ناترازی جدید در راه است
جهان‌صنعت– هنوز پرونده ناترازی برق بسته نشده که نگرانی‌ها درباره تامین زمستانی گاز به‌خصوص برای بخش تولید به اولویت اول اقتصاد کشور بازگشته است. هرچند مقامات وزارت نفت اطمینان می‌دهند که ذخیره‌سازی‌ها به موقع انجام شده و مثل سال گذشته با مخازن خالی غافلگیر نخواهند شد، با این وجود پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که امسال کمبود روزانه گاز به ۴۰۰میلیون مترمکعب برسد؛ برآوردی که البته وزارت نفت ۳۵۰میلیون مترمکعب آن را تایید کرده است.
ناترازی گاز بعد از آب و برق جدی‌ترین بحران انرژی در کشور در سال‌های اخیر محسوب می‌شود. ناترازی گاز اگرچه از نیمه دهه۹۰ بر تصمیم‌گیران و سیاستگذاران کشور مسجل شده بود، با این حال کاهش سرمایه‌گذاری در توسعه میادین گازی و بی‌توجهی به افت گاز در بزرگ‌ترین میدان گازی کشور- پارس جنوبی- باعث شد تا از ابتدای۱۴۰۰ تامین گاز دچار ناترازی شده و پس از آن در زمستان۱۴۰۳ تبدیل به بحران شود. شرایط پیش‌رو از ادامه وضعیت ناترازی برای تامین گاز حکایت دارد. با رشد متوسط سالانه تقاضا در کشور که حدود ۷درصد محاسبه شده است و تولیدی که به دلیل افت فشار رو به افول می‌رود، شرایط ناتراز برای گاز در سال‌های آینده کماکان ادامه خواهد داشت و این بدان معناست که اگر سال گذشته ناترازی گاز ۳۵۰میلیون مترمکعب بوده، در زمستان جاری و با احتساب ۷درصد افزایش سالانه تقاضا، به ۴۰۰میلیون مترمکعب در پیک مصرف خواهد رسید. از آنجا که پیک مصرف زمستان حدود یک‌چهارم کل تقاضاست، پیش‌بینی حدود ۳۵۰میلیون مترمکعب در روز تقریبا حتمی است، برای ۵۰میلیون مترمکعب باقیمانده شرایط پیش‌رو بستگی به شرایط آب‌وهوایی خواهد داشت اما این کسری به خصوص برای صنایع و پتروشیمی‌ها قطعی است و آنها امسال هم باید منتظر قطع گاز باشند. سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز گفته است که اگر بخواهیم تمام مصرف‌کنندگان را به گاز وصل کنیم به حدود ۲/۱میلیارد مترمکعب گاز شیرین روزانه نیاز است ؛ رقمی که تامین آن امکان‌پذیر نیست.
منابع گرانی که هدر می‌رود
ایران سومین شبکه مویرگی لوله‌کشی گاز را در جهان دارد. گستردگی شبکه گاز ایران را به بالاترین هدردهنده منابع انرژی به خصوص گاز در زمستان تبدیل کرده است. با این وجود همچنان پرونده حدود ۵هزار کیلومتر خط لوله جدید در حال ساخت باز است که هزینه تخمینی آن حدود ۸/۱۷میلیارد دلار برآورد شده است. از سویی فرسودگی شبکه خطوط لوله، فرسودگی، نشتی‌ها، افت فشار و قطعات قدیمی باعث اتلاف سالانه گاز در کشور شده است. اتلاف منابعی که برخی گزارش‌ها آن را بین ۶۰ تا ۶۵میلیارد مترمکعب برآورد کرده‌اند؛ عددی معادل حدود
