17 - 12 - 2022
عوامل ناکامی مرکز مبادلات ارزی
محمد رضاییپور*
مدتی است که از آغاز رسمی فعالیت مرکز مبادلات ارزی مستقر در وزارت صنعت، معدن و تجارت میگذرد. نگاهی به هدفگذاری و شرح وظایف اولیه مرکز یادشده حاکی از این واقعیت است که این مرکز در ایجاد تعادل در بازار ارز درست عمل نکرده است چراکه نرخ رسمی ارز پس از تشکیل این مرکز روزانه سیر صعودی چشمگیری داشته است به نحوی که در این مدت کوتاه نرخ دلار در بازار آزاد افزایش داشته است. موضوع یادشده بهانهای شد تا در این متن به بررسی علل ناکامی مرکز مبادلات ارزی در تامین تعادل بازار ارز بپردازیم. بدیهی است که علم مدیریت ایجاب مینماید تا جهت رفع و اصلاح مشکلات و ضعفهای سیستمهای تحت مدیریت در وهله اول با بهرهگیری از نتایج مطالعات اسنادی و میدانی علل اصلی بروز مشکل شناسایی شود و در نهایت متناسب با امکانات در اختیار مدیران، راهکارهای عملیاتی جهت تعدیل و اصلاح این مشکلات در نظر گرفته شود. بر این مبنا نگاهی واقعبینانه به بروز التهابات قیمتی موجود در بازار ارز و طلای ایران در یکسال گذشته نشان از این واقعیت دارد که ازدیاد روزانه قیمت، ناشی از کاهش عرضه فیزیکی ارز و ازدیاد روز افزون تقاضای ارز است. البته مطالعات میدانی نشان میدهد که ازدیاد تقاضا در بازار ارز بیش از آنکه متاثر از نیاز حقیقی و کوتاهمدت عوامل اقتصادی به خصوص مصرفکنندگان نهایی (واردکنندگان، مسافران و...) و واسطهها باشد، خروجی فرآیندی است که با بروز شوکهای روانی در جامعه شروع شده و با شکلگیری انتظارات عقلایی در عوامل اقتصادی گسترش مییابد. منظور از شوکهای روانی، شوکهای است که به لحاظ ذهنی عوامل اقتصادی را نسبت به تضعیف قدرت خریدشان در آینده حساس می کند. بهطور مثال اثرات تحریمها، مذاکرات هستهای ایران و اجرای قانون هدفمندی یارانهها منجر به بروز چنین شوکهای در جامعه شده است،یعنی اینکه عوامل اقتصادی بر مبنای مشاهدات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی پیشبینی میکنند که در آینده نزدیک قیمتها رو به افزایش خواهد بود و برای کسب سود و حفظ ارزش ثروت خود به بازار کالاهای فیزیکی از جمله ارز هجوم میآورند.
پرواضح است که تعدیل چنین شرایطی تنها از دو کانال زیر میسر خواهد بود:
۱- اتخاذ سیاستهای مدیریت طرف تقاضا
پرهیز از کنش و واکنشهای رسانهای غیرکارشناسی در سطح مدیران نظام پولی و مالی کشور (از جمله انجام مصاحبههای رسانهای حساسیت برانگیز)
انجام عملیات رسانهای معکوس در خصوص تعدیل شوکهای روانی تزریق شده به جامعه در خصوص وضعیت اقتصادی آینده کشور
سوق دادن نقدینگی سفته بازی از ارز به سمت و سوی پیشنهادات مالی جایگزین ارز ازجمله سپردهگذاری با نرخ سود متناسب با تورم یا پیشفروش کالاهای اساسی از جمله طلا و خودروهای ساخت داخل
۲- سیاستهای مدیریت طرف عرضه
ایجاد نرخ مبنای ارز کارشناسی شده برای افق زمانی یکساله (بدون تغییر)
عرضه منظم روزانه ارز در بازار آزاد به اشخاص حقیقی و حقوقی بدون لحاظ مساله ثبت سفارش و برمبنای قیمت ثابت سالانه (اهمیت منظم بودن عرضه ارز از مقدار کمی آن بیشتر است)
البته سیاستهای اتخاذ شده توسط متولیان نظام پولی و مالی کشور در یکسال گذشته حاکی است که به لحاظ مدیریت روانی طرف تقاضا دچار اشتباهات مکرری شدهاند (از جمله مصاحبههای رییس بانک مرکزی) که چنین اشتباهاتی به التهاب بازار افزوده است. همچنین در خصوص سیاستهای طرف عرضه نیز راهاندازی مرکز مبادلات ارزی به دلایل زیر به بیتعادل شدن بازار ارز منجر شده است:
تعیین نرخ مبنای شناور: بازارآزاد ارز ایران همواره نرخ مبنای ارز اعلام شده توسط بانک مرکزی را به عنوان پلهای جهت تعیین قیمت روزانه خود در نظر گرفته است بنابراین تعیین نرخ دو درصد کمتر از بازار آزاد به معنای اعطای مجوز افزایش روزانه نرخ ارز توسط صرافان و دلالان بازار یادشده است.
اولویتبندی کالاها و عدم پوشش تمامی متقاضیان ارز: بر اساس ساز و کار در نظر گرفته کنونی در مرکز مبادله ارز تنها واردکنندگان کالاهای اولویت دار مشمول دریافت ارز هستند. در چنین شرایطی متقاضیان ثبت سفارش برای کالاهای دیگر باید به بازار آزاد مراجعه کنند. در ضمن متقاضیان حقیقی و حقوقی ناشی از شوکهای روانی وارد شده به جامعه نیز در این سیستم مدیریت نمیشوند ولاجرم به بازار آزاد هدایت میشود.
در چنین شرایطی پرواضح است که اتاق یادشده ضمن اینکه نمیتواند مشکلات بازار ارز را حل کند، ادامه فعالیتش با روند کنونی به التهاب بازار ارز میافزاید بنابراین پیشنهادی میشود ساز و کار اتاق یادشده به نحو زیر اصلاح شود.
* تعیین نرخ ارز ثابت سالانه (بر اساس واقعیتهای کنونی اقتصاد ایران بهطور مثال ۲۶ هزار ریال برای هر دلار): چنین سیاستی با وجود ایجاد پرش اولیه بازار آزاد در نهایت منجر به ایجاد شکاف ثابتی بین قیمت بازار آزاد و نرخ مبنا میشود.
* عرضه منظم روزانه ارز از کانال صرافان رسمی بانک مرکزی در بازار آزاد (مقدار کمی عرضه ارز از اهمیت کمتری نسبت به منظم بودنش برخوردار است چراکه از بروز شوک روانی به بازار جلوگیری میکند.)
* ایجاد بازوی نظارتی نامحسوس جهت جلوگیری از اشخاص حقیقی و حقوقی مخل بازار
* کارشناس اقتصادی
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد