محدودیت‌‌های تجاری در سایه تحریم‌ها

جهان صنعت– هفته گذشته رسانه آمریکایی آکسیوس به ‌نقل از دو دیپلمات اروپایی خبر داد که فرانسه، آلمان و انگلیس صبح پنجشنبه نامه‌ای به اعضای شورای امنیت سازمان ملل ارسال و اعلام کردند که مکانیسم «اسنپ‌بک» را فعال می‌کنند تا تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران دوباره اعمال شود. این موضوع باعث ایجاد برخی سوالات از سمت مردم شد و این دغدغه را به وجود آورد که این مکانیسم تا چه اندازه بر معیشت آنها و بازار تاثیر خواهد داشت؟ پیش از هرچیز بهتر است نگاهی به سازوکار اسنپ بک داشته باشیم.

فعال‌سازی این مکانیسم، منجر به مسدود شدن مجدد دارایی‌های ارزی ایران، قطع روابط بانکی رسمی، ممنوعیت صادرات نفت، توقف تبادلات مالی با نهادهای بین‌المللی و… می‌شود. بسیاری از شرکت‌های خارجی در صورت بازگشت تحریم‌های شورای امنیت حتی در صورت تمایل به علت نگرانی از مجازات‌های ثانویه آمریکا جرأت همکاری با ایران را نخواهند داشت. کارشناسان اعتقاد دارند برخی از پیامدهای اصلی فعال شدن مکانیسم ماشه علیه ایران عبارت است از: بازگشت تمام تحریم‌های شورای امنیت، محدودیت شدید در سرمایه‌گذاری خارجی و بازگشت ممنوعیت‌ها در حوزه کشتیرانی، بیمه، و مبادلات مالی بین‌المللی. بانک‌ها و شرکت‌های بین‌المللی که با وجود تحریم‌های یکجانبه آمریکا هنوز روزنه‌هایی برای همکاری با ایران داشتند، با تحریم‌های سازمان ملل ناچار به قطع روابط خواهند شد. این مساله تجارت کالاهای اساسی، دارو و ماشین‌آلات را با دشواری جدی مواجه می‌کند. در فضای تحریم گسترده، ریسک سرمایه‌گذاری خارجی به سطحی می‌رسد که عملا هیچ شرکت بین‌المللی تمایل به حضور در ایران نخواهد داشت. پروژه‌های مشترک در بخش انرژی، زیرساخت و فناوری متوقف یا نیمه‌کاره خواهند ماند.

مکانیسم ماشه به مثابه بازگشت تحریم‌ها

لازم به ذکر است، در چنین شرایطی نه فقط اعضای برجام بلکه همه ۱۹۳کشور عضو سازمان ملل موظف به رعایت تحریم‌ها علیه ایران خواهند بود و در چنین شرایطی حتی کار کردن با کشورهای همسایه و همسو هم سخت و پنهانی خواهد شد. جای شکی نیست که اقتصاد ایران با چالش‌های جدی روبه‌رو است اما در عین حال فرصت‌هایی نیز برای اصلاحات ساختاری ایجاد شده است. پرسش اصلی این است که آیا این بار سیاستگذاران می‌توانند از دل بحران، مسیر تازه‌ای برای تاب‌آوری و رشد اقتصادی بیابند یا خیر.

