عضوهایی که زیرخاک می‌روند
جهان‌صنعت– در ایران سالانه حدود ۸۰۰۰مورد مرگ مغزی ثبت می‌شود؛ آماری که از نظر پزشکی می‌تواند معنایی فراتر از پایان زندگی داشته باشد. در واقع مرگ مغزی که از منظر علمی به‌مثابه مرگ قطعی و غیرقابل بازگشت تلقی می‌شود ظرفیتی بالقوه برای نجات جان انسان‌های دیگر دارد اما در عمل، این ظرفیت تنها به‌طور محدود مورد استفاده قرار می‌گیرد. تنها حدود ۲۵درصد از خانواده‌های بیماران دچار مرگ مغزی، رضایت به اهدای عضو می‌دهند. این بدان معناست که هزاران فرصت برای نجات جان بیماران نیازمند پیوند از دست می‌رود. این آمار، بیش از آنکه صرفا یک عدد باشد، نمادی از یک بحران فرهنگی، اجتماعی و حتی نهادی است. مساله فقط به نبود آگاهی عمومی محدود نمی‌شود بلکه به مجموعه‌ای از عوامل پیچیده برمی‌گردد که در نهایت منجر به تصمیمی می‌شود که می‌تواند نجات‌بخش یا بازدارنده باشد. پزشکان متخصص حوزه پیوند عضو معتقدند که نیمی از موارد مرگ مغزی، از نظر پزشکی قابلیت اهدا دارند. به‌عبارتی از هر دو بیمار مرگ مغزی، یکی می‌تواند نجات‌بخش باشد. این یعنی تا ۴۰۰۰ نفر در سال در ایران می‌توانند با اهدای اعضای بدن خود پس از مرگ، جان چندین بیمار را نجات دهند. با این حال، نرخ پایین رضایت خانواده‌ها نشان می‌دهد که هنوز میان ظرفیت بالقوه و استفاده واقعی از آن، فاصله معناداری وجود دارد. داشتن کارت اهدای عضو نه‌تنها به عنوان یک سند تصمیم شخصی در زمان حیات عمل می‌کند بلکه به خانواده‌ها کمک می‌کند تا در لحظات دشوار، تصمیم‌گیری آسان‌تری داشته باشند. اعلام رسمی این تصمیم نوعی اراده آگاهانه است که مسیر را برای اقدام سریع‌تر و موثرتر در شرایط بحرانی باز می‌کند. این مساله می‌تواند تفاوت میان حفظ اعضای حیاتی و از دست رفتن آنها را رقم بزند. با وجود سهولت ثبت‌نام برای دریافت کارت که تنها با مراجعه به وب‌سایت‌های رسمی مانند «ehda.ir» امکان‌پذیر است، آمار دارندگان کارت همچنان در مقایسه با جمعیت کشور بسیار پایین است. این نشان می‌دهد که گفتمان اهدای عضو هنوز در بطن جامعه نهادینه نشده است؛ تصمیمی که امروز گرفته می‌شود، شاید فردا جان کسی را نجات دهد.
سالانه ۶۰۰۰ عضو قابل پیوند زیر خاک می‌رود
کتایون نجفی‌زاده، مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان دیروز در نشستی با تاکید بر ضرورت فرهنگ‌سازی برای ارتقای فرهنگ اهدای عضو در ایران گفت: آمارهای اهدای عضو در ایران نشان می‌دهد که ۲۰۰۰نفر از افراد مرگ مغزی به اهدا نمی‌رسند، اگر هر کدام حداقل سه ارگان از هشت ارگان قابل پیوند داشته باشند یعنی حدود ۶۰۰۰ارگان قابل پیوند در سال خاکسپاری می‌شود. وی افزود: از طرف دیگر، بالغ بر ۲۷هزار بیمار نیازمند به عضو در لیست انتظار پیوند هستند که از این تعداد، روزانه ۱۰ تا ۱۲نفر یا بهتر است بگوییم هر دو تا سه ساعت یک نفر و سالانه در مجموع بالغ بر ۳۰۰۰ نفر به دلیل نرسیدن ارگان مناسب پیوندی فوت می‌کنند. نجفی‌زاده بیان کرد: به عبارت دیگر با وجود توان بالای اهدای عضو و پیوند همه اعضا در کشور، سالانه بیش از ۳۰۰۰نفر از هموطنان‌مان به دلیل نرسیدن عضو مناسب پیوندی با زجر زیاد در لیست‌های طولانی انتظار پیوند فوت می‌کنند در حالی که هر سال حدود ۷۰۰۰ عضو قابل استفاده خاکسپاری می‌شوند. تاکنون نزدیک به ۸۵هزار عمل پیوند عضو در ایران انجام شده که نزدیک به ۳هزار مورد آن مربوط به سال ۱۴۰۳ است.
وی افزود: تاکنون نزدیک به ۶۷هزار پیوند کلیه، بیش از ۱۴هزار پیوند کبد، نزدیک به ۲۵۰۰پیوند قلب، بیش از ۲۰۰پیوند ریه، بیش از ۵۰۰ پیوند لوزالمعده، نزدیک به ۲۰۰پیوند روده در کشور انجام شده که نشان می‌دهد پزشکان کشورمان در امر انجام پیوند در همه اعضا توانمند هستند و بیشتر نیازمند فرهنگ‌سازی برای پذیرش مرگ مغزی در بین خانواده‌ها هستیم که رسانه‌ها نقش بسیار پررنگی در این مسیر دارند.
نقش مهم کارت اهدای عضو در تصمیم‌گیری خانواده‌ها
دکتر امید قبادی، نایب‌رییس هیات‌مدیره انجمن اهدای عضو ایرانیان دیروز در ادامه نشست اهدای عضو گفت: شاخص اهدای عضو در ایران در سال۱۳۷۹ تنها ۲/۰ نفر به ازای هر یک‌میلیون نفر بود. این شاخص تا پایان سال ۱۳۹۸ و پیش از آغاز پاندمی کرونا به عدد ۳/۱۴ رسید که رشدی نزدیک به ۷۰درصدی داشت و بازتاب گسترده‌ای در سطح بین‌المللی یافت. این رشد چشمگیر نشان از عملکرد موثر رسانه‌ها در ترویج فرهنگ اهدای عضو و همچنین تلاش حرفه‌ای تیم‌های تخصصی اهدای عضو دارد. با شیوع کرونا، همانند بسیاری از کشورهای جهان، شاخص اهدای عضو در ایران نیز با افتی ۵۰درصدی مواجه شد و به ۶/۷ رسید. با این حال در سال ۱۴۰۲ بار دیگر رشد یافت و به ۳/۱۳ رسید. وی با اشاره به اینکه شایع‌ترین علت مرگ مغزی در ایران تصادفات جاده‌ای است، افزود: سالانه بین ۵ تا ۸هزار نفر در کشور دچار مرگ مغزی می‌شوند. از این تعداد، حدود ۳هزار نفر قابلیت اهدای عضو دارند اما تنها حدود یک‌سوم از آنها (یعنی نزدیک به هزار نفر) در نهایت عضو اهدا می‌کنند. دلیل اصلی این آمار پایین، باورهای فرهنگی است؛ نخست اینکه برخی مرگ مغزی را معادل مرگ نمی‌دانند و دوم، حتی در صورت پذیرش مرگ، به دلیل ناآگاهی از نظر فرد فوت‌شده، خانواده‌ها رضایت نمی‌دهند. با این حال، زمانی که کارت اهدای عضو فرد فوت‌شده به خانواده نشان داده می‌شود، در ۱۰۰درصد موارد رضایت می‌دهند.
دکتر قبادی با بیان اینکه کارت اهدای عضو ضمانت اجرایی ندارد اما نقش مهمی در تصمیم‌گیری خانواده‌ها ایفا می‌کند، گفت: در ایران با جمعیت ۹۰میلیون نفر، تنها حدود ۵/۸میلیون نفر دارای کارت اهدای عضو هستند که نرخ بسیار پایینی است. برای انجام اهدای عضو، رضایت خانواده همچنان الزامی است اما وجود کارت می‌تواند روند تصمیم‌گیری را تسهیل کند.
وی افزود: از سال ۱۳۷۹ تاکنون، بیش از ۱۱هزار خانواده با اهدای عضو عزیزان خود موافقت کرده‌اند و حدود ۷۳هزار پیوند انجام شده است. در حال حاضر، سالانه بیش از ۳هزار عمل پیوند عضو انجام می‌شود اما همچنان حدود ۳۰هزار بیمار در لیست انتظار قرار دارند که متاسفانه روزانه ۱۰ نفر از آنها جان خود را از دست می‌دهند.قبادی با ابراز خرسندی از صدرنشینی ایران در اهدای عضو در قاره آسیا گفت: سالانه حدود ۷۰۰ عمل پیوند کبد تنها در یک مرکز در شیراز انجام می‌شود که این مرکز از نظر تعداد پیوند کبد، رتبه نخست جهان را دارد. ایران تنها کشور در منطقه خاورمیانه است که پیوند تمامی اعضای حیاتی را انجام می‌دهد و تمامی خدمات پیوند اعضا به‌صورت کاملا رایگان ارائه می‌شود یعنی هیچ هزینه‌ای نه از گیرنده و نه از‌دهنده دریافت نمی‌شود. در سطح جهانی، بیشترین افراد در لیست انتظار پیوند، بیماران نیازمند کلیه هستند.او تاکید کرد: عامل تاثیرگذار اصلی در پذیرش فرهنگ اهدای عضو، باورهای مذهبی، سنتی و اعتقادی خانواده‌هاست. براساس مطالعات انجام‌شده بر زندگینامه افراد اهداکننده، بیش از ۹۰درصد آنها از لحاظ اقتصادی در شرایط سختی قرار داشته‌اند. از نظر جنسیتی، حدود ۶۵درصد موارد مرگ مغزی در ایران مربوط به مردان و ۳۵درصد مربوط به زنان است که عمدتا به دلیل تصادفات و سکته‌های مغزی اتفاق می‌افتد.
«قلب» فروشی نداریم! حقایق پیوند اعضا در ایران
قبادی با اشاره به قلب فروشی گفت: یکی از مسائل بسیار مهم بحث فروش اعضا، به‌ویژه قلب، است. این ادعا که فردی می‌تواند قلب خود را بفروشد، کاملا بی‌اساس و غیرواقعی است. اعضای بدن انسان به هیچ عنوان قابل خرید و فروش نیستند، به ویژه در مورد اعضای حیاتی مانند قلب. پیوند اعضا به قوانین بسیار پیچیده‌ای نیاز دارد که شامل تطابق بافتی، گروه خون، و مسائل پزشکی دیگر می‌شود. اینها نمی‌توانند به راحتی مانند یک معامله تجاری انجام شوند. علاوه بر این، فردی که قلبش برداشته می‌شود، به سرعت جان خود را از دست می‌دهد، بنابراین کسی نمی‌تواند برای ۲۰۰میلیون تومان تصمیم به فروش قلبش بگیرد و در عین حال زنده بماند. این نوع صحبت‌ها بیشتر به شایعات شبیه است و هدف رسانه‌های خارجی و حتی داخلی ممکن است ایجاد هرج و مرج اجتماعی و تخریب تصویر ایران باشد.
وی افزود: رسانه‌های خارجی مانند بی‌بی‌سی به چنین شایعاتی واکنش نشان دادند. سوالی که از بنده آنها پرسیدید و جواب من این بود: «آیا شما واقعا فکر می‌کنید که قلب فردی می‌تواند برداشته و به دیگری داده شود؟» این سوال به‌خوبی نشان می‌دهد که برخی رسانه‌ها ممکن است بدون بررسی دقیق اطلاعات، اقدام به انتشار شایعات کنند. این نوع شایعات می‌تواند تاثیرات منفی زیادی داشته باشد و نه‌تنها آگاهی مردم را در مسائل بهداشتی و پزشکی خدشه‌دار کند بلکه باعث ایجاد اضطراب و نارضایتی اجتماعی شود. یکی از نکات مهم که باید به آن توجه کرد این است که میزان موفقیت پیوند اعضا در ایران، کمتر از کشورهای پیشرفته نیست. شما اشاره کردید که میزان ریجکشن (پس زدن پیوند) در ایران معادل کشورهای پیشرفته است که نشان‌دهنده کیفیت بالای پیوند اعضا در ایران و نظارت دقیق بر روند پیوند است. این پیشرفت‌ها می‌تواند به عنوان یک نقطه قوت برای سیستم بهداشت و درمان ایران محسوب شود.
نایب‌رییس هیات‌مدیره انجمن اهدای عضو ایرانیان در پایان بیان کرد: برنامه‌هایی که برای روز ملی اهدای عضو طراحی شده‌اند و تلاش برای افزایش آگاهی مردم بسیار موثر خواهد بود. با توجه به اینکه تعداد کارت‌های اهدای عضو هنوز کم است، این تلاش‌ها برای تشویق بیشتر مردم به دریافت کارت اهدای عضو و اعلام تمایل به اهدای اعضای خود در صورت مرگ مغزی می‌تواند منجر به نجات جان‌های بیشتری شود. لحظات بحرانی که خانواده‌ها درگیر تصمیم‌گیری هستند، می‌تواند یکی از سخت‌ترین لحظات زندگی‌شان باشد. وقتی یک عزیز در وضعیت مرگ مغزی قرار می‌گیرد، خانواده‌ها اغلب در شوک و درد هستند و ممکن است تصمیم‌گیری در مورد اهدای عضو برایشان سخت باشد. وجود کارت اهدای عضو در چنین مواقعی می‌تواند کمک بزرگی باشد. این کارت‌ها باعث می‌شود که تصمیم‌گیری سریع‌تر و شفاف‌تر باشد چرا که نشان می‌دهد فرد قبل از مرگ، تمایل خود را برای اهدای عضو اعلام کرده است.
