قطعی آب و برق عامل افزایش قیمت میوه
جهان صنعت– در روزهایی که فشار تورم بر سفره خانوارها سنگینی می‌کند تغییرات قیمت میوه و تره‌بار بیش از پیش به چشم می‌آید. این بخش از بازار به دلیل نقش مستقیم در تامین سبد غذایی مردم یکی از شاخص‌ترین نمودهای گرانی یا ارزانی در ذهن مصرف‌کنندگان است. با این حال در ماه‌های اخیر، بازار میوه و تره‌بار مسیری ناهمگون را پیموده است. بعضی اقلام با رشد قیمتی شدید مواجه شده‌اند و بعضی دیگر کاهش نرخ را تجربه کرده‌اند. پشت این فرازوفرودها مجموعه‌ای از عوامل ساختاری و مقطعی نهفته است. از شرایط تولید و هزینه‌های انرژی گرفته تا مشکلات حمل‌ونقل، ضایعات بالا و سیاست‌های تنظیم بازار همه این موارد در ناهماهنگی نرخ‌ها نقش دارند.
گزارشات میدانی از قیمت‌ها
بررسی قیمت میوه و تره‌بار در میادین حاکی از آن است که در اسفند ۱۴۰۳ آناناس با قیمت ۱۳۳هزار تومان به فروش می‌رسید که نرخ این میوه با رشد ۴۷درصدی به ۱۹۵هزار تومان رسیده است. قیمت سیب قرمز هم با ۴۱درصد افزایش از ۳۹هزار تومان به ۵۵هزار تومان و قیمت موز هم با رشد ۱۸درصدی از ۷۹هزار تومان به ۹۳هزار تومان رسیده است.
قیمت هندوانه هم از اسفند ۱۴۰۳ تاکنون تغییری نداشته و همچنان این محصول با نرخ ۱۵هزار تومان در بازار عرضه می‌شود. قیمت لیموترش هم در آخرین ماه فصل زمستان ۴۷هزار تومان بو، اما در حال حاضر نرخ این محصول با رشد ۳۴درصدی به ۶۸ هزار تومان رسیده است. میوه‌های تابستانه نظیر توت‌فرنگی و زردآلو هم به‌ترتیب با نرخ‌های ۱۲۹هزار تومان و ۱۰۵هزار تومان در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌گیرند. در مقابل، قیمت تره‌بار در بعضی موارد روند کاهشی پیدا کرده است. به عنوان نمونه قیمت سیب‌زمینی که در اسفند ۱۴۰۳، ۳۹هزار تومان بود اکنون به ۳۳هزار تومان رسیده است. قیمت پیاز هم از ۲۶هزار تومان به ۱۸هزار تومان و قیمت گوجه‌فرنگی هم از ۳۹هزار تومان به ۲۹هزار تومان رسیده است.
کاهو رسمی هم در اسفندماه ۱۴۰۳ با قیمت ۲۴هزار تومان به فروش می‌رسید اما حالا این محصول با نرخ ۱۹هزار تومان در بازار عرضه می‌شود.
دخالت دولت و مصیب‌های آن
رییس کمیسیون کشاورزی دوره دهم اتاق بازرگانی ایران درباره علت افزایش قیمت میوه و تره‌بار در روزهای اخیر در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز توضیح داد: عامل اصلی بی‌نظمی‌های ایجاد شده در بازار میوه و تره‌بار دخالت دولت است. علاوه بر دخالت دولت، قطعی برق هم باعث شده تا میزان برداشت محصول کاهش پیدا کند. به دلیل کاهش سطح برداشت، قیمت تمام شده محصولات هم افزایش پیدا کرده است.
علی رضوانی‌زاده افزود: عدم دقت در تنظیم‌گری بازار باعث ایجاد چنین شرایطی در بازار میوه و تره‌بار شده و تشکل‌ها باید برای تنظیم‌گری بازار اقدام کنند چرا که با قیمت‌گذاری دستوری توسط دولت این مشکل برطرف نمی‌شود. این فعال بخش‌خصوصی درباره نقش قطعی آب در کاهش تولید عنوان کرد: کمبود آب به بخش کشاورزی هم آسیب وارد کرده است. به طور مثال زمانی که برق چاه‌ها قطع می‌شود، امکان استفاده از آب هم وجود ندارد. در چنین شرایطی لطمه کمبود آب و برق دوچندان می‌شود. رییس کمیسیون کشاورزی دوره دهم اتاق بازرگانی ایران درباره تاثیر افزایش قیمت گازوئیل بر افزایش قیمت میوه و تره‌بار اظهار کرد: یکی از مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد، افزایش نرخ گازوئیل است. گازوئیل چندین برابر قیمت واقعی خریدوفروش می‌شود و کشاورز مجبور است با قیمت بالاتری گازوئیل را تهیه کند.
رضوانی‌زاده با اشاره به تاثیر ضایعات میوه و تره‌بار در قیمت نهایی کالا عنوان کرد: براساس برآوردها و با وجود اختلاف در آمارها، حدود ۲۵ تا ۳۰درصد محصولات کشاورزی از مرحله تولید در مزرعه تا مصرف نهایی به ضایعات تبدیل می‌شود. علت اصلی این شرایط این است که در بخش‌هایی نظیر حمل‌ونقل، فرآیند بسته‌بندی و… ظرفیت‌های مناسبی وجود ندارد و همین امر در گرانی محصول و ضرر و زیان کشاورزان تاثیرگذار است.
تاثیر مهاجرت اتباع افغانستانی
رییس کمیسیون کشاورزی دوره دهم اتاق بازرگانی ایران درباره تاثیر مهاجرت اتباع افغانستانی بر کاهش برداشت و افزایش قیمت میوه و تره‌بار تشریح کرد: کاری که اتباع با هزینه کمتر انجام می‌دهند، نیروی داخلی با نرخ بالاتری انجام می‌دهد. به همین دلیل، نیروی انسانی تا حدی در افزایش قیمت تمام شده محصول نقش دارد. شاید مهاجرت اتباع در کاهش برداشت و افزایش نرخ تاثیر داشته باشد اما این تاثیر چندان قابل توجه نیست. او تاکید کرد که در زنجیره تامین محصول مواردی نظیر افزایش هزینه انرژی، حمل‌ونقل، نیروی انسانی و… وجود دارند و تمام این عوامل در افزایش قیمت میوه و تره‌بار تاثیر‌گذاراند.
رضوانی‌زاده در پاسخ به این پرسش که چرا قیمت میوه در میادین میوه و تره‌بار با کف بازار متفاوت است؟ تشریح کرد: یکی از دلایل این تفاوت، ضایعات محصول است. زمانی که خرده‌فروشی‌ها محصولی را از تره‌بار خریداری می‌کنند، ضرر و زیان ناشی از ضایعات را به قیمت تمام شده اضافه می‌کنند.
وی افزود: به طور مثال در بحث حبوبات، یک نرخ برای میادین میوه و تره‌بار و یک نرخ هم با ۱۵ تا ۲۰درصد اختلاف برای خرده‌فروشی‌ها تعیین می‌شود. در بحث میوه و تره‌بار به دلیل وجود ضایعات محصول شبکه حمل‌ونقل ضعیف و… نمی‌توان از این روش استفاده کرد. بنابراین، قیمت تمام‌شده قطعا با قیمتی که کشاورز محصول خود را به فروش رسانده، تفاوت دارد.
این فعال حوزه کشاورزی برای رفع مشکلات این حوزه پیشنهاد داد: تمام میادین میوه و تره‌بار به‌جای اینکه قیمت‌گذاری دستوری داشته باشند باید روی تقویم تولید اقلیم‌های کشور برنامه‌ریزی کنند و در قالب کشاورزی قراردادی، محصولات مورد نیاز جامعه را پیش‌خرید کنند تا کشاورز از بابت قیمت‌ها و بازار نگرانی نداشته باشد و بیش از نیاز تولید نکند. همچنین براساس قیمت انرژی و… قیمت دقیق‌تری به دست آید.
وی اضافه کرد: این روش همان اصلاح الگوی کشت است که با مشارکت میادین میوه و تره‌بار این طرح قابلیت اجرایی پیدا می‌کند.
ناکارآمدی‌های ساختاری در زنجیره تولید و توزیع
آنچه از بررسی بازار میوه و تره‌بار برمی‌آید، نشان می‌دهد که گرانی یا ارزانی مقطعی بعضی محصولات صرفا نتیجه شرایط طبیعی عرضه و تقاضا نیست بلکه محصول مجموعه‌ای از ناکارآمدی‌های ساختاری در زنجیره تولید و توزیع است.
دخالت‌های غیرکارشناسی دولت، نبود برنامه‌ریزی مبتنی بر تقویم تولید، ضعف در حمل‌ونقل و بسته‌بندی، اتلاف بالای محصولات و فشار هزینه‌های انرژی و نیروی کار، چرخه‌ای معیوب را ایجاد کرده که به سود کشاورز و مصرف‌کننده نیست.
تا زمانی که سیاستگذاری در این بخش به جای رویکرد دستوری برپایه اصلاح الگوی کشت، کشاورزی قراردادی و تقویت زیرساخت‌ها استوار نشود، بازار میوه و تره‌بار همچنان در معرض شوک‌های قیمتی مکرر باقی قرار دارد و امنیت غذایی مردم به متغیری وابسته به بحران‌های کوتاه‌مدت تبدیل می‌شود.
