طرح ملی احیای مرغ آرین آغاز شد؛ تمرکز بر تحقیق و توسعه برای جایگزینی با نمونه خارجی

جهان صنعت، در پی سلسله گزارش‌هایی پیرامون پروژه «مرغ لاین» منتشر کرده است، نشست خبری با موضوع «عملکرد ستاد توسعه زیست‌فناوری» برگزار شد.

این نشست بعد از ظهر امروز (یکشنبه) در ساختمان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری برگزار شد و دکتر مصطفی قانعی به ارائه توضیحات در خصوص روند پیشرفت این پروژه و تعاملات میان معاونت علمی و وزارت جهاد کشاورزی پرداخت.

قانعی گفت: در حال حاضر، از نظر تأمین پروتئین، مرغ به‌عنوان اصلی‌ترین منبع مورد استفاده مردم شناخته می‌شود و دسترسی بسیاری از افراد به سایر منابع پروتئینی چندان گسترده نیست، به همین دلیل سبد غذایی آنها وابسته به این پروتئین است.

وی افزود: پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، کشور یک مرغ لاین داشت که بیش از ۸۰ درصد نیاز داخلی از طریق آن تأمین می‌شد. اما پس از انقلاب، با ورود واردات، این مرغ محدود به مرکز بابل‌کنار شد و عملاً مورد استفاده قرار نگرفت.

قانعی ادامه داد: حتی مسئولان حاضر در نهادهای انقلابی، عمده تمرکز خود را بر واردات گذاشتند و این واردات نیز وابسته به انگلیس بود. در دوران تحریم، واردات مرغ لاین به یک ابزار فشار تبدیل شد و چالش‌های جدی برای ایران ایجاد کرد. همین امر موجب شد که در سطح کلان کشور تصمیم گرفته شود روی این لاین یا جد مرغ ایرانی کار شود تا از نظر اقتصادی به‌صرفه شود، چرا که در رقابت با نمونه‌های خارجی، به دلیل چند دهه غفلت علمی و فناورانه، دیگر اقتصادی نبود.

وی افزود: مأموریت مربوط به این پروژه که محرمانه است، در سطح کلان از سوی مقام معظم رهبری و شورای عالی امنیت ملی پیگیری و ابلاغ شد و مقرر شد معاونت علمی مسئولیت تحقیق و فناوری آن را بر عهده گیرد. معاونت علمی نیز در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ این موضوع را به ستاد توسعه زیست‌فناوری واگذار کرد.

قانعی تصریح کرد: پروژه احیای این نژاد به این معناست که فناوری به گونه‌ای روی آن کار شود که بخش خصوصی بتواند در مقایسه با مرغ لاین خارجی، آن را جایگزین کند. بر همین اساس، کار از سال ۱۴۰۱ آغاز شد. با توجه به اینکه فعالیت‌های تحقیق و توسعه در مرکز بابل‌کنار رها شده بود و بسیاری از دانشمندان این حوزه به خارج از کشور رفته بودند، تعدادی که در ایران حضور داشتند گرد هم آمدند و یک شرکت دانش‌بنیان برای اجرای این پروژه تشکیل شد.

وی افزود: علت این اقدام آن بود که هر موجود زنده‌ای که در ایران به لحاظ زیستی پرورش می‌یابد، نسبت به بیماری‌ها، تغذیه و شرایط آب و هوای ایران مقاوم‌تر و سازگارتر است؛ این تطابق طی قرون متمادی شکل گرفته و از نظر زیستی اهمیت دارد. بنابراین موجودی که بومی کشور است باید زنده و فعال باقی بماند.

قانعی گفت: در سطح بین‌المللی، چندین شرکت در این حوزه فعال بودند، اما آمریکا همه آنها را خریداری و تنها دو شرکت بزرگ ایجاد کرد؛ که هر دو با ایران در دشمنی آشکار قرار دارند. درآمد یکی از این شرکت‌ها در سال ۲۰۲۴ حدود ۲.۴ میلیارد دلار بوده و ۱۰ درصد درآمد خود را صرف تحقیق و توسعه می‌کنند تا مرغ‌هایی با رشد سریع‌تر، غذای کمتر و طعم بهتر تولید کنند.

وی تأکید کرد: این پروژه برای ایران هم موضوع امنیتی، هم ملی و هم اقتصادی است و کلید آن در فناوری نهفته است. سایر کشورها نیز اهمیت موضوع را دریافته‌اند؛ به‌طور مثال چین حدود ۱۵۰ میلیون دلار و روسیه نیز ۸۰ میلیون دلار سال گذشته برای دستیابی به مرغ لاین اختصاص داده‌اند. بنابراین توجه ایران به این پروژه اقدامی هوشمندانه بوده است.

قانعی توضیح داد: سند تحقیق و توسعه این پروژه در سال ۱۳۹۹ تدوین شد و موافقت رسمی آن در ۲۴ شهریور ۱۴۰۰ امضا شد. عملیات اجرایی از اسفند همان سال آغاز شد و در سال ۱۴۰۲ محل اجرای اقدامات عملیاتی آماده شد و شرکت دانش‌بنیانی که طرف قرارداد ما بود، جوجه‌ریزی را در مزرعه تحقیقاتی بابل‌کنار آغاز کرد.

وی افزود: در همان زمان، ۴۵ میلیارد تومان برای ساخت یک مزرعه استاندارد با عنوان مزرعه A1 و G4 هزینه شد و بودجه‌ای نزدیک به ۶۵ میلیارد تومان نیز تخصیص یافت. در سال ۱۴۰۱، سازمان برنامه و بودجه ۲۸۰ میلیارد تومان به مرکز بابل‌کنار اختصاص داد تا هم‌زمان با فعالیت‌های مزرعه تحقیقاتی، اقدامات توسعه‌ای آن نیز پیش برود.

وی افزود: این مزرعه تحقیقاتی اکنون ساخته شده، سیستم تهویه آن به‌روزرسانی و فناوری‌های دستی به اتوماسیون تبدیل شده است؛ بارکدخوان که فناوری پیشرفته‌ای است در آنجا راه‌اندازی شده تا حداقل تماس با نیروی انسانی صورت گیرد و بیماری‌ها منتقل نشود. همچنین تمام سیستم‌های غذایی آن به‌طور کامل اتوماتیک شده و ۱۵ نیروی تخصصی در آن مشغول فعالیت هستند.

قانعی ادامه داد: گزارش‌های فعالیت این پروژه به شورای عالی امنیت ملی، سازمان برنامه و بودجه، مرکز پژوهش‌های مجلس، وزارت صمت، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان دامپزشکی، سازمان اتکا و دیگر نهادهای مرتبط ارائه می‌شود و همه در جریان کار قرار دارند.

وی تصریح کرد: کل پروژه به وزارت جهاد کشاورزی واگذار شده و مسئولیت اصلی بر عهده این وزارتخانه است؛ معاونت علمی تنها پیوست فناورانه پروژه را برعهده دارد.

قانعی افزود: از نظر فرایندی، دستیابی به یک نژاد مرغ لاین که مورد پذیرش تاجران و تولیدکنندگان کشور قرار گیرد، حداقل یک دهه زمان می‌برد. مرز تحقیقات ما جایی است که بتوانیم با شرکت‌های فعال خارجی رقابت کنیم و شیوه تحقیق ما محرمانه است. تیم تحقیقاتی بدون اعلام جزئیات، اقدامات امیدبخشی انجام داده و گام نخست نشان داده که امکان موفقیت وجود دارد.

وی ادامه داد: وقتی به گذشته نگاه می‌کنیم، در دوره واردات، جوجه یک‌روزه از راس انگلیس، خوراک از شرکت خارجی و واکسن نیز از خارج تأمین می‌شد و سهم ایران تنها آب و هوا بود؛ این در حالی است که ما به عنوان ستاد زیست همزمان با توسعه پروژه مرغ لاین، واکسن آنفولانزای طیور را نیز به‌طور مستقل تولید کردیم.

قانعی گفت: آزمایش‌ها باید به گونه‌ای باشد که مرغ آرین با محصولات داخلی رشد کند و وابستگی به نهاده‌های خارجی نداشته باشد. همچنین باید این مرغ بتواند در مناطق مختلف ایران، حتی مناطق با ارتفاع بسیار بالا، پرورش یابد که این یک نکته مهم در حوزه پدافند غیرعامل به شمار می‌رود.

قانعی تصریح کرد: مأموریت سپرده‌شده به ستاد زیست‌فناوری، تحقیق و توسعه برای رسیدن به سطح رقابت با کشورهای دیگر است و شرایط هفته‌های اخیر نشان می‌دهد که این تصمیم، مدبرانه بوده، زیرا برخی کشورها می‌کوشند به هر طریق ممکن برای ایران چالش ایجاد کنند. راهکار این موضوع جز تحقیق، توسعه و فناوری نیست.

وی گفت: هرچند چند دهه در این حوزه غفلت شد، اما از سال ۱۳۹۹، معاونت علمی این مأموریت را پذیرفت و اجرای کار آغاز شد. به گذشته و عملکرد مسئولان پیشین کاری نداریم، اما از سال ۱۳۹۹، بخش مربوط به تحقیقات و فناوری به ما واگذار شد و این سهم ما در پروژه است.

قانعی گفت: ما گزارش کار خود را به‌طور منظم ارائه می‌کنیم، هرچند گاهی صدایی شنیده می‌شود که این پروژه موفق نشده است؛ این موضوع زمان‌بر است. گاهی دلیل این صداها آن است که برخی دوستان عجله دارند تا سریع سهم بازار برای مرغ آرین ایجاد کنند، در حالی که هنوز تولید آن برای تولیدکننده اقتصادی نشده است.

وی افزود: پیشنهاد ما این است که صبر شود تا فرآیند کامل تحقیق و توسعه به نتیجه برسد. تصمیم‌های مدیریتی برای تولیدکنندگان، در حوزه اختیارات ما نیست و ما فقط مسئولیت تحقیق و توسعه را داریم.

قانعی ادامه داد: باید تأکید کنم که دستیابی به محصول رقابتی، زودتر از یک دهه ممکن نیست. این پروژه نیازمند فرآیندهای پیچیده ژنتیکی است، شامل تقاطع‌های متعدد برای رسیدن به بهترین نسل، بررسی تاب‌آوری و ضریب تبدیل؛ یعنی تولید مرغی که با حداقل خوراک بیشترین وزن را بگیرد.

وی افزود: خوشبختانه ورود فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی و محاسبات بیوانفورماتیک، پیشرفت کار را تسریع کرده است، اما همچنان به زمان کافی برای محققان نیاز داریم تا نتیجه نهایی حاصل شود.

قانعی در پاسخ به انتقاد خبرنگار تسنیم از علمکرد ستاد زیست فناوری معاونت علمی گفت: گستره فعالیت ستاد زیست‌فناوری بسیار وسیع است و حوزه‌هایی مانند دارو، ژنتیک و پروژه‌های مختلف را شامل می‌شود. بنابراین پیشنهاد می‌کنم که روابط عمومی معاونت، سهم فعالیت‌های ستاد زیست را بیشتر معرفی کند و ما نیز آماده‌ایم در قالب نشست‌های موضوعی، جزئیات هر پروژه را توضیح دهیم.

وی افزود: در بسیاری از کنگره‌های مرتبط با زیست‌فناوری، حضور یافته‌ام و همان‌جا در پاسخ به پرسش خبرنگاران، توضیحات لازم را داده‌ام، اما به دلیل نبود خبرنگاران در برخی نشست‌ها، این اطلاعات رسانه‌ای نشده است. پیشنهاد من این است که با هماهنگی، موضوعات متعدد ستاد زیست به‌صورت مجزا با رسانه‌ها مطرح شود تا تعامل بیشتری شکل بگیرد.

قانعی گفت: بازدید از مزرعه بابل‌کنار امکان‌پذیر نیست و حتی معاون علمی ریاست‌جمهوری نیز با تشریفات خاص وارد آنجا می‌شود؛ ورود خبرنگار یا تصویربرداری در این محل ممنوع است.

وی افزود: بعد از روی کار آمدن آقای دهقانی و تفکیک وظایف، تمام امور مرتبط با کشاورزی، دام و طیور به ستاد کشاورزی و امور مربوط به زیست‌فناوری به ستاد زیست واگذار شد. احیای نژاد گاو سیستانی نیز همانند پروژه مرغ آرین، از مأموریت‌های ستاد زیست بوده است. دلیل این اهمیت آن است که این نژاد در تاریخ ایران جایگاه ویژه‌ای دارد؛ حتی در نقش‌های تخت‌جمشید، گاو سیستانی به‌عنوان هدیه به پادشاه عرضه می‌شده است.

قانعی گفت: همه بحث‌ها این روزها حول همان سریالی است که در حال پخش است؛ این سریال نیز به همین بهانه ساخته شده است. تا زمانی که مسئولان، موضوعی را از ستاد زیست‌فناوری نگیرند و به ستاد دیگری نسپارند، ما مسئولیت خود را ادامه می‌دهیم.

وی افزود: در زمینه سلول‌های بنیادی نیز مشابه همین روند را داشتیم. در گذشته، به محض دستیابی به یک فناوری مصاحبه می‌کردیم، اما اکنون تا محصول وارد قفسه داروخانه نشود، اطلاع‌رسانی نمی‌کنیم؛ زیرا ممکن است برخی فناوری‌ها در مراحل بعد شکست بخورند. به عنوان نمونه، در طرح سلول بنیادی برای یک کودک، شش ماه عمر کرد. در پروژه دیگری، پیش از تکمیل داده‌ها مصاحبه‌ای صورت گرفت و باید صبر می‌کردیم تا چند مورد موفقیت ثبت شود. هرچند نمی‌گویم آن کار اشتباه بوده، اما چون فناوری پیچیده بود، بهتر بود ابتدا تأیید سازمان غذا و دارو دریافت شود.

قانعی ادامه داد: تغییر استراتژی ما این است که هیچ فناوری را پیش از رسیدن به محصول و حضور در بازار تبلیغ نمی‌کنیم. هدف آن است که روزی اطلاع‌رسانی کنیم که از فردا آماده ارائه خدمات به مردم باشیم، نه اینکه پس از اعلام، بگوییم محصول هنوز در مرحله تحقیق است. بنابراین، مصاحبه‌ها زمانی انجام می‌شود که کد مربوطه از سوی سازمان غذا و دارو صادر شده باشد و این اطلاع‌رسانی نیز توسط خود فناور صورت می‌گیرد.

وی افزود: فرآیند کار نیز بدین‌گونه بوده که پس از توقف اولیه، با رویکرد دقیق‌تری شروع شد، بیمارگیری طبق اصول علمی انجام گرفت، چند موفقیت ثبت شد و سپس کد دارویی دریافت شد. پس از تأیید سازمان، محصول به عنوان درمان رسمی در کشور معرفی خواهد شد.

قانعی گفت: براساس سند شورای عالی انقلاب فرهنگی، رقبای اصلی ایران در حوزه صادرات محصولات زیستی کشورهایی هستند که با اعمال فشار، مانع خرید از ایران می‌شوند. به همین دلیل، بخشی از صادرات زیستی ایران از مبدأ داخلی انجام نمی‌شود تا با محدودیت‌های گمرکی و بانکی مواجه نشود. زیرساخت‌های تبادل مالی، حمل و نقل سریع و شرایط نگهداری، موانع مهمی در این مسیر هستند. محصول زیستی زمان دارد و در یک زمان خاص باید منتقل شود. به همین خاطر، استراتژی صادرات محصولات زیستی ایران، کاملاً ویژه و متناسب با شرایط موجود طراحی شده است. اگر روزی این موانع برطرف شود، میزان واقعی صادرات از مبدأ ایران اعلام خواهد شد.

قانعی ادامه داد: صبح امروز گزارشی دریافت کردم که نشان می‌دهد بیش از ۱۴۰ دانشگاه کشور با ستاد زیست‌فناوری بر سر نقشه علمی اختصاصی هر دانشگاه توافق کرده‌اند. این پروژه‌ها از بنیاد علم آغاز می‌شود و نتیجه آن طی پنج سال آینده مشخص می‌شود. این امر سبب خواهد شد جمهوری اسلامی ایران از نظر زیست‌فناوری با کشورهای پیشرفته دنیا فاصله‌ای نداشته باشد، البته به شرط استمرار سرمایه‌گذاری.

وی افزود: این نقشه علمی با امضای معاون تحقیقات وزارت بهداشت، معاون تحقیقات وزارت علوم، سازمان برنامه و بودجه و وزارت جهاد کشاورزی نهایی شده و به گفته کارشناسان، یکی از پیشرفته‌ترین نقشه‌های علمی کشور به شمار می‌رود. پیش‌تر نقشه‌های مشابهی اجرا شده اما موفق نبوده، حال آن‌که این بار با استفاده از تجربیات گذشته چند بار بازنگری و گزارش‌دهی انجام شده است.

قانعی گفت: اولین قراردادهای اجرایی این نقشه در حال انعقاد است و هیچ محدودیتی جز تعهد اعضای هیئت علمی به کار پنج‌ساله وجود ندارد. هدف این است که به فناوری رقابت‌پذیر جدید دست یابیم، نه صرفاً تولید محصول کپی.

وی افزود: تاکنون بیش از ۴۰ محصول زیستی در کشور تولید شده، اما همگی پیش‌تر در دنیا وجود داشته‌اند. هدف نقشه جدید، دستیابی به محصولی است که نمونه خارجی نداشته باشد و این نشان‌دهنده ارتقاء فناوری دانشگاهی کشور خواهد بود.

قانعی در پاسخ به سوالی گفت: بر اساس قانون مصوب مجلس، تنها اعضای هیئت علمی مجاز به تأسیس شرکت‌های دانش‌بنیان هستند و ما نیز موظف به رعایت این قانونیم. تا پیش از برنامه هفتم توسعه، سهم فناوری در تولید ناخالص ملی مشخص نبود، اما در این برنامه مقرر شده ۸ درصد رشد تولید ناخالص داخلی به معاونت علمی اختصاص یابد که سهم ستاد زیست‌فناوری از این رقم ۱.۶ درصد است.این سهم و ارقام آن به طور شفاف اعلام شده و سازمان برنامه و بودجه نیز متولی سنجش و تأیید تحقق آن است.

منبع: تسنیم