فرصت طلایی برای صنعت نفت
هستی عبادی– تحولات اخیر در فضای بین‌المللی و کاهش فشار برخی از تحریم‌ها، بار دیگر فرصتی را پیش روی صنعت نفت ایران قرار داده است؛ فرصتی که اگر به‌درستی مدیریت و از آن بهره‌برداری شود، می‌تواند نقش مهمی در احیای اقتصاد نفتی کشور و کاهش وابستگی به خام‌فروشی ایفا کند. اظهارات اخیر رییس‌جمهور آمریکا مبنی بر اینکه چین می‌تواند نفت بیشتری از ایران خریداری کند، نشانه‌ای از تغییر موازنه‌ها در عرصه انرژی و گشایش‌هایی است که صنعت نفت ایران مدت‌ها در انتظار آن بود. در چنین شرایطی، افزایش صادرات نفت ایران می‌تواند تنها در صورتی محقق شود که ظرفیت تولید نیز همزمان توسعه یابد. این موضوع مستقیما به توسعه میادین نفتی، تجهیز شرکت‌های حفاری و بازفعال‌سازی زنجیره تامین خدمات فنی وابسته گره خورده است. بسیاری از شرکت‌های فعال در این حوزه، با توجه به زیرساخت‌های آماده‌ای که دارند، می‌توانند با واردات تجهیزات جدید و توسعه ناوگان حفاری خود، نقش موثری در تحقق این هدف ایفا کنند. نتیجه طبیعی این روند، فعال‌تر شدن صنایع پایین‌دستی، رشد اشتغال، افزایش درآمدهای ارزی و در نهایت رونق اقتصادی خواهد بود. نکته مهم‌تر در این میان، لزوم تغییر رویکرد سنتی نسبت به خام‌فروشی است. در شرایطی که بسیاری از کشورهای تولیدکننده نفت، با تبدیل نفت خام به فرآورده‌های با ارزش‌افزوده، سهم بیشتری از بازار انرژی و اقتصاد جهانی را در اختیار گرفته‌اند، ادامه سیاست خام‌فروشی برای ایران نمی‌تواند راهبردی پایدار باشد. توسعه صنایع پایین‌دستی، احداث پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها و تبدیل نفت به محصولات نهایی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای تحقق ارزش‌افزوده بالاتر، توسعه فناوری و ایجاد اشتغال است. اکنون که بستر مناسبی برای توسعه صنعت نفت فراهم شده و حتی امکان بازگشت به میادین مشترک مانند فرزاد و پارس‌جنوبی نیز محتمل است، انتظار می‌رود وزارت نفت با یک رویکرد جامع، همزمان افزایش تولید، توسعه زیرساخت‌ها و حرکت به سوی فرآوری نفت را در دستور کار قرار دهد. فرصتی که امروز در اختیار ایران قرار گرفته، شاید در کوتاه‌مدت تکرار نشود.
از نابودی دلالان تا افزایش صادرات نفت
حمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی در این رابطه به «جهان‌صنعت» می‌گوید: مجوز صادرشده چند کارکرد مهم دارد؛ نخستین کارکرد آن این است که از این پس، فروشنده نفت ایران می‌تواند صرفا شرکت ملی نفت باشد. به این ترتیب، بسیاری از واسطه‌ها و دلال‌هایی که تاکنون در این فرآیند فعال بوده‌اند، به‌طور طبیعی حذف می‌شوند و دیگر نیازی به استفاده از این واسطه‌ها برای فروش نفت وجود ندارد.
او اضافه می‌کند: دومین کارکرد مهم این مجوز آن است که دیگر خریداران نفت ایران صرفا نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌های کوچک یا شرکت‌های نوع تیپ در چین نخواهند بود بلکه اکنون پالایشگاه‌های بزرگ چینی، شرکت‌های ملی نفت چین مانند «ساینوپک» و سایر شرکت‌های بزرگ نفتی نیز می‌توانند خریدار نفت ایران باشند.
سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی سومین ویژگی این تحول را کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل، بیمه و انتقال اسناد و وجوه عنوان کرده و می‌گوید: این امر موجب می‌شود قیمت فروش نفت برای ایران بهبود یابد. در این شرایط، دیگر نیازی به ارائه تخفیف‌های ۱۰ تا ۵۰درصدی برای فروش نفت نخواهیم داشت. رقابتی که میان پالایشگاه‌های مختلف چینی ایجاد خواهد شد، به ما کمک می‌کند نفت خود را با شرایط مناسب‌تری به فروش برسانیم.
او اضافه می‌کند: طبیعتا با افزایش میزان فروش نفت و بالا رفتن درآمدهای نفتی، دست شرکت ملی نفت برای توسعه و افزایش تولید بازتر خواهد شد. شرکت نفت قصد دارد سالانه حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰هزار بشکه به ظرفیت تولید بیفزاید. در این راستا، می‌توانیم هم برای توسعه میادین جدید اقدام کرده و هم طرح‌های فشارافزایی در میادین موجود را اجرا کنیم.
به گفته وی، لغو تحریم‌ها یک مزیت مهم دیگر نیز دارد؛ امکان پیش‌فروش نفت و دریافت منابع مالی پیش از تحویل. این منابع می‌توانند به‌طور مستقیم در توسعه میادین نفتی و گازی کشور به کار گرفته شوند. افزون بر این، لغو تحریم‌ها می‌تواند به منزله مجوزی برای حضور رسمی شرکت‌های چینی در پروژه‌های توسعه‌ای نفت و گاز ایران تلقی شود.
حسینی بر این باور است که نکته قابل توجه دیگر آن است که آثار این تحول صرفا به همین موارد محدود نخواهد بود. طبق برخی گزارش‌ها، احتمال دارد بخشی از منابع مالی ایران که پیش‌تر مسدود شده بود، آزاد شود، همچنین ممکن است برخی کشورها یا شرکت‌های بین‌المللی از شمول تحریم‌ها خارج شوند و مجوز سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفت و گاز ایران را دریافت کنند.
به اعتقاد این فعال صنعت نفت و پتروشیمی، اگر بتوانیم از این وضعیت موقت که به نوعی آتش‌بس اقتصادی تعبیر می‌شود، به سوی یک صلح پایدار حرکت کنیم که پایه آن نیز می‌تواند برمبنای گسترش روابط اقتصادی باشد، آنگاه فرصت‌های بزرگی برای حل و فصل چالش‌های حوزه انرژی کشور فراهم خواهد شد.
فرصتی برای توسعه میادین نفتی
در همین رابطه هدایت‌الله خادمی، کارشناس انرژی هم به «جهان‌صنعت» می‌گوید: ما همیشه به دنبال فرصتی بوده‌ایم که بتوانیم صادرات نفت را افزایش دهیم. طبیعتا زمانی قادر به افزایش صادرات خواهیم بود که تولید نفت‌مان نیز افزایش یابد. حالا که فرصت مناسبی فراهم شده و شرایط به سمتی رفته که برای مثال رییس‌جمهور وقت آمریکا (ترامپ) اعلام کرده چین می‌تواند نفت بیشتری از ایران خریداری کند، این موقعیت یک فرصت طلایی برای صنعت نفت و حفاری ما محسوب می‌شود. او اضافه می‌کند: وزارت نفت می‌تواند با استفاده از این فضا، توسعه میادین نفتی را در دستور کار قرار دهد و این توسعه به‌طور مستقیم به افزایش تولید منجر خواهد شد. در ادامه، شرکت‌های حفاری نیز می‌توانند فعالیت‌های خود را گسترش دهند. با توجه به اینکه زیرساخت‌های بسیاری از این شرکت‌ها آماده است، می‌توانند تجهیزات حفاری وارد کرده و ناوگان خود را توسعه دهند. طبیعتا با افزایش حفاری، سایر خدمات فنی نیز رشد خواهند کرد و زنجیره‌ای از کسب‌وکارهای مرتبط با این صنعت فعال‌تر می‌شوند که در نهایت به رشد تولید نفت منجر خواهد شد. در نتیجه شاهد افزایش صادرات، افزایش درآمدهای ارزی و ارزآوری برای کشور خواهیم بود. با توجه به شرایط فعلی کشور، این یک فرصت بسیار مهم و راهبردی به شمار می‌رود.
وی افزود: با این حال باید در کنار تمرکز بر افزایش تولید و صادرات، به این پرسش مهم نیز پاسخ دهیم: «تا چه زمانی می‌خواهیم فقط نفت خام صادر کنیم؟»
خادمی بر این باور است که این سیاست در بازه‌ای کوتاه‌مدت ادامه یابد اما در افق بلندمدت باید به سمت تبدیل نفت خام به فرآورده‌های باارزش‌تر برویم. باید پالایشگاه‌ها، پتروشیمی‌ها و صنایع پایین‌دستی را توسعه دهیم تا ضمن افزایش اشتغال و رونق صنعتی، ارزآوری بیشتری هم برای کشور حاصل شود. این همان مسیری است که بسیاری از کشورها مانند آمریکا، چین و هند دنبال می‌کنند. آمریکا با اینکه یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت دنیاست، همچنان نفت وارد می‌کند تا آن را به فرآورده‌های با ارزش‌افزوده تبدیل و سپس صادر کند. چین نیز با وجود تولید داخلی، واردات گسترده‌ای دارد و در صنعت پایین‌دستی بسیار فعال است. هندوستان هم با اینکه منابع محدودی دارد، نفت وارد کرده، آن را فرآوری می‌کند و دوباره به کشورهای صادرکننده نفت، فرآورده‌های نفتی صادر می‌کند.
او اضافه کرد: این کشورها با این رویکرد هم اشتغال ایجاد کرده‌اند، هم تکنولوژی را ارتقا داده‌اند و هم ارزآوری پایدار داشته‌اند. در حالی که ما همچنان نفت خام می‌فروشیم، آن هم در شرایطی که تخفیف‌های زیادی می‌دهیم و تحت محدودیت‌های سیاسی هستیم. این مدل فروش در بلندمدت به نفع کشور نیست.
خادمی اظهار امیدواری می‌کند که وزارت نفت با درک درست از شرایط، از این فرصت استفاده کرده و توسعه میادین نفتی را سرعت ببخشد، او می‌گوید: در این میان، میادین مشترک نیز اهمیت ویژه‌ای دارند. با توجه به شرایط اخیر منطقه، به‌خصوص پس از جنگ ۱۲روزه اخیر، شاید برخی کشورهای همسایه در موقعیتی نباشند که مانع اقدامات ما در میادین مشترک شوند. به‌عنوان مثال، توسعه میدان گازی آرش نباید بیش از این به تاخیر بیفتد. نباید اجازه دهیم عربستان یا کویت از منابع مشترک استفاده کنند بدون اینکه ما بهره‌برداری کنیم. قطر نیز نباید برداشت بیشتری از میدان پارس‌جنوبی داشته باشد، در حالی که ما سهم خود را به‌طور کامل استخراج نمی‌کنیم.
به گفته او، این موضوعات باید در قالب یک سیاست جامع و منسجم دنبال شود. امیدواریم از این فرصت پیش‌آمده برای ارتقای صنعت نفت، تقویت اقتصاد و کاهش وابستگی به خام‌فروشی حداکثر بهره را ببریم.
