1 - 05 - 2023
میراث بینگهبان
نادر نینوایی- اگر کلیدواژه «دستگیری حفاران غیرقانونی» را در اینترنت جستوجو کنید با انبوهی از اخبار مواجه میشوید که گویای تعرضهای متعدد سوداگرانی است که هر روز در جایجای کشور به محوطههایی تاریخی و میراث فرهنگی کشور دستدرازی میکنند.
از محدوده «جمکران» قم گرفته تا «بیت مشحوت» شوش و «نوکنده» استان گلستان، در سراسر کشور میتوان آثار مخرب حضور حفاران غیرمجاز در محوطههای تاریخی را مشاهده کرد.
ایران به دلیل قرار گرفتن در چهار راه تمدنی جهان همواره محل زیست انسانهایی از دورههای مختلف تاریخی بوده است که نشانههای حضور آنها در همین محوطههای باستانی کشور قرار دارد.
با وجود اهمیت بالای محوطههای تاریخی ایران به لحاظ تاریخی و فرهنگی اما در این سالها خواه ناخواه از آنها غفلت شده و کمبود نیرو و امکانات در یگان حفاظت میراث فرهنگی باعث شده که میراث تاریخی ایران بیپناه بماند. رها شدن بدون نگهبان محوطههای تاریخی کشور این محل دفن آثار تمدنی و باستانی را به حیات خلوت سارقان میراث فرهنگی تبدیل کرده است.
در این میان بودجه اندک وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی نیز دست مدیران این وزارتخانه را بسته و امکان جذب نیروی لازم و تهیه امکانات مکفی برای حفاظت از محوطههای تاریخی را از آنها سلب کرده است.
کمبود نیرو و امکانات یگان حفاظت
کمبود نیرو و امکانات یگان حفاظت میراث فرهنگی، بیشک سرتیتر مشکلات و چالشهای موجود در جهت حفاظت موثر از محوطههای تاریخی است.
بهاره سیفی کارشناس ارشد باستانشناسی در مورد کم و کیف حفاظت از محوطههای تاریخی و وضعیت لجستیک و کارکنان یگان حفاظت میراث فرهنگی به «جهانصنعت» گفت: در خصوص عملکرد یگان حفاظت برای حفاظت از محوطههای تاریخی باید بگویم به طور کلی یگان حفاظت میراث فرهنگی ایران از نظر امکانات و لجستیک بسیار ضعیف است. از سوی دیگر تعداد نیروهای یگان حفاظت نیز به نسبت تعداد بالای محوطههای تاریخی کشور به لحاظ کمی بسیار کم ارزیابی میشود.
این کارشناس ارشد باستانشناسی ضمن اشاره به توزیع نامتوازن نیروهای یگان حفاظت در محوطههای تاریخی به عنوان یک مشکل اساسی در این حوزه ابراز کرد: اصولا در برخی مناطق و محوطههای تاریخی تعداد نیروهای یگان حفاظت بیشتر بوده و در مناطقی دیگر بسیار کم است. به عنوان مثال در جایی مثل تخت جمشید تعداد نیروهای یگان حفاظت بسیار بالاست و به لحاظ کمی از تعداد نیروی قابل توجهی برخوردارند اما در استان بوشهر تعداد نیروهای یگان حفاظت به لحاظ کمی بسیار پایین بوده و خدمات لجستیک و امکانات نیز خیلی ضعیف است. نمود این مساله در دشتستان استان بوشهر به خوبی قابل مشاهده است و آنطور که گفته میشود وضعیت نامناسب در زمینه امکانات خودرویی و تعداد پایین نیروهای لازم جهت گشتزنی چالشبرانگیز شده است.
سیفی خاطرنشان کرد: توجه داشته باشید که تعداد کم نیروی یگان حفاظت باعث میشود گشتزنیها در محوطههای تاریخی کاهش یابد و وقتی هم به محوطههای باستانی سرکشی نمیشود، حفاران غیرمجاز به راحتی این فرصت را دارند که به سراغ محوطههای تاریخی بروند و به آنها تعرض کنند.
وی ضمن اشاره به چالش جدی محوطههای تاریخی در استان بوشهر خاطرنشان کرد: توجه داشته باشید در استان بوشهر حدود دویست محوطه تاریخی داریم که حتی فنسکشی نشدهاند و طبیعتا نیروهای محدود یگان حفاظت نیز امکان سرکشی به تمام آنها را ندارند. فراموش نکنیم که صرف فنسکشی محوطههای تاریخی نیز کافی نیست چون فنسکشی و نصب تابلو باعث شناساندن بیشتر محوطهها به حفاران غیرمجاز میشود. به نظرم راهحل نهایی این است که هم فنسکشی و هم نیروی نگهبانی تمام وقت برای این محوطههای تاریخی ارزشمند در نظر گرفته شود.
این کارشناس ارشد باستانشناسی یادآور شد: همانطور که گفتم متاسفانه در حال حاضر یگان حفاظت میراث فرهنگی هم از نظر کمیت و هم از نظر امکانات بسیار ضعیف است و همین مساله باعث میشود محوطهها و آثار باستانی دفن شده در آنها مورد دستبرد سارقان قرار بگیرند و محوطههای تاریخی تخریب شوند.
مخاطرات کاوشهای باستانشناسی
یکی از مسائلی که باعث شده برخی از صاحبنظران انتقاداتی را به انجام کاوشهای باستانشناسی در محوطههای تاریخی وارد کنند آن است که انجام کاوش باعث شناساندن منطقه به حفاران غیرمجاز و سوداگران گنج و آثار باستانی میشود، یعنی به محض اتمام یک فصل کاوش و توقف فعالیت باستانشناسان، این حفاران غیرقانونی هستند که دست به کلنگ به جان محوطه تاریخی که یک یا دو فصل کاوش آن انجام شده میافتند و آثار تاریخی را به تاراج میبرند و شواهد تمدنی مربوط به زیست انسان در دورههای تاریخی را با حفاری غیراصولی تخریب میکنند.
سیفی در خصوص اینکه تا چه میزان این چالش به مخاطره افتادن محوطههای باستانی به دلیل کاوش باستانشناسان موضوعیت دارد به «جهانصنعت» گفت: بررسیهای باستانشناسی به صورت سالانه و با هدف شناسایی محوطههای جدید در کشور انجام و به صورت نقشه به پژوهشکده باستانشناسی اعلام میشود. بنابراین اینطور نیست هر محوطهای که شناسایی شد، سریعا کار کاوش آن انجام شود. توجه داشته باشید که نیرو، بودجه و امکانات لازم برای کاوش و بررسی همه محوطههای شناسایی شده وجود ندارد.
این کارشناس ارشد باستانشناسی در خاتمه گفت: «میتوان گفت در ایران تاکنون شاید چیزی حدود ۲۰ درصد محوطههای تاریخی کاوش شده باشند و محوطههای تاریخی زیادی وجود دارد که باید کار کاوش آنها به آیندگان سپرده شود. از سوی دیگر برخی از محوطهها هستند که در گذشته و مثلا ۵۰ سال قبل کاوش شدهاند اما الان با توجه به پیشرفتهای تکنولوژیک و بیشتر شدن امکانات، بار دیگر این فرصت برای باستانشناسان فراهم شده که آنها را کاوش کنند تا شاید به کمک نتیجه کاوشهای جدید بتوانند پاسخ سوالات بیپاسخ خود در خصوص تمدنهای تاریخی مربوطه را بیابند.»
با توجه به تعداد بالای حفاریهای غیرقانونی و ادامهدار بودن این موضوع به نظر میآید وزارت میراث فرهنگی باید برای حل موضوع دست به کار شود و با استخدام نیروی یگان حفاظت از مناطق بومی و محلی و تامین امکانات لازم، زمینه را برای پاسداری از میراث فرهنگی و تاریخی کشور فراهم کند.
از سوی دیگر باید توجه داشت برای تامین بودجه لازم برای این امر دولت باید برنامهریزی صحیحی داشته باشد و با روشن کردن ابعاد و اهمیت میراث فرهنگی و محوطههای تاریخی، مجلس را مجاب کند که بودجه بیشتری به حوزه میراث فرهنگی اختصاص دهد و زمینه را برای عبور از شرایط مخاطرهآمیز فعلی فراهم کند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد