ظرفیت‌های تجاری کشور در حوزه گردشگری حلال
فاطمه عباسپور– در میان فعالان اقتصادی جمله معروفی وجود دارد که می‌گوید ایران در صورت استفاده از تمام پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های گردشگری‌اش دیگر نیازی به پول نفت نخواهد داشت. این روزها تمام کشورها تمرکز خود را روی جذابیت هرچه بیشتر صنعت گردشگری خود قرار داده‌اند و به همین علت گزینه‌های متنوع و فراوانی پیش‌روی گردشگران قرار دارد. حال تصور کنید به یک بازار ۹/۱میلیارد نفری در بازار گردشگری دسترسی دارید که گزینه‌هایشان محدودتر است و خدمات مخصوصی نیاز دارند که کشور شما به صورت بالقوه و بالفعل این خدمات را دارد. این صنعت گردشگری حلال و مخصوص به مسلمانان است؛ در یک تعریف کلی گردشگری حلال به عنوان یک رویکرد نوین در صنعت گردشگری، توجه خاصی به نیازها و خواسته‌های مسلمانان و افرادی که به اصول مذهبی پایبند هستند، دارد. این نوع گردشگری به دنبال ارائه تجربیات سفر مطابق با آموزه‌های اسلامی است و به مسافران این امکان را می‌دهد که از سفرهای خود لذت ببرند، بدون اینکه ارزش‌ها و باورهای خود را زیر سوال ببرند.
پیوندی قوی با اصول اسلامی
این مفهوم پیوندی قوی با اصول اسلامی دارد و تمامی ابعاد سفر را شامل می‌شود. در گردشگری حلال، مقاصد و فعالیت‌ها براساس معیارهای خاصی تعیین می‌شوند که می‌توانند شامل عدم وجود الکل، سرو غذاهای حلال و ارائه خدمات متناسب با اعتقادات اسلامی باشند. این معیارها نه‌تنها بر انتخاب مقاصد تاثیر می‌گذارند بلکه بر نوع اقامتگاه‌ها، رستوران‌ها و فعالیت‌های تفریحی نیز اثر گذارند. به این ترتیب، مسافران می‌توانند با خاطری آسوده به سفر بروند و از تجربیات فرهنگی و طبیعی مختلف بهره‌مند شوند.
گردشگری حلال به ارائه بستری برای تعامل فرهنگی و تاریخی می‌پردازد که می‌تواند به تقویت روابط بین‌المللی و همچنین به درک بهتر فرهنگ‌های مختلف کمک کند. این نوع گردشگری نه‌تنها برای مسلمانان بلکه برای افرادی که به دنبال تجربیات فرهنگی جدید هستند نیز جذابیت دارد. به عبارتی دیگر گردشگری حلال به مفهوم فراتر از مجرد سفر و تفریح بلکه به عنوان یک ابزار آموزشی و فرهنگی شناخته می‌شود. جزئیات و استانداردهای گردشگری حلال به مرور زمان گسترش یافته‌اند و نهادهای مختلف جهانی در حال تعیین و توسعه معیارهای معتبر در این زمینه هستند. این فرآیند شامل بررسی دقیق قوانین و توصیه‌های اسلامی به ویژه در بخش‌های مربوط به تغذیه و احکام شرعی است.
تعریف گردشگری حلال
گردشگری حلال عموما به تولید محصولات و خدماتی می‌انجامد که به چارچوب‌های اسلامی پایبند هستند. این محصولات شامل بسته‌های سفر، گردش‌های فرهنگی و برنامه‌های تفریحی می‌شوند که به طور خاص برای پاسخگویی به نیازهای مسلمانان طراحی شده است. میراث فرهنگی و تاریخی نیز به عنوان یک منبع الهام برای توسعه مقاصد گردشگری حلال به کار گرفته می‌شود که این خود به حفظ و معرفی این میراث‌ها کمک خواهد کرد. نکته حائزاهمیت در گردشگری حلال، جلب توجه به سلامتی و رفاه مسافران است. این نوع گردشگری به ارائه خدماتی می‌پردازد که به افزایش کیفیت زندگی و سلامت روحی و جسمی افراد کمک می‌کند. از این رو توجه به این مفهوم می‌تواند به بهبود کیفیت سفرها و همچنین تقویت حس امنیت و آرامش در مسافران مسلمان منجر شود.
گردشگری حلال می‌تواند به رشد و توسعه پایدار جوامع محلی کمک کند. با توجه به اینکه این نوع گردشگری معمولا بر مقاصد خاص و با فرهنگ غنی متمرکز است، می‌تواند به اقتصاد محلی و جلوگیری از مهاجرت معکوس کمک کند، همچنین ایجاد اشتغال محلی و تقویت صنایع‌دستی از دیگر مزایای این نوع گردشگری است که منجر به پیشرفت اقتصادی جوامع می‌شود.
نکته جالب توجه این است که گردشگری حلال نشان‌دهنده تغییرات بنیادی در صنعت گردشگری جهانی است. با افزایش تقاضا برای سفرهای حلال، صنعت گردشگری باید به چالش‌های جدیدی پاسخ دهد، از جمله ایجاد و حفظ استانداردهای کیفیت. این تغییرات می‌توانند به نوعی راهی برای همزیستی مسالمت‌آمیز بین فرهنگ‌ها و پیروان ادیان مختلف باشند و بر اهمیت سعه صدر و احترام به باورها تاکید کنند. گردشگری حلال نه‌تنها یک بازار اقتصادی مهم است بلکه به عنوان یک پدیده اجتماعی و فرهنگی نیز اهمیت زیادی دارد. این نوع گردشگری به مسافران این امکان را می‌دهد تا با فرهنگ و ارزش‌های یکدیگر آشنا شوند، در حالی که به حفظ و ترویج اصول خود پایبند می‌مانند بنابراین گردشگری حلال می‌تواند در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار و همزیستی مسالمت‌آمیز در جوامع مختلف موثر واقع شود.
تعریف گردشگری سلامت
مفهوم دیگر در صنعت گردشگری که این روزها توجهات زیادی را به خود جلب کرده است گردشگری سلامت است؛ ترکیب دو مفهوم گردشگری سلامت و گردشگری حلال می‌تواند مزیت‌های فراوانی برای کشور داشته باشد. پیوند بین این دو مفهوم در این است که هر دو به سلامت جسمی و روحی افراد توجه دارند. گردشگران مسلمان غالبا به دنبال مقاصدی هستند که علاوه بر ارائه خدمات حلال، شامل امکانات بهداشتی و درمانی مطلوب نیز باشد. در این راستا، مراکز درمانی در مقاصد گردشگری حلال می‌توانند خدمات پزشکی سازگار با ارزش‌های اسلامی و نیازهای خاص مسلمانان را عرضه کنند. بهبود کیفیت زندگی و سلامتی در هر دو نوع گردشگری نمود پیدا می‌کند. گردشگری سلامت به مسافران این فرصت را می‌دهد که از خدمات پزشکی و درمانی در فضای آرام و سالم بهره‌مند شوند در حالی که گردشگری حلال محیطی آرام و مناسب برای افرادی فراهم می‌کند که به دنبال حفظ معنویت و ارزش‌های خود در دوران سفر هستند. احترام به اصول مذهبی و سلامتی در جاذبه‌ها و خدمات ارائه‌شده در مقاصد گردشگری حلال، به مسافران این احساس را می‌دهد که در سفر تحت حمایت روحی و جسمی هستند. این احساس امنیت و راحتی می‌تواند منجر به انتخاب مقاصد گردشگری حلال به عنوان گزینه‌ای برای درمان و بهبودی شود.
گردشگری سلامت و گردشگری حلال نه‌تنها می‌توانند از یکدیگر تاثیر بپذیرند بلکه همچنین می‌توانند به عنوان دو جنبه مکمل از صنعت گردشگری مدرن در نظر گرفته شوند که به رشد و توسعه پایدار این صنعت کمک می‌کند. از بعد اقتصادی، ترکیب این دو بخش می‌تواند به رشد صنعت گردشگری در مقاصد خاص کمک کند. ترویج خدمات بهداشتی و درمانی با استانداردهای حلال می‌تواند جذب گردشگرانی را که به دنبال درمان و همچنین رعایت اصول اسلامی هستند، افزایش دهد. این رویکرد به توسعه پایدار مناطق محلی نیز کمک می‌کند، زیرا نیازهای خاص این دو نوع گردشگری معمولا به اشتغالزایی و تقویت زیرساخت‌ها منجر می‌شود.
اقدامات رقبا در گردشگری حلال
اکنون بهتر است نگاهی به اقدامات کشور‌های منطقه و دیگر کشور‌های مسلمان در راستای استفاده از ظرفیت‌های گردشگری حلال داشته باشیم. ترکیه به سرعت در حال توسعه صنعت گردشگری حلال است. این کشور با ارائه خدمات مختلفی شامل هتل‌های حلال، رستوران‌های مطابق با قوانین اسلامی و تفریحات ویژه برای خانواده‌های مسلمان، به مقصدی جذاب برای گردشگران حلال تبدیل شده است. برنامه‌ریزی‌های دولت و بخش‌خصوصی در ترکیه بر ترویج تجربه‌های گردشگری حلال و فراهم کردن امکانات مانند مراکز پزشکی حلال تمرکز دارد. دولت امارات با سرمایه‌گذاری در ساخت هتل‌ها و مراکز خرید حلال و همچنین برگزاری رویدادهای فرهنگی و مذهبی، تلاش کرده است تا هویت اسلامی را با مدرنیته ترکیب کند. جاذبه‌هایی که خدمات حلال ارائه می‌دهند، نظیر پارک‌های تفریحی و فضاهای عمومی، با استقبال گرم گردشگران مسلمان مواجه شده است. در ضمن این کشور به ارتقای تجربه حلال از طریق آموزش کارکنان خدماتی و برگزاری سمینارها برای معرفی نیازهای خاص گردشگران مسلمان توجه دارد. عربستان سعودی با مرکزیت مکه و مدینه، به دلیل اهمیت مذهبی خود برای مسلمانان، از ظرفیت‌های گردشگری حلال به نحو چشمگیری بهره‌برداری می‌کند.
دولت سعودی با توسعه زیرساخت‌های گردشگری و ارائه خدمات مرتبط با مناسک اسلامی، سعی در جذب حداکثری مسلمانان در قالب گردشگری دارد. اقدامات شامل بهبود خدمات حج و عمره، ایجاد امکانات تفریحی و توریستی نزدیک به مکان‌های مقدس و همچنین فراهم کردن امکانات بهداشتی و خدمات پزشکی حلال، از جمله استراتژی‌های کلیدی این کشور در این زمینه است. دولت مالزی با تاکید بر معرفی جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی، رویدادهای خاصی را به منظور جذب گردشگران مسلمان برگزار می‌کند. در این راستا، هتل‌های حلال، رستوران‌ها و مراکز خرید نیز به توسعه زیرساخت‌های گردشگری مالزی کمک کرده‌اند. مالزی به عنوان یک کشور گردشگری حلال از شاخص‌های بالایی در ارائه خدمات با کیفیت و استانداردهای بین‌المللی برخوردار است.
مزیت‌های بالقوه در گردشگری حلال
ایران در هر دو حوزه گردشگری سلامت و گردشگری حلال مزیت‌های فراوانی دارد؛ وجود پزشکان مستعد و حرفه‌ای که در بسیاری از موارد شهرتشان از مرز‌ها فراتر رفته است و نامشان وجهه بین‌المللی دارد در کنار وجود الزامات قانونی برای حلال بودن مواد غذایی و نوشیدنی‌ها زمینه را کاملا برای فعالیت گسترده در حوزه گردشگری حلال و سلامت در کنار یکدیگر فراهم ساخته است اما متاسفانه کشورمان تا به اینجای کار این مزیت‌های بالقوه را به مزیت‌های بالفعل تبدیل نکرده و این امر نیازمند توجه مسوولان و بخش‌خصوصی است. «جهان‌صنعت» در گفت‌و‌گو با محمدرضا اعتمادیان، مدیرعامل دهکده سلامت محب به بررسی پیوند این دو نوع از گردشگری و مزیت‌های آنها پرداخته است. وی در این خصوص گفت: گردشگری حلال عمدتا مفهومی است که در سال‌های اخیر در کشور‌های اسلامی و با توجه به فرهنگ مخصوص مسلمانان ایجاد شده و هدف آن ترویج فعالیت‌ها و مقاصد گردشگری است که متناسب با نیازهای خانواده‌های اسلامی است. در این نوع گردشگری در ایجاد مقاصدی است که با توجه به فضا متناسب و هماهنگ با سبک زندگی خاص خانواده‌های اسلامی باشد.
ایجاد فضای معنوی
اعتمادیان ادامه داد: برای مثال در دهکده سلامت محب واقع در استان البرز، فضایی آماده شده است که در عین پاسخ به نیاز گردشگران، فضای معنوی ایجاد شود که افراد بتوانند علاوه بر پیگیری وضعیت سلامت خود را هم انجام دهند. این دهکده به گونه‌ای طراحی شده است که بتواند میزبان خانواده‌ها باشد و جذابیت خود در جنبه گردشگری را هم از دست ندهد. در بحث کلی گردشگری سلامت در کشور‌های منطقه مانند عربستان و مالزی فعالیت‌هایی وجود دارد که می‌تواند برای افراد مذهبی آزاردهنده باشد و باعث جدایی آنها از جمع شود؛ پس مقاصدی را تعریف می‌کنند که افراد با اعتقادات مخصوص خود بتوانند از آن لذت ببرند.
وی خاطرنشان کرد: ما در کشورمان در بحث غذا و نوشیدنی از آنجا که حلال بودن یک الزام کلی و قانونی است چالشی در آن نداریم. در دهکده سلامت محب ما این غذای اسلامی را به سمت سالم بودن برده‌ایم و همچنین برای فعالیت‌های آسیب‌زا مثل قلیون و سیگار برنامه‌های مخصوصی داریم از جمله اینکه قلیون به طور کلی سرو نمی‌شود و برای افراد سیگاری نیز جلسات مشاوره‌ای برای ترک آن در نظر داریم. به طور کلی هیچ فعالیت آسیب‌زایی تشویق نمی‌شود.
افزایش جمعیت سالمندان
اعتمادیان افزود: موضوعی که در جوامع وجود دارد این است که هزینه‌های سلامت روز‌به‌روز بیشتر می‌شود و از سمت دیگر امید به زندگی نیز بالا و بالاتر می‌رود. در پی این اتفاق و افزایش جمعیت سالمندان سازمان بهداشت جهانی سلامت را در چهار بعد تعریف کرده و توصیه می‌شود که به همه آنها به اندازه خود و هماهنگ با یکدیگر توجه کنیم. این ابعاد عبارتند از سلامت پزشکی، سلامت فیزیکی، سلامت روانی و در نهایت سلامت روحی و معنوی. ما در دهکده محب در تلاش هستیم که همزمان بتوانیم به هر چهار بعد رسیدگی کنیم.
وی گفت: یکی از بزرگ‌ترین موانع ما در کشور بحث فرهنگ، عادات و نگاه مردم به سلامت است. طی سال‌های اخیر به علت درمان محور بودن نظام سلامت ما به دنبال پیشگیری نیستیم و منتظر هستیم که بیماری رخ دهد تا به بیمارستان و مراکز درمانی مراجعه و آن را حل کنیم. در این میان به پیشگیری بیماری‌ها از جمله رعایت سبک زندگی سالم، ورزش، تغذیه سالم و مراقبت‌های دوره‌ای بی‌اهمیت هستیم در حالی که چه دین چه نهادهای بین‌المللی همواره بر این قضیه تاکید دارند که پیشگیری بهتر از درمان است؛ سفر کنید تا دیرتر بیمار شوید. فرهنگ ما باید به جای پاسخ به این سوال که برای درمان بیماریم چه کنم تبدیل به این شود که چه کنم تا بیمار نشوم؟ این مساله باید به صورت فرهنگی و با گفت‌و‌گو با مردم حل شود. در نظام سلامت ما برای پزشکان باید تعریف شود که چگونه با فکر کردن به سلامت افراد و پیشگیری از بیماری به نفع مادی هم برسند.
چالش با بیمه‌ها
اعتمادیان در خاتمه سخنانش گفت: موانع قانونی در بحث بیمه‌ها از بزرگ‌ترین موانع این مسیر است. در کشور ما حدود ۳۵ تا ۴۰درصد هزینه‌های نظام سلامت را بیمه‌ها می‌دهند. متاسفانه قانون بیمه‌ها را از پرداخت هزینه‌های پیشگیری منع کرده است درحالی که نفع جامعه، مردم و خود بیمه‌ها در پیگیری بحث پیشگیری است و سازمان بیمه مرکزی و وزارت بهداشت باید به دنبال اختصاص بخش گسترده‌ای از منابع خود به بحث پیشگیری باشند. اگر بخواهم مثالی بزنم در بحث سرطان سینه در ایالات‌متحده آمریکا طبق مطالعات مالی اقتصادی با پیشگیری و شناسایی در مرحله نخست ۶۹ هزار دلار هزینه می‌شود اما این هزینه در مرحله چهار نزدیک به ۲۴۵هزار دلار است در حالی که نرخ بقا در مرحله اول ۹۸درصد و در مرحله چهار زیر ۳۰درصد است. هزینه می‌کنیم اما هزینه‌هایمان از حد مطلوب بسیار پایین‌تر است چرا که تمرکزمان بر بحث اشتباهی بوده و به جای پیشگیری تمرکزمان بر درمان است و همین امر باعث می‌شود کیفیت زندگی مردم لطمه ببیند.