۲۰ تا ۲۵درصد از تولید کل یا بهای فرصت مصرف آن. البته در برخی گزارش‌ها گفته شده که برای نوسازی خطوط انتقال و تعویض لوله‌های فرسوده و نصب سامانه‌های پایش نشتی لازم است سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی انجام شود. در میادین نفتی و گازی، فلرینگ گاز (سوزاندن گاز همراه نفت) هم عامل دیگر هدررفت گاز محسوب می‌شود. گزارش شده که در سکوی نفتی فروزان، سالانه ۹هزار میلیارد تومان گاز از طریق فلر سوزانده می‌شود. هدررفت منابع گازی در بخش نیروگاهی نیز عدد قابل‌توجهی است. حدود ۶۵میلیارد مترمکعب گاز طبیعی در نیروگاه‌ها به دلیل راندمان پایین، اتلاف می‌شود. ماجرا به همینجا ختم نمی شود، رتبه ایران در هدررفت گاز به دلیل بدمصرفی و مشکلات زیرساختی را حدود ۶۰ تا ۶۵ میلیارد مترمکعب گاز به دلیل نشتی و ضعف شبکه جمع‌بندی کرده‌اند؛ عددی که گفته می‌شود معادل تقریبا ۲۵درصد از کل تولید گاز کشور است. در شرایطی که قیمت گاز در دنیا روبه افزایش بوده، در ایران قیمت گاز هم مشمول یارانه است و این یعنی مصرف گاز بدون توجه به کسری تولید روز‌به‌روز در حال افزایش است. هرچند بهینه‌سازی مصرف، اصلاح الگو و فرهنگ‌سازی از اقدامات ضروری دولت است، با این حال کارشناسان براین باورند که برخی تصمیم‌ها برای اصلاح ساختار باید از دولت آغاز شود.
امسال زمستان بی‌گاز می‌مانیم؟
چشم‌انداز تولید و مصرف گاز چندان خوشایند نیست، دست‌کم برای بخش تولید که نیروی محرکه آنهاست و چندسالی است که زمستان‌ها برخی صنایع مثل فولاد و پتروشیمی‌ها فلج می‌شوند. امسال برای بخش خانگی هم نگرانی‌ها برای تامین گاز وجود دارد. علاوه‌برآن نیروگاه‌ها هم امسال به بخش دیگری از تقاضای بزرگ گاز تبدیل شده‌اند. تامین این میزان گاز در شرایطی که تولید حدود ۱۲۰۰میلیارد مترمکعب در روز و تقاضا چیزی حدود ۱۶۰۰میلیارد مترمکعب در پیک مصرف است، راهکارهایی مثل واردات گاز و سوخت‌های جایگزین برای نیروگاه‌ها پیشنهاد شده است. از سال‌های گذشته برنامه واردات گاز از ترکمنستان در دستور کار بود اما هر بار به دلایلی پس از مدتی وصل شدن جریان گاز متوقف شد. تا به امروز هنوز سند رسمی و معتبری که نشان دهد واردات گاز ترکمنستان به ایران در مقیاس بزرگ آغاز شده باشد، در دسترس نیست. در مذاکرات رسمی، ایران خواستار واردات از ترکمنستان شده بود اما هنوز معلوم نیست که طرف ترکمنی توافق نهایی را پذیرفته باشد.
پروژه واردات گاز روسیه به ایران هم با وجود تبلیغات گسترده تاکنون به مرحله اجرا نرسیده است. کارشناسان می‌گویند که پروژه واردات گاز روسیه با چالش‌های فنی جدی روبه‌رو است، از جمله نبود مرز مشترک خاکی بین ایران و روسیه و وابستگی مسیر انتقال به کشورهای واسطه مانند آذربایجان، ارمنستان یا گرجستان. می‌توان گفت پروژه هنوز در مرحله مطالعات و مذاکرات است.
ادامه روند کنونی در خوش‌بینانه‌ترین حالت قطعی گاز صنایع و پتروشیمی‌ها تقریبا قطعی است. بخش نیروگاهی آماده پذیرش سوخت‌های جایگزینی مثل مازوت خواهد بود و برای بخش خانگی هم تضمینی برای قطعی گاز نیست.
اگرچه کارشناسان توصیه می‌کنند که ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین راه مقابله با ناترازی، کنترل مصرف است اما نمایندگان مجلس پیشنهاد کرده‌اند که مردم در فصل زمستان ۱۰ تا ۲۰درصد در مصرف گاز صرفه‌جویی کنند تا فشار از صنایع و بخش تولید برداشته شود.
