مودی در دوراهی ترامپ و پوتین
محمدرضا ستاری- ولادیمیر پوتین، رییسجمهور روسیه برای نخستینبار پس از جنگ اوکراین روز پنجشنبه در سفری دو روزه وارد دهلینو شد و مورد استقبال نارندرا مودی نخستوزیر هند قرار گرفت. سفری که به گفته کارشناسان نشان میدهد هندی ها چندان هراسی از فشارهای ایالاتمتحده برای فاصله گرفتن از مسکو ندارند.
در همینرابطه مجله فارنپالسی گزارش داده که پوتین و نارندرا مودی در جریان مذاکرات خود احتمالا درباره توافقات گسترده در حوزههای انرژی، هوافضا، مواد معدنی راهبردی و دفاعی گفتوگو خواهند کرد؛ اموری که گستره شراکت دو طرف را به خوبی نشان میدهد. آنها بیتردید حمایت خود را از گروههایی که هدفشان مقابله با نظم اقتصادی جهانیِ مورد حمایت غرب بوده همچون بریکس بار دیگر اعلام خواهند کرد.
در این میان هرچند برخی اخبار حاکی از کاهش ۵۰درصد واردات نفت روسیه توسط هندیهاست اما علت اینکه آنها مایل نیستند چندان زیر بار فشار دولت ترامپ مراودات خود را با روسیه کاهش دهند این است که دهلینو باوجود فشارهای تعرفههای آمریکا از تنش اخیر خود با پاکستان بسیار آسیب دیده و همزمان با اینکه با چالشهای گستردهتری در منطقه مواجه بوده بیش از هرزمان دیگری به دوستی نزدیک روسیه نیاز دارد. به همین دلیل است که سفر پوتین در زمانی نسبتا حساس برای روابط هند و روسیه انجام میشود. این شراکت همچنان گرم است اما تا حدی شکننده شده زیرا جنگ روسیه در اوکراین هند را در موقعیتی دشوار قرار داده است. دهلینو با اصل این درگیری مخالف است و پیامدهای ناشی از آن(از تعمیق روابط روسیه با چین گرفته تا افزایش فشارهای غرب برای کاهش همکاری اقتصادی با مسکو) برای هند دردسرساز شده است. بنابراین برخی کارشناسان معتقدند این فشارها اکنون در حال اثرگذاری بوده و در هفتههای اخیر هند واردات نفت از آمریکا را افزایش داده و یک قرارداد جدید گازی با ایالاتمتحده امضا کرده است.
علاوهبراین شرکت رِلاینس بهعنوان یکی از قدرتمندترین مجموعههای صنعتی هند در ۲۰نوامبر یعنی یکروز پیش از اعمال تحریمهای آمریکا علیه دو صادرکننده بزرگ نفت روسیه واردات نفت خود را از شرکت روسنفت متوقف کرد. از آن زمان واردات نفت هند از روسیه بهطور محسوسی کاهش یافته درنتیجه همه این تحولات همکاری انرژی میان هند و روسیه که یکی از ستونهای اصلی شراکت دو کشور است را تهدید میکند. عامل غیرمعمول دیگری نیز سفر پوتین را تحتتاثیر قرار داده یعنی روابط هند با ایالاتمتحده دچار تنش شده و دلیل اصلی آن اعمال ۲۵درصد تعرفه اضافی علیه هند بهخاطر واردات نفت از روسیه است.
معمای هند
هند اکنون با یک معما روبهرو بوده زیرا هر گامی که برای تقویت روابط با مسکو یا واشنگتن بردارد ممکن است روابطش با دیگری را تضعیف کند. اهمیت این موضوع زمانی مشخص میشود که بدانیم پوتین و مودی به احتمال زیاد در مذاکرات خود به دنبال توافقهای جدید تسلیحاتی خواهند بود؛ اقدامی که برای هند پس از درگیری اخیر با پاکستان فوریت بیشتری پیدا کرده است. درنتیجه این مساله از یکسو برای آمریکاییها خوشایند نیست و از سوی دیگر افزایش خرید انرژی از ایالاتمتحده هم برای مسکو رضایتبخش نخواهد بود. در چنین شرایطی برخی کارشناسان معتقدند با تمامی این احوال نباید چالشهای هند را بیش از حد بزرگ جلوه داد. روابط این کشور با هر دو طرف یعنی روسیه و ایالاتمتحده آنقدر چندلایه و پایدار است که بتواند فشارها را تاب بیاورد. با این حال مودی ناچار است نوع تازهای از موازنه را پیش ببرد؛ موازنهای که کمتر بر مدیریت دو شراکت قدرتمند و بیشتر بر کاهش خطرات احتمالی در هر یک از آنها تمرکز دارد. درواقع خبر خوب برای مودی آن بوده که مدیریت این سفر از منظر سیاست داخلی آسانتر است. پوتین و بهطور کلی روسیه درمیان بسیاری از مردم هند از محبوبیت بالایی برخوردارند. بسیاری از هندیها احتمالا سفر رییسجمهور روسیه را نوعی ایستادگی دربرابر فشارهای بیامان دولت ترامپ خواهند دانست؛ فشاری که ماههاست افکار عمومی هند را ناخشنود کرده است. در همین رابطه است که میتوان گفت هند و روسیه رابطهای عمیق و دیرینه دارند. بهعنوان مثال در تمام سالهای عدم تعهد هند در دوران جنگ سرد و در راهبرد تازه به نام چندجانبهمحوری دو کشور همواره شرکایی وفادار باقی ماندند. هند روسیه را متحدی پایدار میبیند که در زمان نیاز به یاریاش آمده است. طبق نظرسنجی مرکز پژوهشی پیو، بیش از نیمی از مردم هند در سال۲۰۲۳ نگاه مثبتی به روسیه داشتند؛ درحالیکه میانگین این شاخص در ۲۴کشور تنها ۱۵درصد بود. طبق گزارشی که مجله اکونومیست روز گذشته منتشر کرده، در دو دهه گذشته بهنظر میرسید هند آرامآرام از مدار روسیه فاصله میگیرد و بیاعتمادی تاریخی خود به غرب را پشتسر میگذارد. این کشور
تحت رهبری دولتهای مختلف به آمریکا نزدیکتر شده و حتی روابط در دوره اول ریاستجمهوری دونالد ترامپ مستحکمتر شد. با این حال دولت دوم ترامپ هند را بهدلیل خرید نفت روسیه با تعرفههای ۵۰درصدی هدف قرار داده و حتی در مقطعی اقتصاد هند که در فصل گذشته ۲/۸درصد رشد کرده را مرده توصیف کرده است؛ امری که باعث شده مودی از حضور در نشستهایی که احتمال برخورد با ترامپ وجود داشته باشد، پرهیز کند.
حتی کار تا جایی پیش رفته که هند در واکنش بهشکلی علنی به پوتین و شی جینپینگ نزدیک شده بهویژه در نشستی اخیر پکن که تصاویر مودی برای در آغوشگرفتن پوتین را کارشناسان اقدامی در جهت ارسال سیگنال به ایالاتمتحده تلقی کردند.
معادله دهلینو- مسکو
همانطور که اشاره شد به احتمال زیاد گفتوگوهای دو طرف بر تعمیق همکاریهای تجاری و دفاعی تمرکز خواهد داشت. رییس ستاد نیروی هوایی هند اخیرا گفته سامانه پدافندی اس–۴۰۰روسیه در جنگ هند با پاکستان در ماهمه معادله را تغییر داده بنابراین هند مشتاق به خرید بیشتر این سامانه است. در این میان پیشنهادهای جدیدی هم مطرح شده است؛ ازجمله جنگنده پنهانکار سوخو–۵۷ که هند پیشتر آن را نپذیرفته بود.
البته نباید فراموش کرد باوجود اینکه روسیه بزرگترین تامینکننده تسلیحات هند بوده و بیش از یکسوم واردات دفاعی این کشور را تشکیل میدهد این سهم نسبت به یکدهه پیش کاهش یافته و دهلینو در چرخشی آشکار برای موازنه تسلیحاتی خود شروع به خرید از آمریکا، اسرائیل و فرانسه کرده است.
موضوع مهم دیگر گفتوگوها تجارت است. هند در سهسال گذشته با خرید نفت ارزان روسیه هزینه واردات خود را کاهش داده و همزمان به تامین مالی جنگ روسیه کمک کرده است. سهم نفت وارداتی از روسیه از ۲درصد پیش از ۲۰۲۲ به ۳۶درصد در سالگذشته رسید و بنا بر گزارش موسسه اعتبارسنجی ICRA تنها در دو سال نخست جنگ اوکراین ۱۳میلیارد دلار در هزینه انرژی هند صرفهجویی کرده اما به نظر میرسد این روند بهدلیل تحریمهای آمریکا علیه شرکتهای نفتی روسیه که ماه گذشته اجرا شد و تحریمهای اروپایی که ماه آینده اعمال میشود رو به پایان است. با این حال در شرایطی که پالایشگاههای هندی اعم از دولتی و خصوصی مشغول کنارگذاشتن نفت خام روسیه هستند مقامات هندی از حالا درباره زمان بازگشایی مجدد مسیر واردات گمانهزنی میکنند.
