قدیمی‌ترین خیابان ایران در خطر
نادر نینوایی– اخیرا شهرداری قزوین بنری را در این شهر نصب کرده و به مالکان خانه‌های بخشی از بافت تاریخی قزوین اعلام کرده در نظر دارد برای بازگشایی و دسترسی به خیابان آیت‌الله کاشانی اقدام کند. براین اساس از مالکان خواسته شده نهایتا ظرف یک ماه به معرفی کارشناس بی‌طرف و واگذاری ملک خود اقدام کنند.
آنطور که فعالان میراث فرهنگی به «جهان‌صنعت» گفته‌اند، هدف از این طرح ایجاد خیابان انصاری شرقی است؛ خیابانی که محله تاریخی بلاغی را به دونیم تقسیم کرده و از خیابان سپه (قدیمی‌ترین خیابان ایران) می‌گذرد.
آن‌گونه که این فعالان مطرح کرده‌اند تملک و تخریب خانه‌های تاریخی مخاطره‌ای جدی برای بافت تاریخی قزوین محسوب می‌شود و ظرفیت‌های میراث و گردشگری این شهر قدیمی را با خطری جدی مواجه می‌کند.
مخاطرات خیابان‌کشی در بافت تاریخی قزوین
با توجه به هشدار اخیر شهرداری برای تملک خانه‌های باقی مانده، باید اذعان داشت که خطر به بیخ‌گوش بافت تاریخی قزوین رسیده است.
سعید زارع‌پور، کنشگر میراث فرهنگی قزوین در خصوص مخاطرات ایجاد خیابان انصاری‌شرقی در بافت تاریخی این شهر به «جهان‌صنعت» گفت: براساس گفته یکی از اعضای شورای شهر قزوین، ۸۰درصد از املاک قرار گرفته در مسیر خیابان انصاری‌شرقی، از سوی شهرداری تملک شده است. باید توجه داشت که اکثر این املاک تخریب شده‌اند و به نظر می‌رسد امروز درگیر ۲۰درصد باقی‌مانده هستند تا به هر شکلی که شده، این ۲۰درصد را هم به تملک خود درآورده و تخریب کنند. در واقع به نظر می‌رسد به دنبال این هستند که پس از تملک، املاک را تخریب کنند و در نهایت شورای‌عالی شهرسازی و معماری را در برابر عمل انجام شده قرار دهند.
وی در خصوص نصب بنر از سوی شهرداری نیز گفت: نصب بنر در راستای این است که قصد تملک این بخش از مسیر را دارند و می‌خواهند پس از تملک، خانه‌های باقی‌مانده را تخریب کرده و مسیر را باز کنند.
مخاطرات خیابان سپه
به گفته کنشگران حوزه میراث فرهنگی، احداث خیابان انصاری‌شرقی می‌تواند مخاطراتی جدی هم برای خیابان سپه به عنوان قدیمی‌ترین خیابان ایران در پی داشته باشد.
زارع پور، کنشگر میراث فرهنگی در پاسخ به این پرسش که ایجاد خیابان انصاری‌شرقی و تخریب‌ها چه مخاطراتی را برای خیابان سپه به عنوان یکی از قدیمی‌ترین خیابان‌های ایران در پی دارد، گفت: امتداد خیابان انصاری‌شرقی میانی به حریم سردر عالی‌قاپو و انتهای خیابان سپه وصل می‌شود. به بیان دیگر چنانچه قرار باشد خیابان انصاری‌شرقی احداث شود، باید از خیابان سپه امتداد پیدا کند. جایی را که برای ایجاد خیابان در نظر گرفتند، گاراژی است که مغازه نبش آن را شهرداری قبلا تملک کرده است.
در حال حاضر این گاراژ تقریبا به صورت کامل تملک شده است و اتفاقی که در آینده ممکن است بیفتد این است که ورودی به خیابان سپه و حریم عالی‌قاپو با خیابان‌کشی آسیب ببیند. از سوی دیگر خیابان انصاری در ادامه وارد محله بلاغی می‌شود، محله‌ای که به دوران سلجوقی نسبت داده شده است. باوجود تمام دخل و تصرف‌هایی که در محله بلاغی اتفاق افتاده است اما همچنان این محله، عناصر یک محله قدیمی ایرانی را دارد. حال در نظر داشته باشید که ایجاد خیابان انصاری‌شرقی، محله تاریخی بلاغی را از وسط به دونیم تقسیم می‌کند. در نهایت خیابان انصاری‌شرقی قرار است که به خیابانی به نام آیت‌الله کاشانی که به نام خیابان «باغ دبیر» معروف است، برسد و تمام بار ترافیکی را به باغ دبیر منتقل کند. باید توجه داشت که خیابان باغ دبیر در حال حاضر هم گنجایش پذیرش بار ترافیکی موجود را ندارد. وی افزود: به بیان دیگر قرار است خیابانی از داخل یک بافت تاریخی وارد خیابان دیگری شود که خیابان دوم هم به هیچ‌وجه گنجایش ورود این بار ترافیکی را ندارد.
گردشگری کلید خروج از بحران
در تمام دنیا بافت‌های تاریخی به عنوان ابزاری برای توسعه گردشگری و انتقال ارزش‌های میراث فرهنگی مورد تاکید قرار می‌گیرند. در شهرهایی مثل رم و استانبول بافت تاریخی حفظ شده و با اختصاص کاربری کافه و رستوران بافت‌های قدیمی‌شان را به مراکزی گردشگرمحور تبدیل کرده‌اند. انتظار این است که در خصوص باف تاریخی قزوین به عنوان یکی از پایتخت‌های عصر صفوی نیز اتفاقی مشابه به جریان بیفتد.
زارع‌پور، فعال میراث فرهنگی قزوین در خصوص راهکاری که برای حفظ بافت تاریخی و استفاده از ظرفیت خانه‌هایی که شهرداری تملک کرده وجود دارد، گفت: راهکار مشخص است. شورای‌عالی معماری و شهرسازی زمانی که احداث خیابان انصاری‌شرقی به این شکل را ممنوع کرد، طرح جایگزین و انسان‌محوری را به تصویب رساند. براساس این طرح با محوریت گردشگری تمام محدوده‌ای که تملک شده است به صورت بازارچه صنایع‌دستی، میدان‌گاه و مسیر سنگفرش شده در‌می‌آید. به این ترتیب با ایجاد مسیر گردشگری هم بافت تاریخی حفظ می‌شود و هم امکان جذب گردشگر وجود خواهد داشت.وی افزود: «در حال حاضر اصرار شهرداری بر تمرد از مصوبه شورای‌عالی معماری و شهرسازی یک مساله است و اصرار بر اینکه خیابان انصاری‌شرقی به هر شکل و حتی با زیرپا گذاشتن مصوبات ایجاد شود، مساله دیگری است؛ به نظرم نباید ایجاد خیابان انصاری‌شرقی اتفاق بیفتد. در نهایت باید توجه داشت که همزمان با نصب بنر، در محدوده دیگری از این طرح، ملکی که از سوی شهرداری تملک شده بود، تخریب شد. بنر را هم دقیقا جایی نصب کرده‌اند که خروجی طرح ایجاد خیابان انصاری‌شرقی در خیابان آیت‌الله کاشانی (باغ دبیر) قرار دارد.»
تعارضات قانونی احداث خیابان در بافت تاریخی
محمدمهدی کلانتری، دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران در مورد نگرانی‌های موجود پیرامون بافت تاریخی قزوین به «جهان‌صنعت» گفت: باید در نظر داشت که خیابان انصاری‌غربی در سال‌های گذشته کشیده شده و بافت تاریخی را کاملا شکافته است. حال قرار بر این است که ادامه این خیابان با نام انصاری‌شرقی در محله بلاغی ایجاد شود. خیابان انصاری‌غربی و مرکزی در زمانی کشیده شده که هنوز بافت تاریخی شهر قزوین به همراه بافت ۱۶۷شهر دیگر در شورای‌عالی شهرسازی و معماری تعیین و مصوب نشده بود.
وی افزود: در سال ۱۳۹۴ اما مصوبه ۱۶۸ دارای بافت تاریخی ارزشمند به تصویب نهایی رسید و به موجب این مصوبه هرگونه ایجاد یا تعریض معبر در محدوده بافت تاریخی این شهرها ممنوع است و به همین جهت خیابان انصاری‌شرقی هم نباید کشیده شود. شورای‌عالی شهرسازی و معماری با اجرای پروژه انصاری‌شرقی مخالفت کرده است. این شورا طرح قبلی را باطل اعلام کرده و از سال ۱۳۹۷ طرح جدیدی را مصوب کرده است که صرفا گذری ۶متری در نظر گرفته شده است و این طرح موجب حفظ محله می‌شود.
دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران، ضمن تاکید بر اهمیت اجرای طرح شورای‌عالی و تاثیر آن بر ایجاد جریان گردشگری در محله بلاغی، گفت: در این محله مسجد و مدرسه تاریخی حیدریه واقع شده است و گرمابه‌ای تاریخی و بناهای دارای ارزش هم وجود دارد. همچنین خیابان سپه که یکی از خیابان‌های تاریخی شهر قزوین و یکی از نخستین خیابان‌هایی است که در ایران احداث شده است، در نزدیکی محله بلاغی قرار دارد. دولتخانه صفوی قزوین نیز در نزدیکی محله بلاغی واقع شده است و باید بگویم که با محدوده‌ای مواجه هستیم که آثار تاریخی فراوانی در آن دارد.
او افزود: «به نظرم قطعا برای ایجاد جریان گردشگری در این محدوده تاریخی جای کار وجود دارد و می‌توان با طرح‌های احیای بافت و پرهیز از مداخله و نوسازی، شرایط را برای حضور گردشگران در این بافت ارزشمند فراهم کرد.»
در پایان باید در نظر داشت که بافت تاریخی قزوین به عنوان یک سرمایه ارزشمند، پتانسیل‌های فراوانی برای توسعه گردشگری، فرهنگی و اجتماعی دارد و لازم است که شهرداری به جای نگاه صرفا معطوف به خیابان‌کشی، اقدامی موثر برای حفظ این بافت ارزشمند به انجام رساند.
فراموش نکنیم که بافت تاریخی قزوین جذابیت‌های گردشگری بسیاری را برای علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ارائه می‌دهد و حفظ آن می‌تواند زمینه‌ساز توسعه گردشگری در شهر گردشگرمحور قزوین باشد.
