فضیلت شمردن فقر و ضدیت با ثروت!
جهانصنعت- سال گذشته با وقوع اتفاقاتی ازجمله عدم موفقیت در جنگ ۱۲روزه، اجرا شدن اسنپبک و درپی آن بازگشت قطعنامههای تحریمی شورای امنیت سالی سخت برای اقتصاد ایران بود و براساس دادههای موجود آینده اقتصادی جامعه ایران به سمتوسوی روشنی حرکت نمیکند و در نتیجه این فشارها طبقه متوسط در سراشیبی تنزل به ردههای پایینتر قرار گرفته است.
اهمیت این طبقه از این جهت قابلتامل است که در تاریخچه سیاسی ایران این طبقه همواره بهعنوان بازیگری با نقشی تعیینکننده حضور داشته و این تنزل جایگاه اقتصادی ممکن است منجر به تغییراتی اساسی در رفتار و جهتگیریهای سیاسی این طبقه باشد.
در چنین شرایطی، صادق زیباکلام، استاد علوم سیاسی دانشگاه در گفتوگویی با خبرآنلاین در رابطه با این مسائل اظهارنظر کرده و از موضوعاتی ازجمله تبدیل فقر به فضیلت و ثروت به ضدارزش، نقش قشر تحصیلکرده در سیاست و نقش این بخش از جامعه بهعنوان موتور محرکه تحولات سیاسی، اجتماعی سخن گفته است.
او در رابطه با نقش طبقه متوسط در روند سیاسی ایران با نگاهی تاریخی به موضوع میگوید: «یکی از تحولات تدریجی که بعد از انقلاب رخ داد، ارتقای جایگاه اقشار کمدرآمدتر جامعه بود، کسانی که اصطلاحا به آنها مستضعفین گفته میشد. این ارتقا اما ارتقایی مصنوعی بود، بهطوری که بالا بردن نقش مستضعفین باعث شد که اساسا مستضعف، محروم و فقیر بودن نوعی ارزش تلقی شود و متقابلا ثروتمند بودن و تولید ثروت، بار منفی پیدا کند. حتی امروزه اگر دقت کنید، ثروتمند بودن همچنان تا حدی ارزشمند نیست، در حالی که فقیر و مستضعف و محروم بودن، اسباب افتخار و سربلندی تلقی میشود.»
زیباکلام با اشاره به این موضوع بهعنوان ارزشی که منجر به فاصله گرفتن اقشاری که تحصیلکردهتر، مدرنتر و شهرنشینتر از نظام سیاسی در ایران شد، با نگاهی انتقادی گفت: «از نتایج مصیبتبار این فرهنگ، ایجاد پنهانکاری بود. این فرهنگ تا حدی در فساد بیتاثیر نبود زیرا فساد غالبا پنهانی است. بخشی از همان فساد که سیستم را مبتلا کرده، در واقع بهصورت پنهان رخ میداد و با همین پنهانکاری، افراد ثروتمند شده یا تلاش میکردند ثروتمند شوند.»
زیباکلام در پاسخ به اینکه آیا پیش از انقلاب فقر فضیل شمرده نمیشد، گفت: «قبل از انقلاب اگر کسی ثروتمند بود، این مایه سرشکستگی اجتماعی او نبود. برای مثال، امثال احمد و محمود خیامی، خسروشاهیها و دیگران بهعلت ثروتمند بودنشان احساس خجالت و سرافکندگی نمیکردند اما بعد از انقلاب، بهدلیل فرهنگ ستایش مستضعفین، همه این گروهها طاغوتی تلقی شدند، اموالشان مصادره شد، فرار کردند و تمام امکاناتشان، کارخانهها و داراییهایشان توسط دولت مصادره شد.»
او که معتقد است این رویکرد از دلایل کاهش پیشرفت و توسعه اقتصادی پایدار پس از انقلاب است، به اینکه سعید جلیلی سوار پراید ضدگلوله میشود، اشاره کرد و گفت: «درپی این روند انواع و اقسام تظاهر به وجود آمد؛ تظاهر به فقیر بودن، تظاهر به محروم بودن، تظاهر به پرایدسوار شدن یا پیکانسوار شدن. در مقابل اتومبیل خارجی سوار شدن، داشتن ویلا، سفر به خارج و زندگی فرزندان در غرب ارزش تلقی شد.»
این استاد دانشگاه همچنین میگوید: «بعد از انقلاب فرهنگی رایج شد که به رشد و گسترش طبقه متوسط کمک نمیکرد.» او گفت: «مشکلات و مسائل اقتصادی که ظرف یکی، دو دهه گذشته جامعه را تحتتاثیر قرار داده، باعث شد طبقه متوسط هم از نظر اقتصادی و هم از نظر فیزیکی کوچکتر شود.»
او با بیان اینکه معتقدم تحولات اجتماعی در ایران، همچون سایر کشورها عمدتا با طبقه متوسط و طبقه تحصیلکرده آغاز میشود، نه با اقشار محروم خاطرنشان کرد: «باوجود محدودیتهای اقتصادی برای طبقه متوسط، هنوز هم معتقدم حرکتهای سیاسی و اجتماعی از ناحیه طبقه متوسط شکل خواهد گرفت.» زیباکلام در پایان گفت: «همچنان معتقدم که هنوز دود از کنده طبقه متوسط بلند میشود.»
