخیرا در آن دیده می‌شود. قوانین ورشکستگی در چین هنوز کامل نیست و دادگاه‌ها اغلب برای فشار بر بدهکاران به روش‌های میان‌بُر متوسل می‌شوند. یکی از این روش‌ها افزودن نام بدهکار به فهرستی عمومی است که او را از مصرف لوکس منع می‌کند؛ مانند پرواز، سفر با قطار سریع‌السیر یا اقامت در هتل‌های مجلل. این فهرست در ابتدا برای واداشتن مردم به پرداخت بدهی‌های کوچک طراحی شده بود اما در سال‌های اخیر کارآفرینان نیز با فروپاشی کسب‌وکارهایشان به آن افزوده شده‌اند. براساس داده‌های دادگاه‌ها تا پایان سپتامبر حدود ۲۰۰‌هزار نفر در سال جاری به فهرست افزوده شدند؛ در حالی که کل رقم سال ۲۰۱۹ تنها ۱۷۴۰۰نفر بود. همچنین حدود ۴۶‌درصد از موارد امسال ناشی از اختلافات قراردادی بوده که نشان می‌دهد مشکلات تجاری مستقیما به این احکام انجامیده‌اند. به گفته برخی ناظران، ترس از قرار گرفتن در این فهرست واقعی است و باعث می‌شود شرکت‌ها از ریسک‌پذیری پرهیز کنند. لیزی لی از مرکز تحلیل چین در موسسه سیاست آسیا می‌گوید: این روند مانعی خطرناک برای اعتماد تجاری است. به گفته او، در زمانی که اقتصاد به‌شدت از کمبود پویایی رنج می‌برد، پیام نظام فعلی این است که اگر شکست بخوری، نه‌تنها کسب‌وکارت را از دست می‌دهی بلکه ممکن است توانایی اولیه برای زندگی عادی را هم از دست بدهی. البته نباید از این نکته غافل بود که دولت مرکزی تلاش کرده شرایط را برای کارآفرینان بهبود دهد. در ماه فوریه، شی جین‌پینگ با چند تن از مدیران برجسته شرکت‌های بزرگ دیدار کرد تا نشانه‌ای از بازنگری در سیاست‌ها باشد. همچنین قانون جدیدی برای حمایت از بخش خصوصی به تصویب رسید تا رشد اقتصادی را تحریک کند. برخی تحلیلگران غربی مدعی هستند، فضای غالب در میان کارآفرینان همچنان تیره است. در ۲۸سپتامبر اعلام شد که وانگ جیان‌لین، غول املاک و ثروتمندترین مرد سابق چین به‌دلیل اختلاف قراردادی در فهرست بدهکاران قرار گرفته است. این ممنوعیت یک روز بعد لغو شد اما موجی از بحث درباره وضعیت وخیم مدیران تجاری را برانگیخت. همچنین بازداشت یو فاکسین نیز اثر مشابهی داشت.علاوه بر این، برخی شواهد نشان می‌دهد که اوضاع با موج خودکشی‌ها تیره‌تر نیز شده است. به طوری که بین آوریل تا جولای، دست‌کم پنج مدیر برجسته خود را از ساختمان‌های بلند به پایین پرتاب کردند و این امر بحث‌های گسترده‌ای را درباره فشار طاقت‌فرسا بر کارآفرینان برانگیخته است. به عنوان مثال خودکشی وانگ لین‌پنگ به طور ویژه‌ای شوک‌آور بوده زیرا او بنیانگذار زنجیره فروشگاه‌های بزرگ موفقی بود و زمانی ثروتمندترین مرد استان هوبِی محسوب می‌شد. وانگ در آوریل وارد لیوژی شد و در اواخر جولای آزاد شد اما در فهرست مراقبتی باقی ماند خودکشی او چند روز پس از آزادی رخ داد.