صنعت برق در بن‌بست
جهان‌صنعت– با وجود آنکه وزیر نیرو اعلام کرده کشور از پیک مصرف برق عبور کرده است، گزارش‌ها از شهرک‌های صنعتی و بخش خانگی نشان می‌دهد خاموشی‌ها نه‌تنها کاهش نیافته بلکه در حال افزایش است. در شهرک‌های صنعتی قطعی‌ها از دو روز به سه روز در هفته رسیده و در مناطق مسکونی نیز میانگین چهار ساعت خاموشی روزانه گزارش می‌شود.
تابستان به نیمه رسیده اما بحران ناترازی برق همچنان سایه سنگینی بر زندگی مردم و کسب‌وکارها دارد. وزارت نیرو که سال‌هاست با کم‌کاری و سوءمدیریت درگیر است، امروز تلاش می‌کند عقب‌ماندگی‌ها را جبران کند؛ تلاشی که به‌گفته کارشناسان، نه در یک‌سال و نه در چهار سال دولت مسعود پزشکیان به نتیجه نمی‌رسد. راهکارهای برون‌رفت از بحران بارها توسط متخصصان ارائه شده اما گوش دولت‌ها به این هشدارها بدهکار نبوده است.
درچنین شرایطی عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو، همچون وزرای پیشین، از برنامه‌ها و طرح‌هایی سخن می‌گوید که تحقق آنها با موانع جدی مواجه است. از وعده بهره‌گیری گسترده از هوش‌مصنوعی در صنعت برق تا احداث ۳۰هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در دولت چهاردهم؛ وعده‌هایی که با توجه به نظام قیمت‌گذاری دستوری برق، نبود سرمایه‌گذاری پایدار و محدودیت‌های مالی، بیش از آنکه واقعی باشند، رنگ و بوی عدم تحقق دارند.
با این حال وزیر نیرو تاکید می‌کند که «باید بتوانیم با استفاده از ظرفیت‌های موجود به‌سرعت تصمیم‌گیری را افزایش دهیم. همچنین با افزایش سرعت پردازش باید بتوانیم از آنچه داده‌ها می‌گویند، استفاده کنیم.» درنهایت اما امید وزیر نیرو به کاهش دما و همراهی مردم است. او در حاشیه آیین رونمایی از نخستین واحد توربین گازی پیشرفته کلاس اف ایرانی، درباره زمان اتمام خاموشی‌ها به خبرنگاران گفته که دو اتفاق مهم در حال رخ دادن است؛ اول کاهش دماست که می‌تواند باعث کاهش مصرف و واردات برق شود. این در حالی است که او اخیرا دستور به افزایش واردات برق از ترکمنستان را صادر کرده است. دومین عاملی که وزیر نیرو بدان اشاره کرده است امید به همراهی مردم برای صرفه‌جویی است. درواقع تنها راهکارهایی که او به‌عنوان وزیر نیرو قصد انجامش را دارد.
صنعتگران ناامید و چرخه‌ای فرساینده
این وضعیت بیشترین ضربه را به بخش تولید زده است. آمارها نشان می‌دهد واحدهای کوچک و متوسط صنعتی در تابستان امسال به‌طور میانگین ۲۰درصد کاهش تولید داشته‌اند. در واحدهای بزرگ که نیروگاه یا ژنراتور اختصاصی دارند، هرچند خاموشی گزارش نشده اما نگرانی جدی درباره تامین سوخت در زمستان وجود دارد. این چرخه معیوب از تابستان به زمستان و از صنایع کوچک به بزرگ منتقل می‌شود و در نهایت به کاهش تولید ناخالص داخلی، رشد بیکاری و کندی اقتصاد کشور منجر خواهد شد.
مردم نیز مانند فعالان اقتصادی کلافه شده‌اند. خاموشی‌ها خسارت‌های سنگینی به کسب‌وکارهای خرد و خدماتی وارد کرده و اعتماد عمومی را نسبت‌به وعده‌های مسوولان کاهش داده است. کارشناسان معتقدند مدیریت با «وعده و وعید» دیگر کارساز نیست.
آنها تاکید می‌کنند برای رفع ناترازی برق، باید پروژه‌های نیمه‌تمام تکمیل شوند. نیروگاه‌های سیکل ترکیبی، پروژه‌های هسته‌ای و تجدیدپذیر هر یک ظرفیت‌های بالایی دارند اما همگی نیازمند سرمایه‌گذاری عظیم هستند. به‌گفته همایون حائری، معاون وزیر نیرو، احداث ۱۰هزار مگاوات نیروگاه بادی و خورشیدی دست‌کم ۱۰میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد؛ رقمی که بدون حضور سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی تامین‌شدنی نیست.
هرچند نیروگاه‌های خورشیدی به‌دلیل هزینه پایین‌تر و سرعت اجرای بالاتر جذابیت دارند اما با توجه به شکاف بیش از ۲۵هزار مگاواتی در پیک مصرف امسال، کارشناسان توصیه می‌کنند توسعه تجدیدپذیرها همزمان با احداث نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و حرکت به‌سمت سامانه‌های هیبریدی با ذخیره‌سازی انرژی انجام شود.
اگرچه مسعود پزشکیان رییس‌جمهوری گفته است که پروژه‌های مربوط به تولید برق نباید به هیچ وجه معطل بماند اما واقعیت آن است که سرمایه‌گذاران داخلی به‌دلیل قیمت‌گذاری دستوری برق و نامشخص بودن نرخ بازگشت سرمایه، تمایل چندانی برای ورود به این حوزه ندارند.
