مکانیسم ماشه و چالش‌های پیش‌روی تولید
آرمان خالقی، دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران
مکانیسم ماشه در واقع بازگشت ایران به تمام تحریم‌های پیش از برجام است. این به معنای بازگشت به دورانی است که ایران تحت شدیدترین محدودیت‌های اقتصادی بین‌المللی از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار داشت. هرچند کشورهایی همچون چین و روسیه به طور رسمی مخالف این روند هستند و قول همراهی با این تحریم‌ها را نداده‌اند اما در عرصه عمل و واقعیت‌های اقتصادی جهان باید منتظر ماند و دید که وعده‌های سیاسی این دو کشور تا چه اندازه در برابر فشارهای بین‌المللی به قوت خود باقی خواهد ماند. حتی در خوشبینانه‌ترین سناریو، این کشورها نیز ممکن است برای حفظ منافع خود محتاطانه‌تر عمل کنند و خلأ ناشی از قطع همکاری سایر کشورها به سادگی پرنشدنی خواهد بود.
قلب تپنده اقتصاد ایران یعنی بخش صنعت و تولید بدون شک بیشترین ضربه را از بازگشت تحریم‌های بین‌المللی خواهد خورد. در شرایطی که بسیاری از واحدهای تولیدی و باوجود تحریم‌های آمریکا و شرایط سخت داخلی همچون محدودیت‌های انرژی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، اعمال تحریم‌های بین‌المللی به تشدید وضعیت وخیم تولیدکنندگان منجر خواهد شد. این تاثیر از کانال‌های مختلفی خود را نشان خواهد داد که در این راستا می‌توان به افزایش هزینه‌های تولید اشاره کرد. با محدود شدن کانال‌های تامین مواد اولیه، قطعات و تجهیزات، تولیدکنندگان ناچار خواهند بود با پرداخت هزینه‌های گزاف‌تر، نیازهای خود را از طریق تعداد محدودی از شرکای تجاری ایران برطرف کنند. این امر به صورت مستقیم قیمت تمام‌شده محصولات را افزایش خواهد داد.
از سوی دیگر این موضوع می‌تواند به به‌هم‌ریختگی زنجیره تامین بینجامد چراکه صنعت مدرن نیازمند ارتباط پیوسته و به روز با فناوری‌های روز جهان است. تحریم‌ها این زنجیره حیاتی را خواهد گسست و ایران را از جریان نوسازی و بهسازی صنایع خود بازخواهد داشت. این امر به مرور زمان باعث کهنه شدن فناوری و کاهش شدید بهره‌وری در حوزه صنعت خواهد شد.
باید توجه داشت که اعمال تحریم‌های بین‌المللی سبب تحت فشار قرار دادن صادرات نیز خواهد شد. صنایع صادرات‌محور با موانع جدی‌تری روبه‌رو خواهند شد. هرچند محدودیت در نقل و انتقالات مالی و موانع تجاری در تحریم‌های آمریکا نیز وجود داشت اما تشدید آن دسترسی به بازارهای هدف را دشوارتر کرده و درآمدهای ارزی کشور را کاهش خواهد داد.
باید به این موضوع توجه داشت که صادرات نفت و محصولات پتروشیمی، شریان‌های اصلی ورود ارز به اقتصاد ایران هستند. فعال شدن مکانیسم ماشه، این صنایع حیاتی را در تنگنای بی‌سابقه‌ای قرار خواهد داد. کاهش شدید درآمدهای ارزی دولت نه‌تنها بودجه عمومی را تحت تاثیر قرار می‌دهد بلکه آثار آن به شکل رکود و تورم به تمام بخش‌های اقتصاد سرایت خواهد کرد. این شرایط بستر مناسبی برای ایجاد «رکود تورمی» در حوزه صنعت و تولید خواهد بود؛ معضلی که درمان آن بسیار دشوار خواهد بود.
تحریم‌ها تنها یک پدیده اقتصادی نیستند، آنها تاثیر عمیقی بر فضای روانی جامعه می‌گذارند. فعال شدن مکانیسم ماشه می‌تواند با ایجاد جو بی‌ثباتی و نااطمینانی در داخل به افزایش ناگهانی قیمت ارز و سکه دامن بزند. این نوسانات برنامه‌ریزی بلندمدت برای فعالان اقتصادی را غیرممکن کرده و تمایل به سرمایه‌گذاری‌های مولد را به شدت کاهش می‌دهد. از سوی دیگر یک فضای روانی بین‌المللی را نیز علیه ما بیدار خواهد کرد و همین معدود کشورهایی که با ما نیز در تعامل هستند، رفتار محتاطانه‌ای را در پیش خواهند گرفت.فعال شدن مکانیسم ماشه اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار خواهد داد. در این میان نیز بخش صنعت با چالش‌هایی همچون افزایش هزینه‌های تولید، اختلال در زنجیره تامین، کاهش درآمدهای ارزی و ناپایداری بازارها همراه خواهد بود. عبور ایمن از این شرایط نه‌تنها به دیپلماسی فعال و هوشمندانه بلکه به مدیریت داخلی قوی وحمایت از تولید داخلی نیاز دارد.
