فرصت‌های شغلی دود می‌شوند!

جهان صنعت– در حالی که معادن با چالش قطعی برق روبه‌رو هستند، پیامدهای این سیاست در قالب افزایش بیکاری و تعطیلی همیشگی واحدهای تولیدی خود را به‌تدریج نشان خواهد داد. کارشناسان در این خصوص از احتمال بیکاری صدها‌هزار کارگر به دنبال قطعی برق کارخانه‌های تولیدی معدنی هشدار می‌دهند.

صنعت فولاد به عنوان یکی از صنایع مادر، نقش مهمی در اشتغالزایی دارد. این صنعت با توجه به نیاز به نیروی کار ماهر در مراحل مختلف تولید، از استخراج مواد اولیه تا تولید محصولات نهایی، اشتغال مستقیم ایجاد می‌کند. با توجه به وابستگی صنایع دیگر به فولاد، اشتغال غیرمستقیم قابل‌توجهی نیز در این صنعت و صنایع مرتبط ایجاد می‌شود. به عنوان مثال، صنایع خودروسازی، ساختمان‌سازی و ماشین‌سازی از مصرف‌کنندگان اصلی فولاد هستند و توسعه این صنایع به طور مستقیم بر اشتغال در صنعت فولاد و صنایع وابسته تاثیر می‌گذارد. بدین ترتیب صنعت فولاد به طور مستقیم و غیرمستقیم میلیون‌ها شغل در ایران ایجاد می‌کند. از کارگران در معادن سنگ‌آهن گرفته تا کارگران کارخانه‌های فولادسازی و کارکنان صنایع وابسته همچون خودرو، ساختمان و صنایع فلزی همه در زنجیره ارزش فولاد مشارکت دارند.

اما همانطور که توسعه صنایع معدنی می‌تواند باعث کاهش نرخ بیکاری و بهبود رفاه اقتصادی شود در مقابل چالش بی‌برقی و در پی آن تعطیلی کارخانه‌ها نیز می‌تواند این پتانسیل را به یک بحران اساسی تبدیل کند و با سیل عظیمی از بیکاران روبه‌رو شویم. بدین ترتیب در صورت تعطیلی واحدهای فولادی کشور با حجم عظیمی از نیروی انسانی بیکار مواجه می‌شود که عواقب منفی‌ای خواهد داشت اما با تعطیلی کارخانه‌های تولیدی پیامدهای دیگری نیز مشهود است. به این صورت که دیگر مالیاتی نیست که پرداخت شود، ارزی نیست که به کشور وارد شود، کارخانه‌ای نیست که تولید کند و در نهایت این دولت است که با کسری شدید بودجه مواجه خواهد شد. این در حالی است که صنعت فولاد به نسبت ارزآوری، اشتغال و مزیت رقابتی که برای کشور دارد، می‌تواند سهم بالایی از توسعه را به خود اختصاص دهد و حالا نیازمند اتخاذ تدابیری کلیدی است.

۳ تا ۷ سال دیگر  فرصت شغلی نداریم

در این خصوص عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران ضمن تاکید بر اولویت بخش صنعت نسبت به بخش اداری و خانگی در تامین برق از احتمال بیکاری صدها‌هزار کارگر صنعت فولاد در پی تشدید قطعی برق واحدهای فولادی خبر داد. احسان دشتیانه گفت: سفره‌ای که نان ندارد چراغ نیاز ندارد؛ ما نه به عنوان فولادساز بلکه به عنوان نمایندگان کارگران می‌گوییم که صدها‌هزار کارگر صنعت فولاد در خطر بیکاری هستند و سیاستگذار باید بداند که اگر صنعت فولاد تعطیل شود دیگر مالیاتی هم نیست که پرداخت شود، همچنین دیگر ارزی هم به کشور وارد نمی‌شود و دولت با کسری بودجه رو‌به‌رو خواهد شد. وی افزود: با تداوم این رویه در سه تا هفت‌سال آینده نه‌تنها گاز و برق حتی فرصت‌های شغلی هم در اختیار مردم نیست.

عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران افزود: تراز تجاری صنعت فولاد در سال ۱۴۰۲، ۵/۶‌میلیارد دلار و در سال ۱۴۰۳، ۵‌میلیارد دلار مثبت بوده است. این ارقام نشان می‌دهد نسبت صادرات به واردات ۵/۱‌میلیارد دلار کاهش پیدا کرده است.

عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران تصریح کرد: اوضاع صنعت خیلی بحرانی است و در این شرایط آسان‌ترین کار قطعی برق کارخانه‌هاست اما توجه داشته باشید که صنعت فولاد محل اشتغال مستقیم و غیرمستقیم ۲میلیون ایرانی است. این حرف‌ها را برای ثبت در تاریخ می‌گوییم؛ اگر کارخانه‌ها تعطیل شوند دیگر روشن نمی‌شوند. اگر صنایع تعطیل شوند، خانه‌ها هم برق نخواهند داشت.

وی در تشریح وضعیت مصرف حامل‌های انرژی در صنعت فولاد اظهار کرد: صنعت فولاد به نسبت ارزآوری، اشتغال و مزیت رقابتی که برای کشور دارد، سهم چندان بالایی در مصرف حامل‌های انرژی ندارد که در اولویت قطع برق و گاز باشد. صنعت فولاد زیر نیم‌درصد (یعنی ۱۵صدم‌درصد) برابر با ۱۵۰‌میلیون مترمکعب آب کشور را مصرف می‌کند؛ ۵۵۰۰مگاوات مصرف برق صنعت فولاد است در حالی که ۴۰۰۰مگاوات برق تولید می‌کند و مصرف گاز آن ۵‌درصد گاز کشور معادل ۳۰‌میلیون مترمکعب در روز است.

جریمه به جای تشویق

دشتیانه تصریح کرد: عوارض صادراتی به جای تشویق صادرکنندگان آنها را جریمه می‌کند. این موضوع طنز تلخی در صنعت فولاد کشور است، کشوری که تحت تحریم قرار دارد به صادرات محصولاتش عوارض تحمیل می‌کند، همچنین در زنجیره فولاد شاهد وضع عوارض بالاتر برای محصولات نهایی نسبت به مواد اولیه هستیم. در حالی که این سیاست باعث تشویق خام‌فروشی و صادرات مواد اولیه شده و در صادرات محصولات با ارزش‌افزوده بالاتر موانع قدرتمندتری برقرار است.

او با انتقاد شدید از وضعیت خام‌فروشی یادآور شد: شاهد صادرات گسترده مواد اولیه با عوارض پایین هستیم، در حالی که محصولات نهایی با ارزش‌افزوده بیشتر مشمول عوارض سنگین می‌شوند. این اتفاق صنعت فولاد کشور را در بدترین وضعیت خود از منظر خام‌فروشی قرار داده است. وی با تاکید بر لزوم اصلاح سیاست‌های صادراتی و حمایت از تولیدکنندگان داخلی یادآور شد: در شرایطی که صنعت فولاد می‌تواند نقش مهمی در رشد اقتصادی کشور داشته باشد، نیاز به سیاست‌هایی داریم که از توسعه پایدار حمایت کرده و مسیر تولید و صادرات را هموارتر کند، امیدواریم با این رویکرد بتوانیم چشم‌اندازی روشن‌تر برای آینده صنعت فولاد ترسیم کنیم.

فشار وزارت نیرو بر فولادسازان

صنعت فولاد کشور با اعمال محدودیت‌های ۹۰‌درصدی برق و تهدید وزارت نیرو به واگذاری اجباری برق نیروگاه‌های ماده(۴)، چالش‌های جدی در تامین انرژی مواجه شده است. این وضعیت تاثیر منفی‌ای بر تولید و سرمایه‌گذاری در این بخش کلیدی دارد.

درخواست وزارت نیرو در شرایطی مطرح شده که از اردیبهشت‌ماه سال جاری، محدودیت ۹۰‌درصدی برق به فولادسازان تحمیل شده و حتی در چند بازه زمانی، برق سبز خریداری شده هم به آنان تحویل نشده است! علاوه بر این، برابر مواد قانونی و تصویب‌نامه هیات‌وزیران، وزارت نیرو مکلف به عدم اعمال محدودیت برای صنایع به میزان برق تولیدی آنان توسط نیروگاه‌های سرمایه‌گذاری و خریداری شده از بورس انرژی است!

اگر این توافق اجباری شکل بگیرد و وزارت نیرو حتی برق تولیدی فولادسازان را هم به خودشان تحویل ندهد، کارخانجات صنعتی دیگر با چه توجیهی باید از سرمایه در گردش و سرمایه طرح‌های توسعه‌ای خود کم کنند و برای افزایش تولید برق کشور سرمایه‌گذاری کنند؟!

این در حالی است که آمار تولید کل زنجیره آهن و فولاد کشور در مجموع سه‌ماهه سال جاری نشان می‌دهد که کاهش ۸/‌۴‌درصدی تولید فولاد کشور در بهار امسال به ثبت رسیده است اما در مدت مشابه سال گذشته نرخ افت تولید فولاد ۸/‌۱درصد بوده است؛ این موضوع حاکی از تشدید محدودیت‌های برقی فولادسازان در سال جاری است.

محدودیت‌های برق، امسال از ۱۶فروردین بر فولادسازان تحمیل شد و از نیمه‌ اردیبهشت‌ماه به ۹۰‌درصد رسید؛ در این شرایط عملا واحدهایی موفق به تولید حداقلی شدند که یا نیروگاه داشتند یا برق سبز خریداری کرده بودند؛ در بین محصولات زنجیره فولاد، تنها آهن اسفنجی و کنسانتره سنگ‌آهن رشد تولید داشته که آن هم اندک و بیشتر ناشی از ورود ظرفیت‌های جدید به مدار تولید بوده است.

یک نگاه دیگر به لزوم بازنگری سیاست‌های فولادی‌ها اشاره دارد. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، حدود ۹۰‌درصد تولید فولاد در کشور از طریق روش احیای مستقیم صورت می‌گیرد؛ روشی که وابسته به مصرف گاز طبیعی است. انتخاب و گسترش این فناوری در ایران، بیش از هر چیز متأثر از وجود منابع عظیم گاز طبیعی در کشور بوده که باعث شده سهم هزینه انرژی در فرآیند تولید فولاد کاهش یابد و این روش از منظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه جلوه کند. همین مزیت نسبی در دهه‌های گذشته زمینه‌ساز توسعه گسترده واحدهای فولادسازی مبتنی‌بر احیای مستقیم در کشور شده و الگوی تولید فولاد در ایران را به‌گونه‌ای شکل داده است که با الگوهای جهانی تفاوت اساسی دارد.