12 - 11 - 2019
فراموششدگان
شیدا ملکی – زنانگی زنها وقتی باید هم مادر باشند و هم پدر جوری ترک برمیدارد که فقط باید نقش آنها را بازی کنید تا صدای خرد و هزار تکه شدن استخوانهایشان را بشنوید. ماجرای سرپرست خانوار بودن فقط درد معیشت نیست. درد همه نگاههای قضاوتگری است که بیآنکه بدانند بر زندگی زنانی که دیگر سرپرست خانوادهاند زخم میزنند. آسمان و ریسمان بافتن از دردهای زنان سرپرست خانوار هیچ ثمری ندارد. یک روز، فقط یک روز کافی است تا همه بود و نبود یک خانواده باشید تا بدانید جور نشدن شهریه دانشگاه دختر کوچک خانواده، تمام شدن آذوقه تغذیه خانواده یا حتی افزایش قیمت نان چقدر سخت میشود. حالا میان همه دردها و زخمهایی که جامعه بر جان زنها میزند، سرپرست خانوار بودن میشود یک بغض فروخورده برای زنانی که همواره ایستادهاند، حتی وقتی شکستهاند.
«ازتون خواهش میکنم از من خرید کنید. من خرج خانوادهام را با فروش همین اسکاچهای بافتنی تامین میکنم. ازتون خواهش میکنم یک اسکاچ از من بخرید.» تقریبا ۶۰ سال دارد و سه سالی میشود که در خروجی مترو آزادی ایستاده و دستفروشی میکند. دستفروشی زنانی شبیه او فقط دستفروشی است. او گدایی نمیکند و هرگز پولی را به صدقه نمیپذیرد. ظاهر آراستهای دارد و همیشه با احترام میگوید از من خرید کنید. با هر اسکاچ بافتنی که از او میخرند چشمهایش برق میزند.
نهادهای مسوول حوزه زنان در طول چند سال گذشته گامهای موثر و عملیاتی را در مسیر بهبود شرایط زنان سرپرست خانوار برنداشتهاند. از همین رو با نگاهی اجمالی به آمارها در خصوص زنان سرپرست خانوار، در یک فاصله ۱۰ساله، از سال ۷۵تا ۸۵ جمعیت زنان سرپرست خانوار در ایران حدود ۴۰ درصد افزایش داشته. این د رحالی است که در یک فاصله پنج ساله از سال ۸۵ تا۹۰، این افزایش به طور متوسط بیش از ۵۰ درصد بوده است.
در شرایط فعلی نیز تعداد زنان سرپرست خانوار بین دو سرشماری در سالهای ۹۰ تا ۹۵ حدود ۲۰ درصد افزایش داشته و از دو میلیون و ۵۳ هزار به بیش از سه میلیون رسیده است که با احتساب اعضای خانوادههایشان، به بیش از پنج میلیون نفر میرسند. این آمار نشاندهنده رسیدن به مرز هشدار است. بنابراین آمار بیانگر آن است که در حوزه برنامهریزی و اقدام برای زنان سرپرست خانوار برنامهای وجود ندارد.
بقای سیاسیون با مشکلات زنان
توران ولیمراد، فعال حقوق زنان درباره شرایط دشوار حاکم بر زندگی زنان سرپرست خانواده به «جهان صنعت» گفت: اصلیترین و ریشهایترین مسالهای که در حوزه زنان با آن مواجهایم نداشتن برنامه مدون و روشن در این حوزه است. اما برنامه نیز تعریف روشنی دارد که گامی در مسیر آن برنداشتهایم. گام اول در روند برنامهریزی، بررسی آسیب و اقدام برای رفع آسیبهاست. گام بعدی پیشبینی و پیشگیری آسیبها در آینده و گام سوم تعریف وضع مطلوب و گام برداشتن در مسیر آن است. متاسفانه هیچیک از این شاخصها مورد توجه مسوولان حوزه زنان در کشور قرار نگرفته است. ولیمراد در ادامه افزود: مادامی که برنامهریزی هدفمند در حوزه زنان مورد توجه قرار نگیرد نه تنها مشکلات زنان سرپرست خانوار حل نخواهد شد بلکه با زایش و تکرار مدام این مشکلات مواجه خواهیم بود. روشن است که در ۱۰ سال گذشته مشکلات امروز پیشبینی شده بود، این مشکلات اما مورد توجه قرار نگرفت و حالا گریبانگیرمان شده است. روند فعلی بیانگر آن است که ما در حوزه زنان و خانواده به طور کلی بیسرپرست هستیم. ستاد ملی زن و خانواده سالها به شکل اسمی وجود دارد اما اساسا تعطیل است. این فعال حوزه زنان همچنین با تاکید بر سوءاستفاده سیاسی از مشکلات زنان گفت: مشکل اساسی ما در حوزه زنان هدفگیری زنان برای توانافزایی سیاسی است. ریشه این ماجرا صندلیهایی است که سهم زنان است اما گروهی از آنجا که نان مشکلات زنان را میخورند هیچ تلاشی برای استفاده درست از صندلیهای خود نمیکنند. از همین رو باید به دو جریان سیاسی که مسائل زنان نیز درگیر آن است اشاره کرد؛ گروهی از سیاستمداران که همواره، چه زمانی که در قدرت هستند و چه زمانی که خارج از دایره قدرت قرار دارند، نقش اپوزیسیون را بازی میکنند. از همین رو همواره مطالبهگر بوده و نیازهای زنان را پاسخ نمیدهند. گروه دوم سیاسی نیز آن دستهای است که نه زنان را میبینند و نه زنان را مورد توجه قرار میدهند.
خاک خوردن مدام قانون
به اعتقاد وی تا زمانی که سیستم حاکمیتی کشور به مشکلات زنان، از جمله زنان سرپرست خانوار بیتوجه باشد، به دنبال رفع نیازها نباشد و نهادهای مربوطه برنامه اجرایی نداشته باشند نمیتوان انتظار آن را داشت که مسائل زنان سرپرست خانوار حل شوند. مجلس شورای اسلامی یکی از همین نهادهایی است که هرگز وظیفه خود در امور زنان را پیگیری نکرده است. مجلس موظف است در حوزه زنان سرپرست خانوار به عنوان پرسشگر در مقابل دولت ظاهر شود. این پرسشگری اما هرگز اجرایی نشده است. از دیگر سو باید به کمیته زنان مجمع تشخیص مصلحت نظام اشاره کرد. این کمیته به طور کلی تعطیل است و هرگز گامی در مسیر بهبود شرایط زنان سرپرست خانوار نداشته است. رسانهها نیز به دلیل عدم استقلال خود هرگز پرسشگری در این مسیر را آنگونه که باید و انتظار میرود اجرا نکردهاند.
اسناد بالادستی به گفته ولی مراد یکی از مهمترین عناصری است که هرچند وجود دارند اما هیچ توجهی به آنها نمیشود. وی در اینباره میگوید: مشکل آسیبهای زنان سرپرست خانوار در حقیقت جریانهای سیاسی هستند که با سوءاستفاده از مشکلات زنان سعی در تبلیغات سیاسی به نفع خود دارند. از همین رو است که به وضوح میتوان گفت ما مدام درگیر خشونت سیاسی مشهود و گسترده علیه زنان کشور هستیم. خشونتی که اتفاقا مشکلات زنان را چندبرابر میکند و زنان مدام بر گرههای کور زندگیشان افزوده میشود.
فعالان حوزه زنان با طیفهای مختلف تفکر و اندیشه همگی بر این باورند که قانونهای حمایتی از زنان سرپرست خانوار وجود دارند اما هرگز اجرایی نمیشوند. این روند نگرانی را پیرامون فقر اقتصادی و فرهنگی که زنان سرپرست خانوار با آن مواجهاند چندین برابر میکند. متاسفانه زنان سرپرست خانوار خود اطلاعاتی دقیق از قوانین موجود حمایتی درباره زندگی خود ندارند. زنان در شرایط اقتصادی دشوار فعلی کشور هم قدم با مردان کار میکنند و برای کسب معاش خود تلاش میکنند. اما همواره به دلیل نبود تعابیر روشن در روند اشتغال زنان دچار مشکلات بسیاری میشوند.
سکوت بیثمر دولت
سارا باقری، وکیل پایه یک دادگستری و فعال حقوق زنان پیرامون تعریف و نوع حمایتهای قانونی از زنان سرپرست خانوار به «جهانصنعت» میگوید: براساس قانون اساسی، نص صریح قانون به حمایت دولت از زنان سرپرست خانوار اشاره کرده اما این حمایت هرگز اجرایی نشده است. دولت باید در مقوله بیمه، تامین اجتماعی و مسائل اقتصادی از زنان سرپرست خانوار حمایتی جدی را شکل دهد، این حمایت اما هرگز در مقام اجرا شکل نگرفته است. تا امروز هیچ برنامهای از سوی دولت اجرا نشده و همچنان با خلأ بزرگ قانونی پیرامون مشکلات زنان سرپرست خانوار مواجه هستیم.
باقری با تاکید بر آسیبپذیری قابل توجه زنان سرپرست خانوار افزود: مواجه شدن زنان با مشکلات اقتصادی و مدیریت خانواده از سوی آنان بسیار پیچیده و دشوار است. از همین رو است که پروندههای متعددی را بررسی کردیم که زنان به دلیل مشکلات اقتصادی خود به ازدواجهای موقت تن داده و از آنجایی که مدارک و اسناد کافی برای پیگیری حقوق اولیه خود نداشتهاند دچار بحرانی جدی شدند. تنها یکی از مشکلات زنان سرپرست خانوار فرزندانی است که باید مورد حمایت خود قرار دهند اما هیچ سند و مدرکی مبنی بر اسناد هویتی فرزندان خود در اختیار ندارند.این حقوقدان با اشاره به رفتار غیرانسانی برخی کارفرمایان با زنان سرپرست خانوار ادامه داد: متاسفانه همواره انگشت اتهام به سوی زنان بوده است. از همین رو بارها شاهد آن بودیم که کارفرما درخواست روابط خارج از ازدواج از این زنان داشته است. این کارفرماها با در دست داشتن اهرم اشتغال زنان را تحت فشار قرار میدهند. زنان اما از آنجایی که برای گذران زندگی خود به طور جدی نیازمند کار هستند دچار بحران در این مسیر میشوند. در همین شرایط است که جای خالی حمایتهای دولت به شکل عملیاتی کاملا احساس میشود. معمولا دولت نه تنها بودجه لازم را برای حمایت از زنان سرپرست خانوار تعریف و اجرایی نمیکند، بلکه تنها به تماشای مشکلات زنان سرپرست خانوار مینشیند.
۳۰ درصد فقرای تهران، زنان سرپرست خانوار
به گزارش روابط عمومی معاونت برنامهریزی، توسعه شهری و امور شورای شهرداری تهران، یکی از مهمترین اسناد پشتیبان برنامه سوم توسعه شهر تهران، سند مربوط به «سند آیندهنگاری کلان شهر تهران؛ سناریوهای پیشرو در افق ۱۴۱۰» است. این سند، با هدف ارائه چشماندازی از شرایط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، محیطی و فناوری آینده و به منظور بهبود فرآیند تدوین راهبردهای برنامه سوم شهر تهران، در قالب یک سند فرابخشی و راهنمای کلی فرآیند برنامهریزی تدوین شده است.
جالب است بدانید بخشی از این سند به میزان فقر در تهران اشاره دارد. براساس این گزارش، ۱۱ درصد مردم تهران فقر درآمدی دارند و ۵/۱۵ درصد هم دچار فقر چندبعدی هستند. آمارهای دیگری هم هستند که میگوید ۳۰ درصد فقرای تهران، زنان سرپرست خانوار و ۵۶ درصد مردم تهران دارای سرپرست بیسواد هستند. توسعه فضاهای مورد نیاز زنان در سطح شهر و بسترسازی برای توسعه شهر هوشمند از جمله نتایج بهدست آمده در این تحقیق است. این سند اما همچنان به عنوان یک سند بینتیجه باقی مانده و هیچ حاصل عملیاتی نداشته است. زنانهشدن فقر در شهرهای بزرگ، واژهای است که اولین بار رییس کمیته امداد آن را به زبان آورد، هرچند که تا قبل از آن دستفروشی زنان در مترو و یا حضور آنها به عنوان کارتنخواب و یا معتاد در کنار مردان خبر از افزایش آسیبهای اجتماعی و فقر درمیان آنها میداد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد