16 - 01 - 2018
مسیرهای حفظ برجام
دکتر صلاحالدین هرسنی*- دونالد ترامپ در بیانیه جدید خود بابت برجام، تعلیق و همچنین وضع تحریمهای جدید علیه ایران را آخرین فرصت برای اصلاح آن دانست. در این بیانیه جدید، ترامپ از متحدان اروپایی برجام خواسته است در فرصتی که به آنها داده میشود، برای رفع نقایص وحشتناک آن اقدام کنند. مهمترین پیامی که پشت خواسته ترامپ برای متحدان اروپایی برجام وجود دارد این است که اگر این متحدان در رفع نقایصی برجام اقدامی نکنند، چهبسا او برجام را لغو کند و زمینه خروج آمریکا از این توافق فراهم شود. اما با وجود همه خط و نشانها و تهدیداتی که در بیانیه جدید ترامپ بابت برجام دیده و شنیده میشود، نمیتوان گفت امیدی به حفظ برجام نیست یا آنکه برجام در راهبرد ترامپ به پایان خود نزدیک میشود. به واقع هرگونه امید برای حفظ برجام در ابتکار عملی است که هم باید از سوی شرکای اروپایی برجام و هم ایران به کار گرفته شود.
در این ارتباط مناسبات تجاری و اقتصادی با ایران مهمترین و در عین حال مطمئنترین مسیری است که اروپا میتواند برای حفظ برجام به کار گیرد. واقعیت آن است که برجام برای تروئیکای اروپا موجد فرصتهای دیپلماتیک بوده و فرصتهای اقتصادی زیادی را ایجاد کرده است. عقد مناسبات تجاری ایران با فرانسه در پسابرجام مهمترین نشانه و دلیل برای اثبات این ادعاست و از آنجا که آمریکا نیز با توجه به علقهها و ذهنیت اقتصادی ترامپ بیمیل نیست که سهمی از کیک اقتصاد ایران در پسابرجام داشته باشد، نقش واسطهای و دیپلماتیک اروپا میتواند انگیزه آمریکا را در نقض و لغو برجام کاهش دهد و به مکانیسمی بازدارنده برای رفتارهای مخرب و ایذایی ترامپ در برجام تبدیل شود. محققا همراه شدن آمریکا با اروپا آن هم در ریل اقتصادی برای بهرهگیری از مزایای اقتصادی برجام کمک خواهد کرد که آمریکا اشتباهات گذشته خود را لااقل در قضیه برجام تکرار نکند. مسیر دیگر پیش روی اروپا در حفظ برجام آن است که تروئیکای اروپایی نخواهند برنامه موشکی ایران را بهانهای برای پروژه ایرانهراسی و همسویی با آمریکا در مخالفت با برجام کنند چراکه اروپا بهتر میداند برنامه موشکی جزو برجام نیست. موثرترین راهکنش و راهبردی که اروپا میتواند در ارتباط با برنامه موشکی با آمریکا به کار گیرد آن است که ضمن تعدیل رفتار ایران در آزمایشات موشکی به آمریکا نشان دهد برنامه موشکی ایران نه برای اهداف تهاجمی بلکه برای تقویت بنیه دفاعی و اهداف تدافعی است. به عبارت دیگر اروپا با توجه به راهکارهای سازنده چندجانبهای که در برجام از خود نشان داده است، میتواند حامل این پیام برای آمریکا باشد که برنامه موشکی ایران از جنس برنامههای موشکی مقامات پیونگیانگ نیست. به ویژه آنکه در شرایط فعلی یک درک عملی در میان تروئیکای اروپایی به وجود آمده که در روزگار بیثباتی منطقهای در خاورمیانه و همزمانی با فروش و قرارداد تسلیحاتی ۱۱۰ میلیارد دلاری عربستان از آمریکا، ایران به احتمال بسیار زیاد نهتنها مذاکره دوباره بابت برجام نخواهد داشت حتی برنامه موشکی خود را نیز در نتیجه تحریمها واگذار نخواهد کرد.
بخشی از مسیرهای حفظ برجام اما در گرو رفتارهای ایران است به این معنی که ایران بخواهد با نزدیکی به اروپا از شکاف به وجود آمده اروپا با آمریکا بهره گیرد. واقعیت آن است که همزمانی خط و نشانهای جدید ترامپ با موضوعاتی نظیر خروج از توافقنامه آب و هوایی پاریس، مخالفت ترامپ با انعقاد توافق تجارت آزاد بین آمریکای شمالی (نفتا) و نیز درخواستهای مکرر ترامپ از اعضای اروپایی ناتو برای افزایش بودجه نظامی و مساله اورشلیم موجب شکاف فزاینده اروپا و آمریکا شده است. در این ارتباط، نزدیکی ایران به اروپا و حفظ خطوط راهبردی مورد نظر اروپا از سوی ایران از جمله اجتناب از اقدامات تحریکی و بهانهساز نظیر آزمایشات موشکی و رفتارهایی که آمریکا و اروپا آن را ثباتزدا و بدخیم میدانند، میتواند شکاف به وجود آمده اروپا و آمریکا را عمیقتر کند. به واقع در همافزایی ایران و اروپا در حفظ برجام نهتنها پروسه انزوای مشروعیت بینالمللی آمریکا تشدید میشود بلکه انگیزه آن برای نقض و خروج از برجام کاهش مییابد.
در سطحی دیگر ادامه همکاری ایران با آژانس بینالمللی انرژی اتمی آنهم در راستای نظام پادمان هستهای و پروتکلهای الحاقی میتواند از چالشهای آمریکا در برجام جلوگیری کند چراکه آژانس بینالمللی انرژی اتمی به عنوان تنها مرجع صاحب صلاحیت برای قضاوت درباره برنامه هستهای ایران است و نظر به آنکه گزارشهای آمانو مبنی رعایت ایران در مرحله راستیآزمایی توانسته اروپا را در ماندن و حفظ برجام متقاعد کند، قطعا بهانهیابی آمریکا را در نقض و لغو برجام یا آنچه ترامپ آن را توافق بد خوانده است، بیاثر خواهد کرد.
*مدرس علوم سیاسی و روابط بینالملل
S.Harsani.k@gmail.com
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد