15 - 09 - 2021
ضرورت شناخت از مخاطب امروزی
«جهانصنعت»- ادبیات کودک و نوجوان یکی از حساسترین حوزههای ادبیات داستانی است. در عین حال بهترین شاهکارهای ادبی نیز در این حوزه خلق شدهاند؛ داستانهایی همچون شازده کوچولو، آلیس در سرزمین عجایب. اما بسیاری از داستانهایی که امروزه خلق میشوند داستانهای رئال و واقعی هستند و مخاطبان بسیاری جذب کردهاند. نویسندگان معتقدند کودکان و نوجوانان همچنان که به داستانهای فانتزی علاقه دارند از داستانهای واقعی نیز استقبال میکنند اما مهمترین امر در این حوزه این است که مخاطب امروزی را بشناسیم، نه اینکه برای کودکی خود داستان بنویسیم. از سوی دیگر با وجود گرانی کاغذ و چاپ و نشر، کتابهای کودک و نوجوان نیز گرانتر شدهاند اما والدین آن را از سبد خانوار خود حذف نکردهاند.
در تعریف ادبیات کودک و نوجوان آمده است که ادبیات کودک و نوجوان به نوشتهها و سرودههای ادبی ویژه کودکان و نوجوانان میگویند. این نوع ادبیات هم شامل بخشی از فرهنگ شفاهی عامه، مانند لالاییها، مثلها، قصهها است و هم داستانها و نمایشنامهها و اشعار و نیز نوشتههایی در زمینه دین، دانش اجتماعی، علم و کاربردهای آن، هنر و سرگرمی را دربر میگیرد که نویسندگان و سرایندگان برای کودکان و نوجوانان پدید میآورند.
باید مخاطب امروزی را بشناسیم
ریحانه جعفری نویسنده داستانهای کودک و نوجوان به «جهانصنعت» گفت: معضلات ادبیات کودک و نوجوان بسیار زیاد هستند؛ از مشکلات مالی نویسندگان کودک و نوجوان تا نادیده گرفتن مسائل مهم و اساسی در تالیف داستان برای این قشر حساس.به عقیده او مهمترین مسالهای که باید نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان به آن توجه کنند آن است که باید با مسائل امروز کودک و نوجوانان آشنا باشند. در واقع باید کودکان و نوجوانان این زمانه را بشناسند و از مخاطب خود شناخت کافی داشته باشند.
جعفری تاکید کرد: نویسندگان ۵۰سالهای که برای نوجوانان امروز مینویسند از کودکی خود فاصله بسیاری گرفتهاند، کودکان و نوجوانان امروز با رسانهها و شبکههای اجتماعی آشنایی دارند و زمان زیادی را در شبکههای اجتماعی سپری میکنند. این افراد اطلاعات وسیعی دارند و با کودکی یک نویسنده ۵۰ساله فاصله زیادی دارند چراکه در آن دوران نه شبکههای اجتماعی وجود داشته و نه فضای مجازی. نویسنده باید کودک و نوجوان امروز را بشناسد. حتی در دهه ۵۰ که علی اشرف درویشیان و صمد بهرنگی برای کودکان داستان مینوشتند نسبت به مخاطبان آن زمانه خود شناخت کافی داشتند. در هر دوره باید مخاطب مربوطه را شناخت و با آنها در ارتباط بود.
او با اشاره به اینکه بهترین راهکار برای شناخت کودک و نوجوان کنونی ارتباط برقرار کردن با آنها است، افزود: نویسندگان باید در مدارس و فرهنگسراها با این مخاطبان ارتباط برقرار کرده و گفتوگو کنند و مسائل آنها را بشناسند. این در حالی است که برخی نویسندگان برای دوران کودکی خودشان که ۴۰ سال قبل است داستان مینویسند و نه کودکان امروزی؛ خانههای حیاطدار را ترسیم میکنند و درباره روستاهای محل زندگیشان مینویسند. در صورتی که بیشتر کودکان و نوجوانان امروز در آپارتمانهای کوچک و در شهرها زندگی میکنند. کودکان امروزی نمیدانند حمام عمومی چیست، زیرزمین خانهها چگونه است و خانههای حیاطدار را به ندرت دیدهاند.جعفری با اشاره به اینکه هر قشر و هر دورانی ادبیات، گویش و لغات مخصوص به خود را دارد بیان کرد: باید زبان کودکان امروز را به خوبی شناخت. بهتر است مخاطبمان کودکان امروز و از ۱۴۰۰ به بعد باشند.اگر فقط برای کودکان امروز بنویسیم ممکن است مخاطبان دهههای آینده را از دست بدهیم و با آنها نتوانیم ارتباط برقرار کنیم.جعفری در این رابطه بیان کرد: منظور این نیست که فقط مخاطب این زمانه را بشناسیم بلکه باید مخاطبهای آینده را نیز در نظر بگیریم. باید موضوعاتی را انتخاب کنیم که مخاطبان امروزی و آینده به آن علاقهمند شوند. شرط این امر داشتن اطلاعات کافی درباره مخاطب امروزی است.
داستانهای ماندگار کودک و نوجوان
بسیاری از داستانهای کودک و نوجوان فانتزی بوده و جذاب هستند. داستانهایی مانند شازده کوچولو بعد از سالها همچنان مخاطبان خود را دارند. او در این باره گفت: داستانهایی مانند شازده کوچولو استثنایی هستند و مسائل فلسفی را بیان میکنند. در کل جهان داستانی این کتاب فلسفی است و مسائل و دیالوگها و نگاه داستان فلسفی هستند. زمانی که همچنین جهانی را تصویر کنیم، میتوانیم داستانی ماندگار داشته باشیم.
داستانهای فانتزی یا واقعی؟
بسیاری از داستانهای کودک و نوجوان مانند آلیس در سرزمین عجایب تخیلی و فانتزی هستند و این پرسش را ایجاد میکنند که داستانهای کودک و نوجوان باید فانتزی باشند یا رئال.
این نویسنده کودک و نوجوان در این رابطه گفت: در ادبیات کودک و نوجوان، مخاطب ما تخیلی ناب دارد، با توجه به اینکه کودکان تخیلی واگرا دارند بسیار تخیلمحور هستند اما مساله مهم در این گروه از مخاطبان، تفاوتهای فردی است. هر یک از کودکان غذاهای خاصی را دوست دارند، لباسهای خاصی را دوست دارند و داستانهای خاصی را انتخاب میکنند. برخی از کودکان و نوجوانان داستانهای تخیلی دوست دارند و برخی دیگر داستانهای واقعی و رئال. برخی نیز به هر دو نوع داستان علاقهمندند.
جعفری معتقد است اگرچه کودکان و نوجوانان تخیل قوی دارند اما دلیل نمیشود به داستانهای رئال علاقه نداشته باشند. شرط این امر آن است که مسائل و دغدغههای کودکان در آنها به درستی بیان شود و نویسنده بتواند با کودکان و نوجوانان ارتباط خوبی برقرار کند. بنابراین قانون خاصی وجود ندارد که همه داستانهای کودکان و نوجوانان باید فانتزی باشند یا رئال.
او تاکید کرد: اگر شخصیتپردازی در داستانهای کودک و نوجوان به درستی انجام شود و ماجراها حول محور شخصیت ایجاد شوند و بدهبستان درستی صورت بگیرد، قطعا کتاب خواندنی میشود.
والدین به کتاب کودک اهمیت میدهند
یکی از مسائلی که در ایران مطرح میشود سرانه پایین مطالعات در کشور و گرانی کتابها که منجر به کاهش مطالعه در ایران شده، است. این امر موجب شده داستانهای کودک و نوجوان نیز آنگونه که باید جدی گرفته نشوند، اما جعفری با این امر مخالف است. او گفت: ادبیات کودک و نوجوان با وجود اینکه در شرایط بحرانی قرار داریم از طرف والدین جدی گرفته میشود. والدین تلاش میکنند هزینه خرید کتابها را تامین کنند و کتاب کودک و نوجوان را از سبد خانوار خود حذف نکردهاند. در واقع کاهش قدرت خرید مردم و تورم بالای هزینههای اساسی موجب نشده که کتاب از سبد خانوارها حذف شود.
او افزود: با این همه به دلیل گرانی کاغذ و چاپ و نشر، قیمت کتابها چهار برابر شده است. با این وجود پدر و مادرها تلاش میکنند از طریق کتابها کودکان و نوجوانان را آموزش دهند. قرار نیست والدین به همه اطلاعات آگاهی داشته باشند، میتوان بسیاری از آموزشها را از طریق کتابها ارائه کرد.
دغدغه معیشت نویسندگان کودک و نوجوان
نویسندگان کودک و نوجوان نیز مانند نویسندگان تمامی اقشار دیگر در کشورمان دغدغه معیشت دارند و با نویسندگی نمیتوانند گذران زندگی کنند. برخی از آنها چند شغله هستند و میدانند که نمیتوان با چاپ کتاب معیشت را تامین کرد.جعفری در این رابطه گفت: نویسندهها تمامی زندگی و زمان خود را برای نوشتن میگذارند. با این تورم نمیتوانند در جامعه دوام بیاورند. یک بیماری ساده برای آنها چندین میلیون هزینه دارد. تامین معیشت برای آنها بسیار مشکل است.او افزود: نویسندگان تنها از ذهنشان استفاده میکنند، جهانی تازه میآفرینند، شخصیتهایی را میآفرینند که زندهاند و باید داستانی خلق کنند که برای کودک و نوجوان جذابیت داشته باشد. آنها اقشار مرفه جامعه نیستند و مانند سلبریتیها و دیگر هنرمندان درآمد بالایی ندارند. با این وضعیت دولت چه کاری برای حمایت از نویسندگان انجام داده است؟ کتابی که سال ۹۷ به ناشر دادهام هنوز چاپ نشده و سه سال است که درآمدی برای من نداشته است. تمامی نویسندگان نیز وضعیتی مشابه دارند.
جدایی ادبیات کودک و نوجوان از قشر بزرگسال
ادبیات کودک و نوجوان گونهای از ادبیات است که جداسازی آن از بخشهای دیگر ادبیات با سن مخاطبان آن انجام میشود. اینگونه ادبی هنگامی پدید آمد که بزرگسالان متوجه شدند کودکان و نوجوانان به سبب گنجایشهای شناختی و ویژگیهای رشدی خود آمادگی پذیرش متنهای بزرگسال را ندارند و به متنهایی نیاز دارند که پاسخگوی دوره رشد و نیازهای آنها باشد.
شاید در نگاه اول، تعریف از ادبیات کودکان با توجه به ماهیت آن، آسان به نظر برسد ولی وقتی وارد بحث یا پژوهش روی این پدیده میشویم به سرعت متوجه میشویم که اصلا تعریف خود ادبیات بسیار مشکل است، حال اگر به ادبیات پسوندی هم اضافه کنیم و آن را به ادبیات کودک بدل کنیم، کار مشکلتر میشود.
در اینجا سعی میکنم خلاصهای از ماهیت و تعریف ادبیات کودکان را ارائه کنم.ادبیات پدیدهای است که اگر دقیقتر شکافته شود پدیدهای هنری نام میگیرد و در مقوله هنر میگنجد. هنر هم سازوکارهای خیلی مشخصی در جامعه دارد. علت اینکه ما به سراغ ادبیات یا به سراغ یک تابلوی نقاشی میرویم یا یک قطعه موسیقی گوش میکنیم چیست؟ اینها همه گوهری در درونشان هست که سبب جذب انسان میشود و شاید بدون اغراق پیچیدهترین پدیده معنوی زندگی انسان همان هنر است. تلاش برای فهمیدن اینکه هنر چیست ما را به جایی میرساند که یکی از پدیدههای خاص هنر را که ادبیات باشد بشناسیم.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد