طلای سرخ ایرانی در دست دلالان
جهان صنعت– ایران با تولید سالانه بیش از ۴۰۰ تن زعفران، بزرگ‌ترین تولیدکننده این محصول در جهان است اما سهم اصلی از سود آن نصیب کشورهای دیگر می‌شود. افغانستان با تنها ۲۰تن تولید زعفران سالانه، بیش از ۶۰ تن صادرات دارد که بخش اعظم آن قاچاقی از ایران به افغانستان وارد شده و با بسته‌بندی و برند خارجی وارد بازارهای پرمصرفی چون آمریکا و عربستان می‌شود. در داخل کشور نیز خام‌فروشی، تعهدات ارزی دست‌وپاگیر و نبود سیاستگذاری درست، کشاورزان و صادرکنندگان رسمی را زمینگیر کرده و میدان را به قاچاقچیان و دلال‌ها سپرده است.
ایران در بسیاری از حوزه‌ها ظرفیت‌های اقتصادی بی‌رقیبی دارد اما مساله اصلی ناتوانی در بهره‌برداری از همین ظرفیت‌هاست. تولید زعفران نمونه‌ای روشن از این تناقض است. ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده جهان به دلیل قاچاق، سیاست‌های ارزی ناکارآمد و تحریم‌ها، سود واقعی از این طلای ارزشمند نمی‌برد و این سود نصیب دیگر کشورها می‌شود. به عنوان مثال محصول ایرانی ارزان و فله‌ای صادر و در همان حال افغانستان همان زعفران را با بسته‌بندی و برند خود چند برابر گران‌تر به بازارهای جهانی می‌فروشد.
عدم وجود مسوول فنی یا آزمایشگاه
فرشید منوچهری، دبیر شورای ملی زعفران ایران در رابطه با مشکلات داخلی فروش و تولید زعفران به تجارت‌نیوز گفت: واحدهایی که کار بسته‌بندی زعفران انجام می‌دهند دارای مسوول فنی و آزمایشگاه هستند. این شرکت‌ها زعفران را مطابق با استانداردهای تعیین شده بسته‌بندی کرده و براساس نظر مراجع بهداشتی و استاندارد فعالیت می‌کنند. سپس محصولات خود را در اوزان مختلف از یک گرمی تا چند مثقالی به بازار داخلی عرضه می‌کنند.
وی افزود: با این حال، برخی فروشگاه‌ها در سطح شهر زعفران را به‌صورت فله‌ای خریداری کرده و بدون داشتن مسوول فنی یا آزمایشگاه، آن را در بسته‌بندی‌های چاپی خود قرار داده و به مشتری عرضه می‌کنند. در این شرایط مشخص نیست محصول عرضه شده از نظر کیفیت و خلوص در چه سطحی قرار دارد.
منوچهری با تاکید بر این مساله که از نظر قانونی، این موضوع تخلف محسوب می‌شود، توضیح داد: اگر هدف، عرضه محصول مرغوب در بازار است باید از واحدهای تولیدی رسمی حمایت شود. فروشندگان نیز موظفند محصولاتی را عرضه کنند که دارای مجوز بهداشتی و تاییدیه آزمایشگاه باشند. این مساله یکی از چالش‌های مهم بازار داخلی زعفران است.
او در پایان خاطرنشان کرد: در بازار جهانی نیز شرایط به عوامل متعددی وابسته است. مهم‌ترین مساله، تعهدات ارزی صادرکنندگان رسمی است چراکه نرخ ارز و سیاست‌های مربوط به بازگشت ارز حاصل از صادرات، تاثیر مستقیم بر وضعیت صادرات زعفران دارد.
سابقه چند‌هزار ساله زعفران‌کاری در ایران
علی حسینی، عضو شورای ملی زعفران با اشاره به سابقه چند‌هزار ساله ایران در کشت این محصول گفت: ایران به‌عنوان کشوری با بیش از ۳۰۰۰ سال سابقه در کشت و تولید زعفران، هم تخصص و هم دانش لازم را دارد و طبیعی است که نباید سیاستگذاری زعفران در دست دولت باشد اما امروزه خلأ سیاستگذاری و بی‌توجهی مسوولان به چشم می‌خورد.
وی با تاکید بر اینکه خام‌فروشی صادرکنندگان یکی از مشکلات اصلی بازار زعفران است، توضیح داد: بیشتر صادرکنندگان در پی خام‌فروشی هستند؛ کشاورزان به‌جای افزایش عملکرد، فقط سطح زیرکشت را گسترش می‌دهند و متولیان آموزش و ترویج هم در خواب هستند. صادرکننده وقتی نمی‌تواند ارز را به نرخ نیمایی برگرداند، عقب‌نشینی می‌کند و در نتیجه قاچاقچی رشد می‌کند. قاچاقچی هم هیچ اهمیتی به کیفیت، قیمت، فرآوری ملی و منافع کشور نمی‌دهد.
حسینی با اشاره به اثر تحریم‌ها و سیاست‌های نادرست در صادرات ادامه داد: وقتی نمی‌توان به بازارهای بزرگی مثل آمریکا با مصرف سالانه ۷۰ تا ۷۵ تن صادر کرد، یا بازاری مثل عربستان سعودی که حدود ۲۰ تا ۲۵تن مصرف سالانه دارد از دست می‌دهد، قاچاق رونق می‌گیرد. افغانستان تنها ۲۰تن تولید دارد اما ۶۰ تا ۷۰تن صادر می‌کند؛ بخش زیادی از این زعفران از ایران به‌صورت قاچاق وارد می‌شود.
وی با بیان اینکه اتاق فکر واقعی باید با محوریت بخش خصوصی شکل گیرد، اظهار داشت: راه‌حل، ایجاد اتاق فکری است که دولت آن را پشتیبانی کند اما مدیریت و تصمیم‌گیری بر عهده فعالان واقعی بخش خصوصی و تولیدکنندگان باشد.
حسینی با تاکید بر اهمیت آموزش افزود: افزایش عملکرد زعفران در مزرعه نیازمند آموزش مستمر و علمی است. متولیان باید آموزش را به‌روز کرده و در کنار کشاورز باشند. کشاورزان نمی‌توانند برای دریافت راهنمایی صدها کیلومتر به مراکز استان‌ها بیایند؛ باید به مزارع رفت و آموزش داد. در شورای ملی زعفران ۱۴سال پیش این کار به‌صورت خودجوش آغاز شد و امروز نتایج مثبت آن دیده می‌شود.
ظرفیت‌های بی‌نظیر کشور
عضو شورای ملی زعفران با اشاره به ظرفیت‌های بی‌نظیر ایران خاطرنشان کرد: بیش از ۹۰درصد زعفران جهان در ایران تولید می‌شود و هیچ کشوری از نظر کیفیت و ارزش قابل رقابت با ایران نیست. قدرت رنگی زعفران ایران در جهان بی‌نظیر است و این نعمت خدادادی به‌دلیل شرایط اقلیمی خاص ما فراهم شده است اما متاسفانه ایران از این موهبت حداقل بهره را می‌برد.
او ادامه داد: در حالی که بهترین و سالم‌ترین زعفران دنیا متعلق به ایران است اما دلال‌ها اجازه نمی‌دهند ارزش واقعی آن در بازار جهانی شناخته شود. مسوولان برای محصول ارزش قائل نیستند و همین باعث ارزان‌فروشی شده است.
حسینی در پایان با اشاره به ظرفیت تولید خاطرنشان کرد: در سال‌های اخیر صادرات بین ۲۰۰ تا ۳۲۰تن بوده در حالی که تولید حدود ۴۰۰ تا ۴۵۰تن است. این حجم تقریبا معادل مصرف کل دنیاست و حتی امکان تولید دو برابر آن وجود دارد اما نبود آموزش صحیح و سیاستگذاری درست باعث شده تولید واقعی نصف ظرفیت باشد.
چنانچه گفته شد طبق آمار رسمی، صادرات زعفران ایران به ۱۷۳تن رسید که نسبت به سال قبل از آن کاهش ۲۵درصدی داشته است. این کاهش در حالی اتفاق افتاده که ایران در سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ میانگین صادراتی بالای ۲۵۰تن را تجربه کرده بود. در ۱۰ماه نخست سال ۱۴۰۳ نیز صادرات زعفران ایران به حدود ۹۵ تن رسیده که نشان‌دهنده ادامه روند نزولی است. عمده‌ترین مقاصد صادراتی زعفران ایران در سال‌های گذشته شامل چین، اسپانیا، امارات، هند، هنگ‌کنگ و افغانستان بوده است. با این حال، روندهای جدید نشان می‌دهد که برخی از این کشورها به‌جای خرید مستقیم زعفران از ایران، خود تبدیل به صادرکننده زعفران شده‌اند.
همان طورکه اسپانیا با خرید فله‌ای زعفران ایران و بسته‌بندی مجدد آن تحت برندهای خود، به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان زعفران در جهان تبدیل شده است، کشور امارات نیز نقش واسطه‌ای در صادرات زعفران ایران دارد و محصول ایرانی را با بسته‌بندی و برندهای اماراتی به اروپا و دیگر نقاط جهان صادر می‌کند. در این میان چین هم که همیشه یکی از بازارهای سنتی زعفران ایران بوده است، به‌تدریج وابستگی خود را کاهش داده و تلاش دارد با سرمایه‌گذاری در تولید داخلی، نیاز خود را از طریق منابع دیگر تامین کند. هند نیز در سال‌های اخیر خرید مستقیم زعفران از ایران را کاهش داده و به دنبال منابع جایگزین بوده است.