مسعود پزشکیان در جلسات اخیر بار دیگر بر اولویت سرمایه‌گذاری در انرژی تاکید کرده و گفته است: «اگرچه منابع مالی محدود است اما باید حتی با کاهش اعتبارات سایر بخش‌ها، هزینه لازم برای تامین انرژی اختصاص یابد. رییس‌جمهور همچنین گفته است برخی بانک‌ها وعده داده‌اند طی سه سال یا بیشتر نیروگاه‌هایی احداث کنند درحالی‌که همان پروژه‌ها با مدیریت بهتر می‌توانند ظرف یک‌سال به بهره‌برداری برسند اما کارشناسان هشدار می‌دهند تا زمانی که مدل‌های مالی، ساختاری و مدیریتی اصلاح نشود، این وعده‌ها نیز همانند وعده‌های پیشین، تنها روی کاغذ باقی خواهند ماند.
نبود امنیت اقتصادی؛ بزرگترین مانع
آرش نجفی رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران به «جهان صنعت» می‌گوید: تکمیل طرح‌های توسعه‌ای برق، نیازمند تقویت زیرساخت‌های اساسی از جمله خطوط انتقال و بهبود روابط مالی با سرمایه‌گذاران بین‌المللی است. او یکی از مهم‌ترین چالش‌های این بخش را نبود خطوط انتقال کافی برای انتقال برق تولیدی به شبکه عنوان کرده و می‌گوید: در حال حاضر، امکان انتقال برق تولیدی به شبکه به‌دلیل کمبود زیرساخت‌های لازم فراهم نیست و این موضوع نیازمند توجه جدی است.
علاوه‌بر این، مدل روابط مالی با سرمایه‌گذاران بین‌المللی از شفافیت و سهولت لازم برخوردار نیست. نجفی براین باور است که برای تحقق این هدف، دولت لازم است برنامه‌ریزی و مدیریت دقیقی انجام دهد و تعاملات بین‌المللی را بهبود بخشد؛ موضوعی که با توجه به شرایط سخت تحریم‌ها بزرگترین مانع است. با این حال رییس‌جمهور در جلسه اخیر بررسی و رفع چالش‌ها و موانع توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر، گفته است که «اگر اجرای پروژه‌ها به تامین مالی وابسته شود، روند به کندی پیش خواهد رفت و نتیجه‌ای حاصل نخواهد شد و از برنامه‌های بزرگ وعده داده شده، تنها بخش اندکی تحقق خواهد یافت که در عمل نمی‌تواند مشکلات کشور را حل کند.»
حمیدرضا صالحی، نایب‌رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران هم درباره موانع توسعه طرح‌های نیروگاهی در کشور از جمله نیروگاه‌های تجدیدپذیر می‌گوید: «اگرچه این نیروگاه‌ها مزیت بزرگی دارند و به منابع گازی وابسته نیستند اما توسعه آنها با موانع جدی روبه‌رو است. او تامین زمین را یکی از مهم‌ترین چالش‌ها می‌داند و تاکید می‌کند: «برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی باید اراضی مناسب در اختیار سرمایه‌گذاران قرار گیرد. حتی می‌توان از ظرفیت سقف واحدهای صنعتی برای نصب پنل‌های خورشیدی استفاده کرد اما تا زمانی که این موانع برطرف نشود، روند توسعه این بخش کند خواهد بود.»
صالحی براین باور است که «سرمایه‌گذار باید مطمئن باشد برق تولیدی نیروگاه‌های خورشیدی به صورت پایدار در اختیار صنایع قرار می‌گیرد و خاموشی‌های ناگهانی به این روند آسیب نمی‌زند. همچنین امکان فروش برق مازاد تولیدی به سایر صنایع، چه در کوتاه‌مدت و چه در بلندمدت، می‌تواند مسیر بازگشت سرمایه را هموارتر کند. از سویی، عرضه برق خورشیدی در بورس انرژی و تعیین قیمت براساس مکانیزم رقابتی، یکی از راهکارهای اساسی برای افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری در این حوزه است.»
این عضو اتاق بازرگانی ایران نبود امنیت اقتصادی را اصلی‌ترین مانع سرمایه‌گذاری در این بخش دانسته و تاکید دارد: «بی‌ثباتی‌های اقتصادی باعث می‌شود سرمایه‌گذاران با تردید وارد حوزه نیروگاه‌های خورشیدی شوند. اگر دولت بستر مناسبی برای کاهش ریسک‌های سرمایه‌گذاری و ایجاد ثبات فراهم کند، قطعا صنایع داخلی و حتی سرمایه‌گذاران خارجی تمایل بیشتری برای ورود به این حوزه خواهند داشت. به گفته او، اگر این موانع رفع شود، نیروگاه‌های خورشیدی می‌توانند به یکی از سریع‌ترین و کم‌هزینه‌ترین راهکارهای جبران ناترازی برق کشور تبدیل شوند.
با این حال، کارشناسان یادآور می‌شوند که بازگشت طولانی‌مدت سرمایه، جذابیت پروژه‌ها را برای بخش‌خصوصی کم می‌کند. پزشکیان معتقد است می‌توان با منابع محدود هم پروژه‌های بزرگ را تکمیل کرد اما فعالان صنعت می‌گویند بدون حمایت موثر دولت، مشارکت بخش‌خصوصی در توسعه نیروگاه‌ها دشوار خواهد بود.
