27 - 02 - 2021
ضرورت توجه به هشدارهای گروسی
دکتر صلاحالدین هرسنی*
پیش از سفر رافائل گروسی مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی به تهران، او در گفتوگو با شبکه خبری ژاپنی (اناچکی) گفته بود: اگر ایران و دیگر کشورها از جمله آمریکا درباره برنامه هستهای ایران به توافق دست نیابند، جامعه جهانی با وضعیت کاملا جدیدی در مورد پیشرفت هستهای ایران روبهرو میشود. او همچنین اعلام کرده بود تعلیق پروتکل الحاقی میتواند ضایعهای مهم برای جامعه جهانی باشد. حالا و بعد از سفر گروسی به تهران و بازگشت به وین او به خبرگزاری بیبیسی گفته است: توافق موقت این آژانس با ایران، فرصت گرانبهایی به دیپلماسی برای حفظ برجام داده است و تاکید کرد هفتههای آتی، حیاتی خواهند بود.
به این ترتیب و با همه تلاشهایی که گروسی در جلوگیری از وخامت اوضاع حول رابطه آژانس با تهران به انجام رسانده است، به نظر نمیرسد که ما شاهد گشایشهایی بابت همکاری تهران با آژانس به روش دیپلماتیک در روزهای آینده باشیم. به عبارت دیگر سفر گروسی نهتنها موجب عدم تقاعد تهران در همکارگرایی چندجانبه در قبال آژانس شد بلکه رویکردهای واشنگتن به جای اتخاذ راهبردهای عملی فقط در مرحله نمادین و روی کاغذ باقی مانده است. در واقع فقدان گشایشهای منتظره تحت تلاشها و مساعی جمیله گروسی بیشتر در ارتباط با بیتوجهی مقامات واشنگتن و تهران در قبال هشدارهای گروسی است و همین بیتوجهیها و اعلام مواضع رادیکال سبب شده وضعیت بیش از اندازه در روزهای آینده حساس و شکننده باشد. حساس بودن و شکنندگی وضعیت برای روزهای آینده را میتوان از اعلام مواضع مقامات تهران و واشنگتن بازخوانی کرد و به خوانش گرفت. در این ارتباط تهران قویا اعلام کرده چون آمریکا از برجام خارج شده، برداشتن گام اول برای بازگشت به برجام باید از سوی واشنگتن باشد بنابراین این کشور باید تحریمهای وضعشده را لغو کند و بعد از راستیآزمایی اقدامات ادعایی واشنگتن، تهران دوباره تعهداتش را از سر بگیرد. همچنین تهران اعلام کرد مطابق مصوبه مجلس شورای اسلامی، اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی به دلیل لغو نشدن تحریمهای آمریکا علیه ایران و اجرا نشدن مفاد برجام، متوقف خواهد شد و دیگر اجازه نظارتهای فراپادمانی را به بازرسان نخواهد داد. در سطح دیگر رهبر معظم انقلاب قویا اعلام کردند که تهران غنیسازی اورانیوم را به ۲۰ درصد متوقف نخواهد کرد و ممکن است آن را به ۶۰ درصد هم برساند. افزون بر همه اینها، ما شاهد چندصدایی راهبردی پیرامون برجام در کشور هستیم به این معنی که مجلس تهران با اتخاذ مواضع رادیکال و انقلابی اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را امری ضروری و غیرقابل بازگشت میداند. از طرف دیگر دولت تمایل دارد با همکاریهای چندجانبه و اولویت دادن به راهبرد دیپلماسی و خارج کردن مصوبه مجلس از دستور کار، همچنان برای احیای برجام و حفظ آن و در نتیجه استفاده از مزایای پیشبینی شده در آن امیدوار باشد.
اما آن سوی ماجرا، وضعیت کمی مبهم و بغرنجتر از این سوی ماجراست. در این ارتباط واشنگتن به جای آنکه برخی از اقدامات و دستورالعملهای جدید خود را از حالت نمادین و از روی کاغذ خارج و آن را به یک راهکار عملی و موثر برای تهران تبدیل کند، تلاش دارد قطعنامهای را در شورای حکام آژانس علیه ایران تصویب کند. از سوی دیگر واشنگتن اعلام کرد صبر استراتژیکش در قبال ایران نامحدود نیست. مواضع تروئیکای اروپایی برجام نیز همچون گذشته صرفا رویکرد هشداری و دستوری داشته و فاقد رویکرد عملی و کارگشایی است. در این باره پاریس، لندن و برلین همچون گذشته از تهران خواستهاند همه اقدامهایش در جهت کاهش شفافیت در برنامه هستهای را متوقف و معکوس کند و همکاری جامع و بهنگامی با آژانس داشته باشد.
از منظر نشانهشناسی اینگونه اعلام مواضع نشان از تداوم شرایط پیشین دارد و بیانگر آن است که نقش واسطهای گروسی در سفر به تهران نتوانست موجب تجدیدنظر تهران و واشنگتن برای حفظ برجام شود. واقعیت آن است که هشدارهای گروسی در شرایط حاضر به جهت وقوف بر وضعیت و شرایط حاضر دوجانبه بوده به این معنی که هم هشدارهای او متوجه تهران است و هم متوجه واشنگتن. بدان جهت هشدار گروسی برای واشنگتن حائزاهمیت است که عزم تهران در فعالیتهای جدید هستهایاش جدی است. در این باره آژانس بینالمللی انرژی اتمی در گزارش جدید خود اعلام کرد که ذخایر اورانیوم با غنای ۲۰ درصد ایران به ۱۷ کیلو و ۶۰۰ گرم رسیده است و مجموع ذخایر اورانیوم غنیشده هم با عبور از دو هزار و ۹۶۷ کیلوگرم به بیش از ۱۴ برابر حد مجاز و تعیین شده در برجام افزایش یافته است. حتی گفته شده تهران به تولید اورانیوم فلزی نیز دست یافته است. بنابراین با عزمی که در رفتار تهران دیده میشود، نیک پیداست که کابوس موردنظر غرب و واشنگتن به زودی محقق شود. اما هشدار گروسی برای تهران بدان جهت حائزاهمیت است که موضوع خاورمیانه، ایران و به تبع آن برجام برای دولت بایدن به جهت اولویتهایی چون مهار کرونا و مهار چین و احیای چندجانبهگرایی کمتر اهمیت دارد. بنابراین تحت این شرایط همین که واشنگتن اقداماتی هر چند نمادین را در دستور کار قرار داده است، لاجرم تهران باید از فرصتهای پیش آمده بیشترین استفاده راهبردی را برای گشایشهای برجامی به عمل آورد.
حال مساله آن است که اگر هیچ تجدید نظری در قبال مواضع طرفین برای حفظ برجام صورت نگیرد، قطعا برجام در مسیر غیرقابل بازگشت قرار خواهد گرفت. تردیدی نیست که راه برونرفت از این وضعیت در گرو تجدید نظرها و عقبنشینی از برخی از مواضع چالشزاست. در این ارتباط دستگاه دیپلماسی ایران باید راهبرد دیپلماسی را مقدم بر مصوبه مجلس بداند چراکه اجرا شدن مصوبه مجلس ایران سبب اتخاذ راهبرد نامنعطف واشنگتن و حتی فاصلهگیری اروپا از تهران میشود. در واقع تهران نباید مصوبه مجلس را دستمایه تعقیب سیاست آزار و ایذای واشنگتن علیه خود و جاده و مسیر تقابل خود با واشنگتن را باریکتر کند. مسیر دیگر حل بحران، بهرهگیری از ظرفیتهای اروپاست به شرط آنکه هم اروپا از فاز بیعملی خارج شود و هم آنکه از دیپلماسی فشار بر اروپا، واشنگتن را وادار به بازگشت به برجام و در نتیجه برای لغو تحریمها متقاعد کند. نیک پیداست که از بیتوجهی و عدم استفاده از مسیرهای عقلایی حفظ برجام، چه وضعیتی پیشرو و در انتظار است. به همین خاطر است که رافائل گروسی روزهای آینده را به جهت چنین انفعالاتی، شرایطی کاملا جدید یاد کرده است و پیوسته برای اجتناب از وارد شدن در شرایط پیشرو، هشدار میدهد.
* کارشناس مسائل بینالملل
S.Harsani.k@gmail.com
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد