فسیل‌ها دوباره برمی‌گردند
جهان صنعت– درحالی‌که زغال‌سنگ به عنوان یکی از گران‌ترین و آلاینده‌ترین منابع انرژی فسیلی در دنیا از سوی کارشناسان تقبیح شده و این سوخت را عامل گرمایش زمین می‌دانند، با امضای تفاهمنامه‌ای میان چهار وزارتخانه در کشور روند ساخت نیروگاه زغال‌سنگ‌سوز طبس شتاب گرفته و این پروژه قرار است به بخشی از برنامه راهبردی کشور جهت کاهش وابستگی به گاز در تولید برق تبدیل شود.
در پی امضای تفاهمنامه‌ای میان وزارتخانه‌های نیرو، صمت، دفاع و کار، پروژه ساخت نیروگاه زغال‌سنگ‌سوز طبس وارد مرحله تازه‌ای از اجرا شد. این نیروگاه که قرار است با ظرفیت ۶۵۰مگاوات احداث شود، بخشی از طرح کلان کشور برای تنوع‌بخشی به منابع اولیه تولید برق و کاهش ناترازی شبکه است.
تولید برق از زغال‌سنگ در ایران به‌عنوان یکی از گزینه‌های جایگزین برای تامین انرژی در شرایط ناترازی برق مطرح شده است. با توجه به کمبود منابع گازی و وابستگی بیش از ۹۰درصد برق کشور به گاز، استفاده از زغال‌سنگ می‌تواند به تنوع‌بخشی به سبد سوختی نیروگاه‌ها کمک کند.
ایران دارای حدود ۵۰۰میلیون تن ذخایر قطعی زغال‌سنگ حرارتی است که می‌تواند سوخت مورد نیاز حدود پنج‌هزار مگاوات نیروگاه را برای دوره‌ای ۳۰ساله تامین کند. سالانه حدود ۲میلیون‌تن زغال‌سنگ کنسانتره در کشور تولید می‌شود و ۵/۱میلیون تن واردات صورت می‌گیرد. اولین و تنها پروژه نیروگاهی بر پایه زغال‌سنگ در ایران، نیروگاه طبس با ظرفیت ۶۵۰ مگاوات است که با هزینه‌ای معادل ۷۵۰میلیون دلار در حال احداث است. هزینه تمام‌شده تامین برق در این نیروگاه بین ۷/۴ تا ۸/۶ سنت به ازای هر کیلووات‌ساعت برآورد شده است. بر همین اساس هم، در سند تراز انرژی کشور، احداث ۵۲۰۰ مگاوات نیروگاه زغال‌سنگ‌سوز تا افق ۱۴۲۰ هدف‌گذاری شده است.
چرا زغال‌سنگ دوباره مهم شد؟
با وجود پتانسیل‌های موجود، تولید برق از زغال‌سنگ با چالش‌هایی همراه است. هزینه بالای سرمایه‌گذاری، آلایندگی بیشتر نسبت‌به نیروگاه‌های گازی و نیاز به فناوری‌های پیشرفته برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای از جمله این چالش‌ها هستند. برای مثال شدت انتشار نیروگاه‌های زغال‌سوز نسبت‌به گازی حدود دو برابر است اما با توسعه فناوری‌های جدید، این میزان می‌تواند از ۳۰تا ۹۰درصد کاهش یابد. این کاهش انتشار با افزایش هزینه احداث به میزان ۲۵ تا ۶۰درصد همراه خواهد بود.
با این حال به‌دلیل ناترازی برق در ایران به‌ویژه در تابستان‌ها، به‌واسطه افزایش مصرف و کاهش تولید برق به‌دلیل کمبود گاز، نیاز به تامین برق از هر نوع منبع قابل دسترسی انرژی حائز اهمیت شده است تا هم خاموشی برق خانگی کمتر شود و هم خاموشی‌های گسترده در صنایع کاهش یابد.
برآوردها نشان می‌دهد در سال گذشته، خسارت ناشی از قطعی برق به صنایع حدود ۳۰۰هزار‌میلیارد تومان بوده است. در این شرایط، استفاده از زغال‌سنگ می‌تواند به‌عنوان یک گزینه جایگزین برای تامین برق صنایع مطرح شود.
نیروگاه طبس یکی از این پروژه‌هاست که به دلیل مجاورت با معدن زغال‌سنگ مزینو، مورد توجه دولت قرار گرفته است. ابوالفضل عسگری، مدیرعامل شرکت برق حرارتی در مراسم امضای این تفاهمنامه گفت: با توجه به اینکه ۹۳درصد برق کشور در نیروگاه‌های حرارتی تولید می‌شود، کاهش گاز تحویلی می‌تواند تولید پایدار برق را با چالش جدی مواجه کند همانطورکه در زمستان سال گذشته، ۸هزار مگاوات از ظرفیت تولید به دلیل نبود گاز از مدار خارج شد. به‌گفته او، یکی از مهم‌ترین راهبردهای در نظرگرفته‌شده در اسناد بالادستی کشور از جمله سند جامع انرژی، تنوع‌بخشی به حامل‌های انرژی و کاهش وابستگی نیروگاه‌ها به گاز طبیعی و سوخت مایع است. در همین راستا، استفاده از زغال‌سنگ حرارتی به‌عنوان یک منبع پایدار در دستور کار قرار گرفته است.
عسگری می‌گوید: احداث این نیروگاه با تکیه بر توان داخلی و منابع مالی داخلی آغاز شده و تاکنون زیرساخت‌ها و تاسیسات جانبی موردنیاز آن به‌طور کامل اجرا شده‌اند. این پروژه که در شهرستان طبس واقع شده، در حال حاضر به حدود ۲۳درصد پیشرفت فیزیکی رسیده است.
گردش ۱۸۰ درجه‌ای از تجدیدپذیر به فسیلی
ناترازی برق، افزایش مصرف و محدودیت در تامین سوخت‌های فسیلی مانند گاز طبیعی موجب شده سیاستگذاران انرژی به‌دنبال راهکارهای متنوع برای تامین پایدار برق باشند. در این میان، دو مسیر اصلی برای توسعه تولید برق مطرح است؛ استفاده از نیروگاه‌های تجدیدپذیر یا نیروگاه‌های سوخت فسیلی شامل زغال‌سنگ و گاز.
در یک‌سال اخیر که دولت مسعود پزشکیان تشکیل شده است، عباس علی‌آبادی تمرکز خود را بر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر گذاشته و حتی زمستان سال قبل وعده داد که با ورود ۱۰هزار مگاوات برق تجدیدپذیر به شبکه برق در تابستان امسال، مشکل ناترازی برق را حل می‌کند؛ وعده‌ای که از همان ابتدا بنا به گفته کارشناسان دست‌نیافتنی بود و به عبارتی «سنگ بزرگ علامت نزدن» را تداعی می‌کرد. هرچند ۱۰هزارمگاوات برق تجدیدپذیر هرگز محقق نشد، با این وجود کارشناسان امیدوار بودند که حرکت دولت در مسیر توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی بتواند بخشی از بار تولید برق در کشور را کاهش دهد، به این دلیل که تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران ظرفیت بالقوه بالایی دارد و در صورتی که روند توسعه آنها شتاب بیشتری بگیرد، بخش بزرگی از ناترازی برق قابل جبران است. با این حال به نظر می‌رسد اراده محکمی برای توسعه این نیروگاه‌ها در کشور وجود ندارد. حال آنکه نیروگاه‌های تجدیدپذیر به‌دلیل سرعت بالای نصب و راه‌اندازی، هزینه‌های پایین عملیاتی، عدم آلودگی محیط‌زیست و وابستگی کم به منابع خارجی بسیار مقرون‌به صرفه‌تر هستند. در مقابل، نیروگاه‌های زغال‌سنگ و گاز باعث انتشار آلاینده‌های زیست‌محیطی و گازهای گلخانه‌ای شده، هزینه‌های نوسانات سوخت در آنها به دلیل وابستگی به قیمت جهانی گاز بالاست و مهم‌تر آنکه زمان طولانی احداث نیروگاه‌های بزرگ مانع از حل سریع ناترازی انرژی در کشور است. با این وجود، نیروگاه‌های گازی با توجه به سابقه طولانی در ایران بیشتر مورد توجه سیاستگذاران قرار دارد.
اگرچه تولید برق از زغال‌سنگ در ایران می‌تواند در کوتاه‌مدت به کاهش ناترازی برق کمک کند اما باید با توجه به چالش‌های اقتصادی و زیست‌محیطی، به‌عنوان یکی از گزینه‌های متنوع در سبد انرژی کشور مدنظر قرار گیرد. در بلندمدت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشیدی و بادی می‌تواند به‌عنوان راهکار پایدارتر برای حل مشکل ناترازی برق در ایران مطرح شود.
