مسیر ناهموار بورس به سوی بلوغ

محمد‌مهدی محرابی، کارشناس بازار سرمایه

هر کشوری الگوهای توسعه بازار سهام خود را براساس مفهوم بازار کارآمد و میزان بلوغ آن تنظیم می‌کند. این الگو مسیر رشد و پیشرفت بازار بورس را در مراحل مختلف تعریف می‌کند که عوامل متعددی همچون عرضه و تقاضا، رفتار معامله‌گران و شرایط اقتصادی کلان در آن نقش دارند اما در اقتصاد ایران وضعیت متفاوتی وجود دارد؛ وزن ریسک‌های سیستمی و غیرقابل اجتناب بسیار بالاتر از استانداردهای جهانی است. از زمان راه‌اندازی بازار سهام ایران تاکنون، این بازار بیش از هر کشور دیگری که بازار سهام منسجم و توسعه‌یافته دارد، دچار بحران‌های متعدد شده است؛ از انقلاب‌۵۷، بازگشایی مجدد پس از جنگ، تحریم‌های متعدد و غافلگیرکننده، آشوب‌های سیاسی و اجتماعی، بحران بین جناح‌های سیاسی در دوره‌های مختلف تا بحران‌های منطقه‌ای اخیر و جنگ‌های جاری. با این همه انتظار می‌رود بورس ایران دارای هوشمندترین، شفاف‌ترین و منسجم‌ترین سیستم مدیریت بحران باشد اما متاسفانه هیچ ساختار و نظام مشخصی برای مواجهه با این شرایط بحرانی در رگولاتوری بازار سرمایه وجود ندارد و تصمیم‌گیری‌ها اغلب شخصی و مقررات مربوط به شرایط خاص بسیار محدود و ناکافی است. در این شرایط فعالان بازار با چالش جدی تصمیم‌گیری بین ماندن در بازاری پرریسک با نوسانات شدید یا خروج زودهنگام مواجه هستند.

اتخاذ تصمیمات عقلایی مستلزم رویکرد استراتژیک و تحلیل دقیق است از جمله تطبیق سبد سرمایه‌گذاری با شرایط جنگی و پیش‌بینی بدترین سناریوها. تنوع‌بخشی به دارایی‌ها شامل دارایی‌های فیزیکی مانند طلا، دارایی‌های مالی مثل سهامی با سود ثابت و دارایی‌های نقدی مانند صندوق‌های درآمد ثابت، نقش کلیدی در این استراتژی دارد. بازار سرمایه ایران که زیر فشار مضاعف شوک‌های امنیتی، سیاسی و اقتصادی است، بیش از پیش نیازمند مدیریت هوشمند سبد سرمایه‌گذاری است.

حمایت‌های نهادی، انتشار اخبار بنیادی مثبت و تطبیق سیاست‌های اقتصادی با شرایط جنگی می‌توانند به بازگشت ثبات کمک کنند اما اینکه حمایت‌های اخیر بازار توانست جلوی ریزش بیشتر را بگیرد یا اینکه بازار پیش از آن به کف رسیده بود و حمایت‌ها صرفا باعث نوسان‌گیری شده‌اند، سوالی است که جای تامل دارد. به نظر می‌رسد حمایت‌ها زمانی اعمال شدند که نزول بازار به پایان رسیده بود و این حمایت‌ها بیشتر جنبه نوسان‌گیری داشتند تا حمایت واقعی از سهامداران خرد. در نهایت می‌توان چالش‌های اصلی بازار سرمایه ایران را در پنج مورد خلاصه کرد: وزن بالای ریسک‌های سیستمی و غیرقابل کنترل، عدم استفاده به موقع و عاقلانه از ابزارهای قانونی، حجم زیاد سرمایه غیرحرفه‌ای، دخالت بالای دولت در بازار سرمایه و پایین بودن سطح سواد مالی عمومی. رفع این چالش‌ها برای جلوگیری از وقوع مجدد بحران‌ها در بازار سرمایه ضروری است.