ماشین‌آلات معدنی؛ نقطه‌قوت چین و عربستان در رقابت با ایران
جهان صنعت– در دنیای معدن قدرت دیگر در دل زمین نیست بلکه در دل ماشین است. کشوری که ناوگان استخراجش را با هوش‌مصنوعی، ربات و حسگر تجهیز کند هر تُن سنگ را با سودی چندبرابر بیرون می‌کشد. امروز عربستان با دلارهای نفتی و چین با غول‌های صنعتی خود را موتور معدن‌کاری جهان را بازتعریف کرده‌اند و ایران با ماشین‌های فرسوده دهه هشتاد هنوز در جاده خاکی فناوری پیش می‌رود. ماشین‌آلات و فناوری معدن ستون اصلی رقابت جهانی در این صنعت هستند. کشوری که بتواند از تجهیزات پیشرفته و هوشمند بهره بگیرد نه‌تنها هزینه استخراج و فرآوری را کاهش می‌دهد بلکه بهره‌وری و کیفیت محصول را بالا می‌برد.
عربستان و چین طی یک‌دهه اخیر با سرمایه‌گذاری میلیاردی در بخش تجهیزات معدنی از حفاری‌های عمقی گرفته تا ماشین‌آلات سنگین هوشمند و رباتیک جهش چشمگیری در توان استخراج و فرآوری خود داشته‌اند. چین با استفاده از شرکت‌های بزرگی مانند Sany و XCMG اکنون به صادرکننده تجهیزات معدنی در جهان بدل شده و عربستان با خرید فناوری از برندهای مطرحی چون Caterpillar آمریکا و Komatsu ژاپن ناوگان استخراجی خود را مدرن کرده است. در این میان ایران به دلیل محدودیت واردات، وابستگی به ماشین‌آلات قدیمی و نبود تولید داخلی پیشرفته در بهره‌وری و سرعت عملیات معدنی عملا از رقبا فاصله گرفته است.
ورود نسل جدید ماشین‌آلات به عربستان
براساس گزارش وزارت صنعت و معدن عربستان در سال۲۰۲۴ این کشور حدود ۸/۳میلیارد دلار در خرید ماشین‌آلات و تجهیزات معدنی سرمایه‌گذاری کرده است. بخش عمده این سرمایه صرف واردات ماشین‌آلات فوق‌سنگین Caterpillar، کامیون‌های معدنی BelAZ و بیل‌های هیدرولیک پیشرفته Komatsu شده است. قراردادهایی با شرکت‌های آلمانی برای ورود فناوری حفاری اتوماتیک و سیستم‌های نظارت لحظه‌ای نیز بر خطوط تولید بسته شده است. برای مقایسه ایران هنوز در بسیاری از معادن خود از کامیون‌های نیمه‌سنگین دهه۸۰شمسی و بیل‌های مکانیکی غیرهوشمند استفاده می‌کند که نه‌تنها بهره‌وری پایین‌تری دارند بلکه هزینه تعمیرات و توقف کار را بالا می‌برند.
چین علاوه بر مصرف‌کننده بزرگ ماشین‌آلات معدنی خود یکی از تولیدکنندگان اصلی این تجهیزات است. شرکت‌های Sany، XCMG و Zoomlion در سال۲۰۲۴ بیش از ۴۵درصد بازار جهانی تجهیزات سنگین معدنی را پوشش داده‌اند. چین به‌طور فعال در توسعه کامیون‌های معدنی برقی، بیل‌های هوش‌مصنوعی‌محور، و سیستم‌های کنترل از راه دور برای حفاری‌های حساس سرمایه‌گذاری کرده است. این تجهیزات نه‌تنها در معادن چین بلکه در پروژه‌های معدن‌کاری در آفریقا، آمریکای جنوبی و آسیای مرکزی نیز مستقر شده‌اند. استفاده از فناوری‌هایی مانند لیدار و حسگرهای دقیق برای ایمنی و کاهش اتلاف انرژی باعث شده بهره‌وری عملیات معدنی چین در برخی بخش‌ها تا ۳۰درصد بالاتر از میانگین جهانی باشد. در مقابل ایران هنوز فاقد تولیدکننده بزرگ ماشین‌آلات معدنی و فناوری‌های بومی در این حوزه بوده و تامین تجهیزات پیشرفته عمدتا با مشکلات واردات مواجه است.
عقب‌ماندگی فناورانه و پیامدهای آن در ایران
نبود سرمایه‌گذاری گسترده در ماشین‌آلات پیشرفته و اتکای طولانی‌مدت به تجهیزات قدیمی باعث شده ایران در رقابت معدنی حتی در میان کشورهای منطقه امتیاز کمتری داشته باشد. گزارش سالانه ایمیدرو نشان می‌دهد میانگین عمر ماشین‌آلات معدنی در ایران بیش از ۱۵سال است در حالی که این عدد در عربستان به پنج‌سال و در چین به کمتر از چهارسال رسیده است. ماشین‌آلات فرسوده نه‌تنها مصرف انرژی بالاتری دارند بلکه باعث کاهش سرعت عملیات و افزایش هزینه تعمیر و نگهداری می‌شوند. نتیجه این وضعیت بالا رفتن قیمت تمام‌شده استخراج و کاهش جذابیت ایران برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی است. اگر سیاست‌های معدنی ایران بخواهد رقابت با عربستان و چین را جدی بگیرد نخستین گام باید مدرن‌سازی ناوگان ماشین‌آلات، استفاده از فناوری هوش‌مصنوعی در حفاری و ورود به همکاری با برندهای جهانی یا ایجاد تولیدکنندگان داخلی قدرتمند باشد.
عربستان و چین نشان داده‌اند که برتری در بازار جهانی معدن فقط به ذخایر و منابع وابسته نیست بلکه نیروی محرکه اصلی آن تجهیزات و فناوری استخراج است. خرید یا تولید ماشین‌آلات پیشرفته به آن‌ها امکان داده تا بهره‌وری بالاتر، استخراج ارزان‌تر و ایمنی بیشتر را همزمان به دست آورند. ایران اگر بخواهد در این رقابت حضور تاثیرگذار داشته باشد باید مسیر سرمایه‌گذاری در فناوری، مدرن‌سازی ماشین‌آلات و ایجاد شبکه تولید داخلی را جدی بگیرد. بدون این تحول مزیت ذخایر بزرگ کشور زیر سایه بهره‌وری پایین از بین خواهد رفت و بازارهای جهانی به دست کشورهایی خواهد افتاد که تجهیزات و فناوری را دست‌کم نگرفته‌اند.
منبع: ایراسین