آلبرت بغزیان، هیات علمی دانشگاه تهران و کارشناس اقتصادی دراین‌باره به «جهان‌صنعت» گفت: برای بررسی هر موضوعی بدون سیاه‌نمایی یا اغراق باید به مفهوم آن بدون هیچ تحریفی پرداخت. مکانیسم ماشه به‌مثابه بازگشت تحریم‌هاست؛ در ۱۰سال گذشته تحریم‌های کشور از سمت آمریکا بوده است و با فعال شدن مکانیسم ماشه ممکن است آثار جانبی جدیدی را هم شاهد باشیم. این موضوع ممکن است حتی در روابط با همسایگان هم تاثیرگذار باشد و بحث‌های تجاری و بازرگانی را تحت‌شعاع خود قرار دهد. نتیجه این امر ممکن است نگران‌کننده باشد. وی ادامه داد: این مکانیسم در تلاش است تا ایران را در انزوا تجاری قرار دهد و کالاهایی را که در کشتی‌های ایرانی هستند بدون هشدار قبلی معطل می‌سازند و پاسخگو نیز نخواهند بود. بحث بازگشت پول نیز در میان است و این موضوع برای برخی کالاهای غیرنفتی مانند قطعات یدکی، قطعات هواپیما و… می‌تواند صادق باشد. همچنین اروپایی‌ها ممکن است محدودیت‌هایی را برای پرواز‌های خود به ایران و بالعکس به وجود آورند. در چنین شرایطی پیگیری کالاهای ایرانی که با واسطه به فروش می‌رسند هم شدت می‌یابد و کشور در خرید و فروش‌هایی که پیش از این از طریق واسطه‌های سوم و چهارم صورت می‌گرفت هم با چالش‌هایی مواجه می‌شود.

عوارض جانبی

اقداماتی از قبیل اسنپ بک همواره تاثیرات جانبی نیز با خود به همراه دارند. بغزیان دراین‌باره گفت: با بستن گلوگاه‌ها و فشار‌های اقتصادی، اروپایی‌ها می‌توانند به اقدامات دیگری هم از قبیل بلوکه ساختن پول‌های کشور و اخراج ایرانیان دست بزنند. شرکت‌ها در صورت تحریم دست به یافتن راه‌های جدیدی می‌زنند و زمانی که از این شرایط گذر کنیم کشور با هزینه‌های فراوان باید این راه‌ها را دوباره ببندد و همین موضوع باعث اضافه کاری می‌شود. وی درباره بحث‌های داخلی این چالش ادامه داد: این مکانیسم چالش‌های ارزی را هم به دنبال خواهد داشت چرا که بانک مرکزی به احتمال زیاد دیگر ارزی را به کالاهای لوکس از قبیل تلفن‌های همراه و خودرو تخصیص نخواهد داد. ممکن است کالاهای اساسی به علت ترس فروشندگان دیگر به ایران فروخته نشود و حتی اگر واردکنندگان هم این اقدام را انجام دهند بحث نحوه پرداخت هزینه است. از سمت دیگر همیشه عده‌ای در داخل پیدا می‌شوند که منتظر هستند تا از آب گل‌آلود ماهی بگیرند و دست به احتکار و گران‌فروشی بزنند. تاثیر کمبود مواد اولیه نیز در این میان است و باید جوانب گوناگون آن را در نظر بگیریم.

بحث بیمه و چالش‌های آن

چالش بیمه موضوعی است که در این شرایط ذهن بسیاری را درگیر کرده است. بغزیان دراین‌باره گفت: موضوع بیمه در تجارت جهانی جایگاه خاصی دارد و کشتی‌های خارجی دیگر بیمه نمی‌شوند و تنها راهکار استفاده از کشتی‌های ایرانی است و بحث بیمه آن همچنین با چالش‌های گوناگون مواجه است. احتمال این وجود دارد که بازار کالاهای اساسی یکی از نخستین جاهایی باشد که تیر مکانیسم ماشه به آن اثابت می‌کند. وی در خاتمه سخنانش گفت: اگر از یارانه و کالابرگ هم بخواهیم استفاده کنیم نیاز به پول است. در چنین شرایطی نیاز به سیاست‌های ضدتورمی بیش از همیشه احساس می‌شود که در زمان تحریم امکان آن نیست. بالا رفتن نرخ ارز، فاصله ارز دولتی و آزاد را زیاد می‌کند؛ موج رانت سر به فلک می‌کشد. وزیر اقتصاد پیش از این گفته بود که باید به سمت ارز تک نرخی حرکت کنیم و این مساله به‌مثابه موج جدید گرانی‌هاست. همین موضوع در نهایت باعث می‌شود پولدار‌ها پولدار‌تر شوند و فقط‌ها فقیر‌تر شوند.