غفلت از بازار گردشگری شرق
جهان‌صنعت- صنعت گردشگری ایران پس از جنگ ۱۲روزه و در پی تحریم‌ها و تنش‌های سیاسی با چالش‌های اساسی مواجه شده و در این شرایط ویژه از عدم توجه به جذب گردشگر از کشورهایی که با آنها چالش سیاسی نداریم نیز رنج می‌برد. در حالی که برخی دولت‌های همسو با ایران تسهیلات متعددی برای سفر به شهروندان خود فراهم کرده، آژانس‌های گردشگری ایرانی به دلیل وابستگی تاریخی و اقتصادی به غرب، از جذب گردشگران شرق دور و همچنین از کشورهای شمالی غافل مانده‌اند. با وجود تهدیدات رژیم صهیونیستی و عدم ثبات در نظم منطقه‌ای، وضعیت گردشگری ایران به شدت آسیب دیده و انتظار می‌رود این روند تا زمانی که امنیت پایدار برقرار نشود، ادامه یابد.
از سوی دیگر کمبود فعالان و متخصصان گردشگری به دلیل مهاجرت و تغییر شغل آنها، نگرانی‌هایی را درباره آینده این حرفه ایجاد کرده است. فعالان این حوزه بر این باورند که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی باید بهبود عملکرد خود را در مسیر جذب گردشگران خارجی و همکاری با آژانس‌ها و راهنمایان گردشگری جدی بگیرد.در نهایت باید اذعان داشت تشکیک‌هایی نیز از سوی صاحب‌نظران حوزه توریسم درخصوص آمار اعلامی گردشگران ورودی وجود دارد و به‌نظر می‌رسد که آمار گردشگری ورودی از دقت لازم برخوردار نبوده و همین امر برنامه‌ریزی برای رفع چالش‌های گردشگری کشور را با مشکل مواجه کرده است.
گردشگری ایران در پساجنگ
مجتبی برزویی، عضو جامعه راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی درخصوص وضعیت گردشگری ایران در دوران پس از جنگ ۱۲روزه به «جهان‌صنعت» گفت: «پیش از جنگ ۱۲روزه به علت تحریم و تنش موجود با غرب در بحران بودیم. یکی از نقص‌های کشور این بود که به کشورهای شرقی همچون چین که در حال توسعه بودند، توجه کافی نداشتیم. در حال حاضر دولت چین تسهیلاتی برای سفر به شهروندان خود فراهم می‌کند که می‌توانست ظرفیتی برای جذب گردشگران چینی باشد. البته این نقص تنها متوجه برنامه‌گذاران وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیست بلکه مدیران آژانس‌ها نیز به علت وجود سرمایه بیشتر و رابطه تاریخی با غرب بیشتر به آن سمت توجه کرده‌اند و حتی با وجود تحریم‌های شدید، اقدامی برای جذب گردشگران از شرق دور انجام نداده‌اند، همچنین درخصوص کشورهای شمالی مانند روسیه، با وجود اقلیت‌های مسلمان، به اندازه کافی کار نشده است.» وی افزود: «با وقوع جنگ و شکنندگی آتش‌بس و باتوجه به تهدیدات رژیم صهیونیستی و نامشخص بودن وضعیت کشور در نظم منطقه، گردشگری ایران بسیار آسیب دیده است و این وضعیت تا زمان شکل‌گیری امنیت پایدار ادامه خواهد یافت. باتوجه به وضعیت کنونی به نظر می رسد که تنش‌ها و تحریم‌های غربی از بین نمی‌روند و ادامه خواهند داشت. غربی‌ها همواره با استفاده از ابزارهای مالی و تحریم تلاش می‌کنند سلطه خود را بر کشورها حفظ کنند و خواست خود را بر آنها دیکته کنند. به نظرم آژانس‌های مسافرتی و گردشگری کشور باید توجه کنند که این تنش‌ها ادامه خواهد یافت و لازم است که به دنبال جایگزینی برای کشورهای غربی باشند. آنچه مشخص است، این است که باید توجه به کشورهای مسلمان افزایش یابد. به عنوان مثال کشور عمان زمینه خوبی برای فعالیت آژانس‌های ایرانی دارد اما آژانس‌های ما فعالیت چندانی در آنجا ندارند. باید از این موقعیت استفاده کرد؛ روس‌ها اکنون در عمان فعالیت قابل‌توجهی دارند و ما نیز نباید از این موقعیت غافل باشیم زیرا مردم عمان به ایران علاقه‌مند هستند.»
بحران مهاجرت فعالان گردشگری
تحت تاثیر شرایط نامساعد این روزهای گردشگری کشور و افت رونق این صنعت، بیم مهاجرت فعالان گردشگری و از دست رفتن بدنه متخصص، بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. برزویی در این خصوص گفت: «از زمان کرونا، مهاجرت راهنمایان گردشگری آغاز شده و بسیاری از راهنمایان حرفه‌ای یا مهاجرت کردند یا در حال مهاجرت هستند. مساله دیگر تغییر شغل است. بسیاری از این راهنمایان برای تامین معاش خانواده خود مجبور به تغییر شغل شدند.»
وی ادامه داد: «به عنوان مثال، من راهنمای سه‌زبانه‌ای را می‌شناسم که به همین علت مجبور به تغییر شغل شد. من نگران آینده این حرفه هستم که در صورت وقوع گشایش در سیاست خارجی ایران و فراهم شدن زمینه حضور گردشگران، با کمبود نیروی متخصص روبه‌رو خواهد شد. برای جایگزین کردن نسلی که در گذشته تربیت شده و اکنون در حال از دست رفتن است، حداقل به یک دهه زمان نیاز خواهیم داشت.»
لزوم اقدامات دولتی برای احیای گردشگری
با توجه به وضعیت نامساعد این روزهای گردشگری کشور، اقدام عاجل دولت برای گره‌گشایی ضروری به‌نظر می‌رسد. برزویی در این‌باره گفت: «صنعت گردشگری صنعتی است که مستقیما با شرایط امنیتی و سیاسی کشور در ارتباط است. در کشورهای دیگر، وزارت امور خارجه، اداره‌ای برای هماهنگی با آژانس‌ها و راهنمایان گردشگری دارند تا لیست کشورهای توصیه‌شده یا توصیه‌نشده را برای شهروندان و فعالان تورها مشخص و در جهت تسهیل شرایط برای فعالان این حوزه تلاش کنند و در ایران نیز باید به این رویکرد توجه بیشتری داشت.»
وی افزود: «به عقیده من وزارت گردشگری (در تمام دوره‌ها) کم‌کاری کرده است. اگر مقایسه‌ای میان وزیران گردشگری انجام شود، مشاهده می‌کنیم که آقای علی‌اصغر مونسان، مهندس عزت‌الله ضرغامی و آقای رضا صالحی امیری، تفاوت یا ابتکاری در فعالیت‌هایشان مشاهده نمی‌شود. به نظرم این وزارتخانه باید نمایندگان راهنمایان گردشگری، آژانس‌ها و هتل‌ها را برای تشکیل جلسه و بررسی درخصوص اینکه چه کشورهایی مشتاق به حضور در ایران هستند، دعوت کند. به عنوان مثال با وجود شرایط کنونی، مردم کشورهایی مانند تونس، مراکش و برخی کشورهای دیگر مایل به حضور در ایران به عنوان گردشگر هستند. به نظرم وزارت میراث فرهنگی باید کم‌کاری‌های وزارت امور خارجه را جبران کند. در شرایط کنونی اما تنها فعالیتی که از سوی وزارتخانه انجام می‌گیرد، برگزاری سمینارهایی بدون خروجی مفید است. باید توجه داشت که در جهان به سمت مدیریت دولتی کاهش یافته و به سمت بخش‌خصوصی گرایش پیدا کرده‌اند. اکنون باید به کشورهایی با اقتصاد قوی بیشتر توجه کنیم.»
عضو جامعه راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی خاطرنشان کرد: « به‌جرأت اعلام می‌کنم که تعداد گردشگران واقعی در ایران بسیار کمتر از آمار اعلامی است و آمارهایی که از سوی وزارتخانه‌ها منتشر می‌شوند، دقیق نیستند. به عنوان مثال گردشگران عبوری که تنها از کشور برای رفتن به کشورهای دیگر استفاده می‌کنند را به عنوان آمار گردشگر ورودی ثبت می‌کنند. یا در استان‌های مرزی کشور، که بازارچه‌های مرزی وجود دارد و مردم برای خرید منسوجات ایرانی وارد می‌شوند، تنها می‌توانند از صبح تا عصر در کشور باشند اما آنها را به عنوان گردشگران خارجی به حساب می‌آورند.»
باتوجه به این شرایط انتظار می‌رود که اقدامات اساسی برای احصای آمار دقیق گردشگر ورودی و برنامه‌ریزی مناسب برای احیای صنعت گردشگری کشور انجام شود. در غیر این صورت نمی‌توان چندان به آینده صنعت گردشگری ایران خوش‌بین بود.
