3 - 02 - 2022
شوک بزرگ
گروه بورس- رییس سازمان بورس در نشست اخیر با اعضای کمیته بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی از افزایش و یا حذف تدریجی دامنه نوسان تا پایان سالجاری خبر داده بود. با این حال اما کانون کارگزاران به تازگی در نامهای به رییس سازمان بورس خواستار افزایش یکباره دامنه نوسان به سه برابر مقدار کنونی و حذف فصلی حجم مبنای معاملاتی نمادهای بازار سهام شده است. پیشنهادهایی که البته موافقان و مخالفان زیادی دارد. برخی کارشناسان به طور کلی با حذف حجم مبنا و دامنه نوسان مخالفند و آن را ضامن کنترل هیجانات بازار میدانند. با این حال اما موافقان حذف این دو اهرم کنترلی، با استناد به هیجانات افسارگسیخته سال گذشته در بازار سرمایه عنوان میکنند که این ابزارها کارایی خود را از دست دادهاند و لازم است ناظر بازار از روشهای موفق جهانی برای کنترل هیجانات معاملهگران بهره ببرد. در این میان اما موافقان نیز خود به دو دسته تقسیم میشوند. گروه نخست موافقان افزایش یا حذف حجم مبنا، قائل به جراحی یکباره بازار سرمایه به ویژه در روند خنثای کنونی هستند و گروه دوم بر این باورند که هرگونه تغییر در ساختارهای معاملاتی باید با طمانینه و به صورت تدریجی انجام گیرد تا شوک تازهای به بازار وارد نشود. «جهانصنعت» در گفتوگو با کارشناسان بازار سرمایه به بررسی سایهروشنهای پیشنهادات کانون کارگزاران پیرامون افزایش دامنه نوسان و حذف حجم مبنا پرداخته است.
بازار سرمایه ایران از اوایل دهه ۸۰ تاکنون، اشکال و مقادیر گوناگونی از دامنه نوسان را تجربه کرده است. در برخی از دورههای زمانی، دامنه نوسان متقارن و در برخی دورهها، دامنه نوسان به صورت نامتقارن تعیین شده است، همچنین، به دنبال برخی تغییرات بازار سهام، دامنه نوسان کاهش یافته و به دنبال برخی تغییرات تصمیم به افزایش دامنه نوسان گرفته شده است. از سال گذشته تاکنون نیز، دامنه نوسان شاهد تغییراتی بوده است. با این حال اما طی دو سال گذشته نظریه حاکم بر بازار سرمایه لزوم افزایش و حذف تدریجی دامنه نوسان بوده است. محمدعلی دهقاندهنوی رییس پیشین سازمان بورس در بهمن ماه سال گذشته با اعلام اینکه بهنظر میرسد عمر دامنه نوسان در بورس تهران کوتاه باشد، لزوم حذف دامنه نوسان در آینده نزدیک را مطرح کرد و آن را به عنوان یکی از چشماندازهای سازمان بورس دانست. پس از او نیز رییس فعلی سازمان بورس بارها بر لزوم تغییر در دامنه نوسان سخن گفته و به تازگی نیز در جمع اهالی اتاق بازرگانی وعده افزایش تدریجی دامنه نوسان تا پایان سال را مطرح کرده است. در این میان اگرچه غالب کارشناسان بر حذف یا افزایش دامنه تاکید میکنند اما همه در یک موضوع متفقالقول هستند و آن اجرای تدریجی این دست از تغییرات است. نمونه آن نیز اقدام اخیر فرابورس در حذف حجم مبناست که فرصت مناسبی را برای بررسی پیامدهای حذف حجم مبنا فراهم میکند. با این حال اما کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار به تازگی با اعلام هفت چالش عمده بازار سرمایه طی نامهای از رییس سازمان بورس و اوراق بهادار درخواست کرده است که دامنه نوسان قیمت سهام به سه برابر میزان فعلی افزایش پیدا کند.
پیشنهادهای کانون کارگزاران به سازمان بورس
در نامه محمدرضا دهقانی احمدآباد دبیرکل کانون کارگزاران، عدم امکان کشف صحیح و سریع قیمتها،کاهش نقدشوندگی اوراق بهادار، بیشواکنشی نسبت به اخبار، بیارزش شدن تحلیل اطلاعات، ساده شدن امکان دستکاری قیمتها، سرایتپذیری جو مثبت و منفی از صنایع به یکدیگر، مختل شدن فعالیت بازارگردانی از جمله معایب وجود دامنه نوسان و حجم مبنا به شکل فعلی آن به شمار رفته است. بر این اساس این کانون پیشنهاد داده است تا با توجه به محدودیتهای ساختاری و سیستمی موجود، دامنه نوسان و حجم مبنای تمامی نمادهای معاملاتی بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران به این شرح اصلاح شود: الف) دامنه نوسان قیمت به سه برابر میزان فعلی افزایش یابد، دامنه نوسان برای نمادهای پذیرفته شده در بورس و فرابورس به ۱۵ درصد، بازار پایه زرد به ۹ درصد، بازار پایه نارنجی به شش درصد و بازار پایه قرمز به سه درصد تغییر کند که در نتیجه، احتمال تشکیل صف خرید یا فروش در بازه ۱۵ درصد مثبت و منفی، به شدت کاهش خواهد یافت. ب) حجم مبنا به صورت موقت به سه برابر مقادیر فعلی افزایش یابد، افزایش موقت حجم مبنا به دلیل پوشش نگرانی سرمایهگذاران درخصوص نوسانات شدید قیمتها و امکان زمانی تعدیل رفتار فعالان بازار خواهد بود. ج) حجم مبنا در بازههای زمانی فصلی کاهش یابد به نحوی که پس از گذشت یک سال حجم مبنا به صفر برسد. د) در صورتی که در یک نماد معاملاتی به اندازه ۲۰ درصد از حجم مبنای آن نماد و به مدت ۵ دقیقه صف خرید یا فروش تشکیل شود، نماد معاملاتی به مدت ۱۵ دقیقه متوقف و سپس به صورت حراج ناپیوسته کشف قیمت خواهد شد، پس از گذشت یک سال و صفر شدن حجم مبنا، معیار بستن نماد و حراج مجدد آن صرفا مدت زمان پنج دقیقه خواهد بود. همچنین در پایاننامه اعلام شده درصورت اجرایی شدن کامل این پیشنهاد به همراه پارامترهای چهارگانه، نتیجه آن برچیده شدن صفوف خرید و فروش و اثرات جانبی به شدت منفی این پدیده روی بازار سهام است. همچنین تاکید شده است اعمال محدودیتهای نوسان قیمت با هدف جلوگیری از ریزش یا صعود بیرویه قیمت سهام در گذشته نه تنها موفق نبوده بلکه این فرآیند تعدیل قیمتها را زمانبر و فرسایشی کرده و موجب سودجویی عدهای و خروج حجم عظیمی از نقدینگی و فعالان از بازار سرمایه شده است.
نیاز بازار به تغییر مقررات
علی خسروشاهی کارشناس بازار سرمایه در اینباره به «جهانصنعت» میگوید: «در خصوص حجم مبنا و دامنه نوسان باید گفت این موارد به زیرساختهای بازار سرمایه بازمیگردد و معمولا قانونگذار از این ابزارهای زیرساختی برای هدایت و کنترل هیجانات در بازار استفاده میکند. بازار سرمایه ایران هم از این قواعد مستثنی نیست و قانونگذار دهههاست که از این قوانین و مقررات در جهت کنترل هیجانات کاذب استفاده میکند.» او تصریح میکند: «ولی با توجه به گسترش و عمق یافتن بازار سرمایه ایران و همچنین افزایش تعداد مشارکتکنندگان از طیفهای مختلف جامعه، به نظر میرسد لازم است قدمهای جدی تری در راستای کاهش این محدودیتها برداشته شود.» این کارشناس بازار سرمایه میافزاید: «آنچه ما تحت عنوان دامنه نوسان در بازارهای سرمایه جهان داریم هیچکدام به شدت محدودیت دامنه در بازار سرمایه ایران نیست و دامنه نوسان پنج درصدی و سه درصدی معمولا در بازارهای جهانی مرسوم نیست. به ویژه حجم مبنا که به هر ترتیب جزو آفتهای جدی بازار سرمایه ما شده است.»
اجرای تدریجی و بررسی بازخوردها
خسروشاهی در ادامه عنوان میکند: «با این مقدمه باید گفت گامهایی لازم است که باعث میشود این محدودیتها کم شود تا ما به بازارهای سرمایه توسعهیافته کمی نزدیکتر شویم؛ گامهایی که به بازگشت اعتماد و روانتر شدن حجم معاملات و دور شدن از پدیدههایی مثل صفنشینی کمک میکند. این پدیدهها بدون هیچ تحلیلی باعث میشوند هیجانات بیشتری وارد معاملات بازار شود.» کارشناس بازار سرمایه در رابطه با پیشنهاد اخیر کانون کارگزاران درباره سه برابر کردن حجم مبنا تاکید میکند: «هرچند این اقدام گام مفیدی است، اما به نظر میرسد که میتواند با سرعت کمتری صورت گیرد تا خدای ناکرده اثرات مخربی بر بازار نداشته باشد و مجددا برگشت به عقب را تجربه نکنیم. به این صورت که شاید هر بار ۲۰ تا ۳۰ درصد دامنه نوسان افزایش یابد و بازخورد از بازار گرفته شود و فعالان و سرمایهگذاران بازار کمکم بتوانند خود را تطبیق دهند و در نهایت هم به جایی برسیم که دامنه حذف شود یا آنقدر گسترده باشد که باعث شود پدیده صفنشینی از بازار سرمایه ما حذف شود. در خصوص حجم مبنا هم همینطور باید عمل کرد. اگر به گونهای برنامهریزی شود که به عنوان مثال در یک افق شش ماهه تا یک ساله حجم مبنا هم به مرور از بین برود این امر به روانتر شدن معاملات و افزایش نقدشوندگی بازار کمک میکند.»
لزوم مداخله ناظر در بورس ایران
امیرعلی امیرباقری دیگر کارشناس بازار سرمایه نیز در این باره به «جهانصنعت» میگوید: «نکته این است که هرچه کارایی در بازار بیشتر باشد طبیعتا محدودیتهای معاملاتی هم کمتر خواهد شد، اما مساله قابلتوجهی که باید پذیرفت این است که بازار ما با کارایی فاصله جدی دارد. بنابراین به نظر میرسد لازم است که همواره نهاد ناظر با ابزارهایی که قانون در اختیار او گذاشته است، مداخلاتی در بدنه بازار داشته باشد.» وی افزود: «یکی از این ابزارها حجم مبنا و دامنه نوسان است که البته در شرایط حاضر و این روزهای بازار، بود و نبود آن هیچ کمکی به بازار نمیکند.» کارشناس بازار سرمایه اظهار کرد: «شما زمانی میتوانید به طور جدی اثر دامنه نوسان را بر بدنه بازار مشاهده کنید که بازار چه در جهت مثبت و چه در جهت منفی هیجانی شده باشد یا به بیان دیگر سقفهای پیدرپی خرید یا فروش تشکیل شود. اما در حال حاضر ما با یک بازار ساید و رنج مواجه هستیم و بحث حجم مبنا و دامنه نوسان در حال حاضر انتفاعی برای بازار ندارد.» امیرباقری تصریح کرد: «البته در میانمدت و بلندمدت باید به سمت کاهش محدودیتهای معاملاتی حرکت کنیم که این امر هم نیازمند افزایش دانش معاملاتی و فنی معاملهگران، مشارکتکنندگان، سرمایهگذاران و کلیت بازار است تا طبیعتا به ابزارهای نظارتی و کنترلی کمتری احتیاج باشد. اما به نظر من با این کیفیت، در این روزهای بازار سهام برای کوتاهمدت تاثیری نخواهد داشت.»
کاهش محدودیت به شرط افزایش دانش مالی
کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به اینکه آیا اکنون با توجه به عدم تحرک بازار میتوان فرصت را برای چنین تغییر بزرگی مناسب دانست، عنوان کرد: «شما باید ببینید انتظارتان از اصلاح چیست. اگر انتظار شما این باشد که تحرکی به بازار سهام بدهید و بازار سهام را تشویق و تحریک به روند افزایشی کنید، باید پیش از آن به سیاستهای کلانتر و کلیتر بپردازید. باید ابتدا سیاستهایی مانند نرخ خوراک، مالیات، تعرفهها، حقوق دولتی، فروش اوراق و اثر آنها بر بدنه بازار تعیینتکلیف شود و پس از آن به سراغ ابزارهای معاملاتی برویم.» امیرباقری افزود: «نکتهای که وجود دارد این است که در سهام کوچک یعنی سهامی که شناوری کمی دارد مطمئنا با یک حجم معقول از سرمایه میتوان یک تحرک عظیم مثبت یا منفی ایجاد کرد، اتفاقا حجم مبنا و دامنه نوسان از طرفی توانسته آثار قابل قبولی بر کنترل این سهام داشته باشد. هر چند که منتقدان هم معتقد هستند وجود صفهای خرید است که خریداران را به صفنشینی ترغیب میکند.
بنابراین قبل از هر چیزی باید دانش مالی مشارکتکنندگان بازار را افزایش بدهیم و بعد از آن به سراغ کاهش محدودیتها برویم.» وی اظهار کرد: «به نظر میرسد یکی از شواهد این مدعا، اتفاقاتی است که بعد از نیمه اول سال ۹۹ رخ داد. ابتدا در نیمه اول شاهد صعود سنگین شاخص به واسطه ورود سرمایهگذاران غیرحرفهای و چشمانداز تورمی بودیم و پس از آن نزول سنگین شاخص را در نیمه دوم سال مشاهده کردیم، حضور این حجم از معاملهگران غیرحرفهای در بازار به نظر من ابزارهای کنترلی و محدودیتهای معاملاتی را میطلبد.»
امیرباقری تاکید کرد: «هرچند که انتظار میرود به مرور زمان از این محدودیتها کاسته شود، اما اینکه بخواهیم به یکباره یک جراحی در بدنه بازار انجام دهیم ممکن است یک هیجان کاذب در بدنه بازار ایجاد کند که ماندگار نیست. اما در میانمدت و بلندمدت این اصلاحات لازمه بازار کار است.»
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد