23 - 12 - 2019
محاصره تورم
گروه اقتصادی- محصول جدید بسته سیاست پولی بانک مرکزی که در فروردینماه سالجاری به تصویب شورای پول و اعتبار رسید، به زودی و تحت عنوان «عملیات بازار باز» وارد فاز اجرایی میشود. اگرچه اهداف چندگانهای در اجرای این سیاست پولی تعبیه شده است، اما کنترل مستقیم نرخ بهره بینبانکی و مدیریت پایه پولی از طریق آن میتواند بانک مرکزی را به هدف نهایی کنترل نقدینگی و تورم نزدیک سازد.
سیاستگذاران عملیات بازار را یکی از اجزای اصلی و مهم سیاستهای پولی میدانند و معتقدند فقدان این مهم میتواند رنجهای بیشماری را عاید بازار اقتصادی کشور کند. در ادبیات رایج اقتصادی، عملیات بازار باز را ابزاری کارآمد برای مدیریت نرخهای بهره کوتاهمدت در بازار بینبانکی میدانند که هدف غایی کنترل نقدینگی و تورم را دنبال میکند.
مطابق دستورالعمل عملیات بازار باز، بانک مرکزی با خرید و فروش اوراق بهادار، نرخهای بهره بازار را به سمت نرخ بهره هدف بانک مرکزی هدایت میکند تا در نتیجه کنترل نرخ بهره کوتاهمدت، تورم نیز به تورم مورد نظر بانک مرکزی نزدیک شود. به این ترتیب هدف غایی سیاستگذار که همانا کنترل رشد پول در اقتصاد و کنترل تورم است تامین خواهد شد.
هدف غایی سیاستگذار
آنچه در اجرای این سیاست پولی بانک مرکزی را به هدف غاییاش نزدیک میسازد از طریق فروش اوراق بهادار و جمعآوری نقدینگی در اقتصاد تحقق مییابد، به این ترتیب تورم نیز به عنوان معلول رشد نقدینگی در اقتصاد رو به کاهش میگذارد. رییس بانک مرکزی نیز هدف نهایی از اجرای عملیات بازار باز را کنترل کلهای پولی و مدیریت پول پرقدرت در اقتصاد معرفی میکند.
همتی در رابطه با دستورالعمل اجرایی این سیاست پولی میگوید: «ترازنامه بانک مرکزی یا همان حجم پول پرقدرت، از دو مسیر بزرگ میشود. یک مسیر، افزایش خالص خرید ارزهای خارجی توسط بانک است. این ارزها عمدتا مربوط به درآمدهای نفتی دولت یا صندوق توسعه ملی هستند. این بسط ترازنامه، مربوط به عرضه برونزای ذخایر است. یک مسیر دیگر، افزایش بدهی بانکها یا دولت به بانک مرکزی است. این افزایش بدهی، مربوط به تقاضای درونزای اقتصاد است.
هر گونه کسری بودجه دولت به صورت مستقیم و یا از طریق ترازنامه بانکها، منجر به انبساط ترازنامه بانک مرکزی میشود. بدیهی است اگر بانک مرکزی روی ترازنامه کنترل نداشته باشد، به سختی میتواند نقدینگی را با ابزار محدود و غیرموثر سپرده قانونی و مدیریت و جیرهبندی اعتبارات، کنترل کند. به همین دلیل بانک مرکزی مصمم به تغییر کانال انتقال اثر پول پُرقدرت به نقدینگی، با راهاندازی عملیات بازار باز است. با این روش، بانک مرکزی همانند تجربه بسیاری از بانکهای مرکزی دنیا، به جای کنترل مقدار پول، به کنترل قیمت پول میپردازد.
لذا قطع ارتباط بین حجم پول پُرقدرت با نقدینگی، با اجرای کانال نرخ سود در بازار بینبانکی و اجرای عملیات بازار باز حاصل خواهد شد. بر این اساس کنترل و جبران کسری بودجه از طریق انتشار تدریجی ولی محتاطانه اوراق خزانه و نیز مدیریت اضافهبرداشتهای بانکها، شرط موفقیت اجرای این عملیات است و بانک مرکزی نیز از تمام ابزارهای خود برای مهار تورم بهره میگیرد.»
ویژگی اوراق خزانه دولتی
آنچه در شیوهنامه اجرایی این سیاست پولی باید به آن پرداخت اوراقی است که بانک مرکزی مبنای خرید و فروش قرار میدهد. در تعریف عام عملیات بازار باز، تاکید ویژهای بر خرید و فروش اوراق خزانه دولتی (اخزا) میشود. این در حالی است که اجرای عملیات بازار باز تنها از طریق خرید و فروش این اوراق ممکن نخواهد شد و تحت شرایط مختلف میتوان اوراق دیگری را نیز برای این منظور به کار بست. اما با وجود تنوعی که میتوان در خرید و فروش اوراق متصور بود، لازم است به ویژگیهایی اشاره کرد که امکان تحقق اهداف تعبیه شده در سیاستهای بانک مرکزی را فراهم کند.
یکی از مهمترین ویژگیهای اوراق بهادار مورد استفاده در عملیات بازار باز، برخورداری آنها از حداقل ریسک است. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که اوراق خریداری شده از سوی بانک مرکزی در ترازنامه آنها مینشیند و ریسک موجود در این اوراق میتواند ترازنامه بانک مرکزی را متوجه خطرات احتمالی کند.
بررسیها نشان میدهد بازدهی برخی از اوراق خزانه دولتی در سبد دارایی بانکها کمتر از بازدهیای است که بانکها از طریق وام دهی ذخایر در بازار بینبانکی کسب میکنند. بنابراین این سوال اساسی مطرح میشود که آیا خرید اوراق و نگهداری آن در شرایط فعلی برای بانک صرفه اقتصادی دارد و یا به چالشی اساسی در طرف داراییهای نظام بانکی تبدیل میشود.
به نظر میرسد ابتدا و برای اجرای بهتر عملیات بازار باز، عرضه اوراق جدید دولتی با قیمتهایی کمتر از قیمتهای موجود انجام شود؛ موضوعی که با افت قیمت اوراق، به افزایش نرخ بهره دامن دامن خواهد زد و اثرات منفی خود را بر قیمت اوراق فعلی میگذارد. روشن است در چنین شرایطی نگهداری اوراق دولتی ریسکهای مختلفی را متوجه بانکها کند.
بر این اساس یکی از موضوعات مهمی که لازم است در زمان اجرای عملیات بازار باز و میزان خرید اوراق از سوی بانک مرکزی مورد توجه قرار گیرد، ریسک نگهداری اوراقی است که میتواند ترازنامه بانکها را به مخاطره بیندازد.
اما ویژگیهای موردنظر اوراق خزانه دولتی تنها به برخورداری از حداقل ریسک محدود نمیشود و نقدشوندگی این اوراق موضوع مهمی است که لازم است مورد توجه قرار گیرد، به طوری که امکان تبدیل آن به پول نقد با حداقل هزینه در بازار ثانویه فراهم شود. نقدشوندگی این اوراق با تعیین دورههای زمانی کوتاهمدت ممکن میشود؛ دورههایی که سررسید آنها باید یک ساله تعریف شود.نرخ بهره مشخص اوراق و قابلیت وثیقهگذاری این اوراق نیز ویژگی دیگری است که لازم است برای اوراق خزانه دولتی تعریف کرد. نکتهای که قابل ذکر است این است که هر گونه خرید و فروش و انتشار اوراق برای اجرای عملیات بازار باز از سوی وزارت اقتصاد انجام میشود و بر این اساس لازم است توجه ویژهای به عملکرد وزارت اقتصاد در این خصوص شود.
چارچوبهای عملیات بازار باز
از این منظر میتوان چارچوبهای مشخصی را برای اجرای موفقیتآمیز عملیات بازار باز مشخص کرد. استقلال بانک مرکزی، بررسی وضعیت ترازنامه بانکها، عمق کافی بازار بینبانکی و بازار اوراق بدهی و از همه مهمتر باز بودن دست سیاستگذار در انتشار نرخ بهره و نرخ تورمهای اقتصادی به اجرای موثر عملیات بازار باز میانجامد.
اما یکی از موضوعاتی که حول اجرای عملیات بازار باز باید به آن توجه داشت، استفاده ابزاری از آن برای جبران کسری بودجه دولت است. بر این اساس دولت برای تامین هزینههای خود اقدام به انتشار اوراق بدهی میکند. بانک مرکزی نیز با توجه به کارکرد عملیات بازار باز موظف به خریداری این اوراق میشود. روشن است این موضوع با افزایش پایه پولی و هدایت آن به سمت دولت همراه میشود؛ موضوعی که میتواند بخشی از کاستیهای درآمدی دولت را جبران کند.
از سوی دیگر موضوع مهمی که نیازمند بررسی بیشتر است، وضعیت نامناسب ترازنامه بیشتر بانکهای کشور است. از آنجا که بخش زیادی از داراییهای نظام بانکی، داراییهای موهوم و از کار افتاده است، لازم است به این موضوع مهم پرداخته شود که آیا نظام بانکی قادر به اجرای تعهدات خود در موعد مقرر خواهد بود؟
به نظر میرسد داراییهای موهوم نظام بانکی آنها را با مشکلات عدیدهای مواجه کرده است که این موضوع مانع از اجرای تعهدات نظام بانکی در صورت تامین منابع از این بازار در موعد مقرر خواهد شد. بر این اساس لازم است بانک مرکزی در زمان اجرای عملیات بازار باز توجه ویژهای به وضعیت ترازنامه مالی بانکها داشته باشد.
اگرچه دستورالعمل اجرایی عملیات بازار باز در وهله اول راهی موثر برای کنترل کلهای پولی و به بیانی دیگر قطع ارتباط بین حجم پول و نقدینگی خواهد بود، با این حال اجرای موفقیتآمیز آن منوط به اهتمام ویژه سیاستگذار در نظارت موثر بر نهادهای مربوطه است، در غیر این صورت این مهم نیز نمیتواند ابزاری کارآمد برای دستیابی به هدف غایی کنترل نقدینگی و تورم باشد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد