مالزی در مسیر فتح بازار خاورمیانه
نادر نینوایی- درحالی‌که بسیاری از کشورهای آسیایی و خاورمیانه با سرعت در حال توسعه زیرساخت‌ها، گسترش مسیرهای پروازی و تعریف بسته‌های تجربه‌محور برای گردشگران هستند صنعت گردشگری ایران همچنان با مجموعه‌ای از چالش‌های دیرپا دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ چالش‌هایی که آن را از حضور فعال در بازارهای منطقه‌ای و جهانی بازمی‌دارد. از یک‌سو کشورهایی مانند مالزی و ایالت صباح در شرق این کشور با تحلیل دقیق بازارهای هدف به‌ویژه بازار رو‌به‌رشد خاورمیانه در حال افزایش سهم خود از گردشگری بین‌المللی هستند و با جذب سرمایه‌گذاری، گسترش ارتباطات هوایی و تعریف محصولات جدید برای گروه‌های مختلف گردشگران مسیر رشد پایدار را در پیش گرفتند. در سوی دیگر ایران باوجود ظرفیت‌های کم‌نظیر تاریخی، فرهنگی، طبیعی و مذهبی همچنان فاقد برنامه‌ریزی منسجم، بازاریابی هدفمند و زیرساخت‌های استاندارد بین‌المللی است.
تحولات اخیر در صباح نشان می‌دهد که چطور یک‌مقصد می‌تواند با اتکا به دیپلماسی گردشگری، مشارکت در رویدادهای بین‌المللی، مذاکره با ایرلاین‌ها و شناخت دقیق مخاطبان منطقه خود را به‌سرعت در ذهن گردشگران خاورمیانه جا دهد. ایجاد مسیرهای پروازی مستقیم، تعریف بسته‌های گردشگری سلامت و طبیعت‌محور و ارائه خدمات سازگار با نیازهای مخاطبان مسلمان باعث شده که این منطقه رشد چشمگیری در جذب مسافران عرب تجربه کند. این اقدام‌ها تنها توسعه یک مقصد نبوده بلکه نشان‌دهنده عملگرایی، آینده‌نگری و فهم رقابت جهانی در صنعت گردشگری است.
رویکرد صباح یک پیام روشن داشته آن هم اینکه بازار گردشگری منتظر هیچ مقصدی نمی‌ماند. هر کشوری که سریع‌تر، هوشمندانه‌تر و منسجم‌تر عمل کند سهم بیشتری می‌گیرد. این تجربه می‌تواند برای ایران یک زنگ هشدار باشد تا از نگاه صرفا شعاری فاصله بگیرد و با برنامه‌ریزی عملیاتی از ظرفیت‌های بی‌نظیر خود برای جذب گردشگران منطقه‌ای استفاده کند.
در مسیر تنوع‌بخشی بازارهای گردشگری
هیات گردشگری صباح (STB) فعالیت‌های خود در خاورمیانه را افزایش داده و با حضور در رویداد TOURISE 2025 در ریاض تلاش دارد جایگاه خود را در بازار گردشگران عرب تقویت کند. این رویداد نخستین اجلاس تخصصی گردشگری عربستان است که ۱۱تا۱۳نوامبر برگزار شد و صباح در آن رویداد بر معرفی قابلیت‌های خود در گردشگری طبیعت، سلامت و ماجراجویی تمرکز کرد. در جریان این اجلاس هیات صباح با مجموعه‌ای از بازیگران کلیدی(از ایرلاین‌ها و آژانس‌های مسافرتی تا مراجع رسمی گردشگری) دیدار کرد و به‌طور ویژه برظرفیت‌های گردشگری سازگار با نیاز مسافران مسلمان تاکید داشت. مذاکره درباره ایجاد پرواز مستقیم بین جده و کوتا کینابالو یکی از مهم‌ترین محورهای این نشست بود. صباح از ژانویه تا سپتامبر۲۰۲۵ شاهد جهش چشمگیر ورود گردشگران خاورمیانه بوده است یعنی جذب ۳۲۲۰گردشگر در برابر ۱۴۹۸نفر در سال قبل.
این همان نقطه‌ای بوده که صنعت گردشگری ایران همچنان از آن غافل مانده است. ایران با وجود اشتراکات فرهنگی با بازار عربستان و کشورهای خلیج‌فارس نه‌تنها پرواز مستقیم کافی نداشته بلکه همکاری سازمان‌یافته‌ای نیز با اپراتورهای گردشگری عرب شکل نداده است.
چرا بازار خاورمیانه برای صباح اهمیت دارد؟
بازار خاورمیانه سال‌هاست مقصدی جذاب برای صباح محسوب می‌شود زیرا تقاضا برای گردشگری لوکس، سلامت‌محور و فرهنگی در میان گردشگران عرب در حال افزایش است. صباح نیز با ارائه تجربه‌های طبیعت‌محور، اقامتگاه‌های لوکس و جاذبه‌های اصیل فرهنگی به‌طور مستقیم به این نیاز پاسخ می‌دهد.
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای اجلاس ریاض آغاز مذاکرات جدی درباره پرواز مستقیم جده-کوتاکینابالو بود. این مسیر در صورت اجرا نه‌تنها جریان گردشگر را افزایش داده بلکه به تقویت تجارت و تعاملات اقتصادی دومنطقه نیز کمک خواهد کرد. صباح قصد دارد همکاری با مقامات گردشگری عربستان را ادامه داده، بسته‌های مشترک گردشگری تعریف کرده و با تقویت برندینگ خود جایگاهش را در بازار رقابتی خاورمیانه تثبیت کند. این درحالی است که ایران باوجود برخورداری از یکی از غنی‌ترین میراث‌های تاریخی و فرهنگی منطقه همچنان فاقد بسته‌های استاندارد «لوکس‌گردی»، مراکز سلامت‌محور قابل رقابت و خدمات سازگار با نیاز گردشگران عرب است؛ موضوعی که باعث شده ایران سهم ناچیزی از این بازار پرسود داشته باشد.
فرصت‌هایی که ایران باید جدی بگیرد
تجربه صباح در TOURISE 2025 یک الگوی روشن برای ایران است. ایران اگر می‌خواهد سهم واقعی از گردشگری منطقه کسب کند باید به مجموعه‌ای از نکات و الزامات توجه داشته باشد. می‌توان گفت کشور در آستانه فرصتی کم‌نظیر قرار دارد؛ فرصتی که اگر با برنامه‌ریزی دقیق و نگاه راهبردی همراه شود می‌تواند جایگاه ایران را در بازار گردشگری خاورمیانه متحول کند. نخستین گام تعریف بسته‌های گردشگری جدید و متناسب با سلیقه گردشگران عرب است؛ بسته‌هایی مبتنی بر آرامش، طبیعت‌گردی، تجربه‌های سلامت‌محور و اقامتگاه‌های استاندارد که بتوانند جایگزینی معتبر برای مقاصد رقیب مانند ترکیه، عمان و مالزی باشند. گردشگران خاورمیانه به‌طور فزاینده‌ای به دنبال محیط‌های امن، آرام و فرهنگی هستند و ایران با تنوع اقلیمی و ظرفیت‌های درمانی و طبیعی خود توان پاسخ‌گویی به این نیاز را دارد به شرط آنکه محصولات گردشگری به‌درستی طراحی و معرفی شوند.
از سوی دیگر ایجاد مسیرهای پروازی مستقیم نقش محوری در دسترسی‌پذیری مقصد دارد. نبود پروازهای پایدار، کافی و با استاندارد درجه‌یک جهانی میان ایران و کشورهای عربی یکی از موانع اصلی رشد گردشگری ورودی در سال‌های اخیر بوده است. اتصال مستقیم شهرهای توریستی ایران با عربستان، قطر، کویت و عمان نه‌تنها جریان سفر را افزایش داده بلکه زمینه‌ساز همکاری‌های اقتصادی و فرهنگی گسترده‌تری است. در کنار این زیرساخت هوایی حضور فعال ایران در فضای دیجیتال به‌ویژه از طریق کمپین‌های هدفمند به زبان عربی می‌تواند تصویر تازه‌ای از مقصد ایران در ذهن مخاطبان منطقه خلق کند؛ تصویری که در سال‌های گذشته کمتر مورد توجه قرار گرفته و در غیاب آن رقبا موفق شدند خود را به‌عنوان انتخاب اصلی مسافران عرب تثبیت کنند.
استانداردسازی خدمات هتل‌داری، آموزش راهنمایان گردشگری و گسترش خدمات سازگار با نیازهای گردشگران مسلمان از دیگر ضرورت‌های احیای جایگاه ایران در بازار منطقه است. گردشگری حلال در جهان با سرعت در حال رشد است و ایران با پیشینه فرهنگی و مذهبی خود می‌تواند یکی از مقاصد برجسته این حوزه باشد؛ مشروط به اینکه خدمات، امکانات و تجربه سفر با توقعات مسافران هماهنگ شود. در کنار این اصلاحات ایران باید حضور پررنگ‌تری در نمایشگاه‌ها، نشست‌ها و رویدادهای بین‌المللی داشته باشد تا بتواند پیام و برند ملی خود را به‌طور مستقیم به بازارهای کلیدی منتقل کند.
در نهایت بازسازی تصویر ایران به‌عنوان مقصدی امن، مقرون‌به‌صرفه و غنی از نظر تاریخی و فرهنگی مهم‌ترین ابزار موفقیت در رقابت منطقه‌ای است. اگر این عناصر به شکلی هماهنگ و مستمر دنبال شود ایران می‌تواند در آینده‌ای نه‌چندان دور سهم واقعی و شایسته خود را در گردشگری خاورمیانه به‌دست آورد.
