شکاف ایران و آمریکا عمیق‌تر از همیشه و مسیر گفت‌وگو مسدود است
جهان صنعت، پس از جنگ ۱۲ روزه علیه ایران و فعال شدن مکانیسم ماشه، روابط تهران و واشنگتن وارد مرحله‌ای حساس و مبهم شده است؛ مرحله‌ای که در آن نه پیشرفتی در مسیر مذاکرات مشاهده می‌شود و نه امیدی جدی به ازسرگیری گفت‌وگوها وجود دارد.
ایالات متحده مدعی است هدف از فشارها و اقدامات خود، وادار کردن ایران به بازگشت به میز مذاکره و دستیابی به توافقی «جامع‌تر» است، اما تجربه‌های گذشته و واقعیت‌های منطقه‌ای نشان می‌دهد سیاست فشار حداکثری و تهدید تنها دامنه بی‌اعتمادی میان دو کشور را گسترش داده است.
در داخل کشور نیز مواضع مقامات، تصویری چندوجهی از وضعیت کنونی ارائه می‌دهد. علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، تأکید کرده است که ایران همواره خواهان لغو تحریم‌ها بوده، اما تاکنون پیام تازه‌ای از طرف آمریکایی دریافت نشده است.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، نیز اعلام کرده است که فعلاً برنامه‌ای برای مذاکره با آمریکا وجود ندارد و هرگونه گفت‌وگو منوط به تغییر رفتار واشنگتن و رعایت اصل احترام متقابل است.
در مقابل فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، از دریافت پیام‌هایی برای گفت‌وگو خبر داده و سفر مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزارت خارجه، به عمان گمانه‌زنی‌هایی درباره ازسرگیری مذاکرات با میانجی‌گری این کشور را به دنبال داشته است. با این حال، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه، تأکید کرده که هیچ برنامه‌ای برای آغاز مذاکرات وجود ندارد و پیام مشخصی از طرف آمریکایی منتقل نشده است.
این وضعیت چندوجهی موجب شده است که پرونده هسته‌ای ایران و رابطه با آمریکا همچنان محور اصلی سیاست خارجی کشور باشد.
انجماد در دیپلماسی ایران و آمریکا
درحالیکه وزارت خارجه هرگونه خبر درباره مذاکره با آمریکا را رد کرده و سیگنال‌های متناقضی نیز از تهران درباره احتمال ازسرگیری مذاکرات شنیده می‌شود، فریدون مجلسی در گفت‌وگو با اکوایران گفت: ایران بیش از آنکه به دوستی با آمریکا نیاز داشته باشد، باید خصومت دیرینه را کنار بگذارد. دشمنی با آمریکا نه‌تنها کمکی به منافع ملی نکرده، بلکه ایران را از مسیر توسعه و تعامل جهانی دور کرده است.
فریدون مجلسی، دیپلمات پیشین و تحلیلگر روابط بین‌الملل معتقد است پیش از آنکه درباره ضرورت مذاکره سخن گفته شود، باید مشخص شود کدام طرف نیازمند گفت‌وگو است. او با اشاره به مشکلات اقتصادی و اجتماعی کشور، تأکید کرد که خصومت با آمریکا ریشه در روایت‌های تاریخی نادرست و گرایش‌های ایدئولوژیک دارد و ادامه آن جز تشدید انزوا و عقب‌ماندگی دستاوردی نخواهد داشت.
به گفته او، ایران نیازی به دوستی با آمریکا ندارد اما بیش از آن باید از دشمنی بی‌ثمر رهایی یابد تا بتواند در جهان پررقابت امروز جایگاه واقعی خود را بازیابد. همچنین او با اشاره به روابط ایران با چین و روسیه، تأکید کرد که این ارتباطات باید بر پایه منافع متقابل باشد، نه وابستگی یک‌طرفه.
چندین ماه پس از پایان جنگ ۱۲ روزه میان ایران و غرب، روابط دو طرف بار دیگر در نقطه‌ای پرابهام و متأثر از بی‌اعتمادی قرار گرفته است. در این میان، جلال ساداتیان در گفت‌وگو با اکوایران به تحلیل ابعاد تازه روابط تهران و واشنگتن، تحولات منطقه و جایگاه قدرت‌های شرقی در معادلات جدید پرداخته است.
در همین راستا جلال ساداتیان، دیپلمات پیشین با اشاره به وضعیت منطقه و تغییر قدرت‌های محلی، معتقد است ایران احتمالاً برای گفت‌وگو درباره مسائل منطقه‌ای و حتی هسته‌ای آمادگی دارد، اما در حوزه دفاعی و موشکی مذاکره نخواهد کرد.
او با بیان اینکه روابط ایران با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس بهبود یافته است، تأکید کرد که ایران از این فضا به‌عنوان فرصتی برای بازسازی تعاملات بین‌المللی خود بهره می‌برد.
شکاف ایران و آمریکا عمیق‌تر از همیشه
روابط ایران و آمریکا در نقطه‌ای ایستا و پرابهام قرار گرفته است. نشانه‌ای از تمایل جدی برای مذاکره دیده نمی‌شود و اظهارات بسیاری در این خصوص در فضای سیاسی کشور شنیده می‌شود. محمد خواجویی در گفت‌وگو با اکوایران تأکید کرد که در چشم‌انداز پیش‌رو، نشانه روشنی برای شکل‌گیری روندی جدی در مسیر دستیابی به یک توافق متوازن دیده نمی‌شود.
محمد خواجویی، کارشناس مسائل بین‌الملل نیز معتقد است چشم‌انداز پیش‌رو برای شکل‌گیری روندی جدی در مذاکرات روشن نیست. او به شکاف عمیق میان ایران و آمریکا اشاره کرده و یادآور شد که اختلاف در تعیین محور مذاکرات و ناتوازن بودن خواسته‌ها، رسیدن به توافق متوازن را در کوتاه‌مدت غیرممکن ساخته است.
به گفته او ایران همچنان بر حق غنی‌سازی و استقلال برنامه هسته‌ای خود پافشاری دارد و هرگونه عقب‌نشینی را به منزله آغاز دومینویی از امتیازدهی می‌داند که به تسلیم در برابر غرب منجر خواهد شد.
خواجویی به «سه‌ضلعی بازدارندگی» ایران نیز اشاره کرد؛ نخست حفظ ابهام در برنامه هسته‌ای و جلوگیری از ارائه اطلاعات کامل درباره میزان آسیب‌ها، دوم احیای توان موشکی کشور و سوم ترمیم و تقویت روابط با روسیه و چین.
حمایت در شرایط کنونی
او تأکید کرد که حمایت این دو کشور در شرایط کنونی مهم است، اما در صورت تشدید فشارها، روسیه و چین وارد رویارویی مستقیم با غرب نخواهند شد و ایران باید واقع‌گرایانه از این فرصت به عنوان یک «تنفس‌گاه دیپلماتیک» بهره ببرد.
در مجموع، ایران در شرایطی قرار دارد که تلاش می‌کند ضمن حفظ بازدارندگی و استقلال دفاعی، از طریق روابط با قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای جایگاه خود را تقویت کند. در عین حال، شکاف عمیق با آمریکا، مواضع متفاوت مقامات داخلی و فشارهای اقتصادی و منطقه‌ای، چشم‌انداز روشنی برای مذاکرات مستقیم ایجاد نکرده است.
روابط ایران و آمریکا در چنین شرایطی در یک بن‌بست دیپلماتیک قرار دارد؛ بن‌بستی که نه تنها بر تعاملات منطقه‌ای و جهانی ایران تأثیر گذاشته، بلکه سیاست‌های داخلی و اقتصادی کشور را نیز تحت الشعاع قرار داده است. کارشناسان تأکید می‌کنند که تنها با رفع خصومت‌های بی‌ثمر، افزایش تعاملات متوازن با قدرت‌های جهانی و حفظ توان بازدارندگی، ایران می‌تواند از این مرحله حساس عبور کند و جایگاه واقعی خود را در عرصه بین‌المللی بازپس گیرد.
