شبه‌قاره در یک قدمی جنگ پنجم
محمدرضا ستاری – شامگاه سه‌شنبه، دقیقا دو هفته پس از حمله تروریستی در کشمیر، همانطور که از قبل پیش‌بینی می‌شد، موشک‌های هند به سمت پاکستان شلیک شد و بنا به گفته مقامات اسلام‌آباد پنج نقطه از جمله سه منطقه در کشمیر تحت کنترل پاکستان و دو منطقه در پنجاب مورد هدف قرار گرفت. براساس گزارشی که دیروز مجله اکونومیست در این خصوص منتشر کرده، تصاویر منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی، حجم خرابی‌ها در این مناطق را نشان می‌دهد. در این میان هر چند دولت هند اعلام کرده که در این حملات اهداف نظامی و شهری پاکستان مورد هدف نبوده و تنها مقرر تروریست‌ها موشک‌باران شده اما برآوردها نشان می‌دهد که حملات چهارشنبه شب در نوع خود بزرگ‌ترین حملات هوایی هند به پاکستان در طول ۵۰سال اخیر بوده است؛ امری که با واکنش اسلام‌آباد مواجه شده و نیروهای پاکستانی نیز شروع به گلوله‌باران خط کنترل مرزی در کشمیر کردند.
کشمیر کانون بحران در قلب آسیا
پس از حمله تروریستی دو هفته قبل در منطقه کشمیر تحت کنترل هند که منجر به کشته شدن دست‌کم ۲۸شهروند هندی شد، دولت دهلی‌نو در طول این مدت دائما در حال مانور جهت اقدامات تلافی‌جویانه بوده است. به طوری که روزنامه‌های این کشور تقریبا هر روز جزئیاتی از وضعیت آمادگی نیروهای نظامی را منتشر کرده، آژیرهای خطر در دهلی‌نو به صدا درآمده و مانور نیروی هوایی هند نیز انجام می‌شد. همین موارد بود که باعث شد چند روز قبل وزیر دفاع پاکستان به صراحت اعلام کند که درگیری با هند اجتناب‌ناپذیر است.
لازم به ذکر است که این نخستین درگیری میان هند و پاکستان نبوده و دو کشور از سال ۱۹۴۷ به این سو یعنی از زمان استقلال پاکستان از هند بر سر منطقه کشمیر، علاوه بر درگیری‌های موقت و کوتاه‌مدت، چهار جنگ بزرگ را در سال‌های ۱۹۴۷، ۱۹۶۵، ۱۹۷۱ و ۱۹۹۱ تجربه کرده و اگر حملات چهارشنبه شب منجر به یک درگیری تمام‌عیار شود، در آستانه پنجمین جنگ هستند.
در همین رابطه و در حالی که کشمیر منطقه مورد مناقشه دو طرف بوده و از لحاظ ژئوپلیتیکی، اقتصادی و سیاسی برای هر دو کشور حیاتی محسوب می‌شود، این منطقه یک کانون بحرانی تمام‌عیار در قلب آسیا محسوب شده و آتش زیر خاکستر آن هر لحظه قادر است یک جنگ تمام‌عیار را میان دو قدرت اتمی شعله‌ور کند.
این موضوع زمانی اهمیت می‌یابد که علاوه بر اهمیت سیاسی و ژئوپلیتیکی کشمیر، این منطقه از منظر اقتصادی نیز برای هر دو کشور حیاتی است زیرا کشمیر کانون ۵رودخانه مهم است و از آنجا که ۷۰درصد اقتصاد پاکستان برپایه کشاورزی است، قطع شدن جریان آب، می‌تواند ضربه‌ای مهلک به اقتصاد این کشور وارد کند.
در چنین شرایطی، هندی‌ها قبل از آغاز حملات هوایی خود به پاکستان، چند اقدام غیرنظامی اما مهم را در دستور کار قرار داده بودند. به عنوان مثال چند روز پس از حادثه تروریستی در کشمیر، دهلی‌نو پیمان آب سند را که مدیریت آب میان دو کشور را تنظیم می‌کند، معلق کرد؛ امری که پاکستان آن را به منزله اعلان جنگ تلقی می‌کند. با این حال قضیه به اینجا ختم نشده و هندی‌ها تصمیم گرفتند بازدارندگی خود را با اقدام نظامی به رخ همسایه بکشند.
اهمیت درگیری اسلام‌آباد و دهلی
به گفته تحلیلگران حملات چهارشنبه شب هند به پاکستان به سه دلیل قابل توجه است.
اول اینکه، به نظر می‌رسد هند موشک‌ها را از داخل خاک خود شلیک کرده است. در واقع ارتش پاکستان مدعی شده که حملات از حریم هوایی هند انجام شده و دهلی‌نو هرگز توان نفوذ به حریم هوایی پاکستان را ندارد. لذا اگر این ادعا درست باشد، به نظر می‌رسد هند از تجربه سال ۲۰۱۹ درس گرفته است؛ زمانی که یک هواپیمای هندی در آسمان پاکستان سرنگون و خلبانش اسیر شد.
دوم اینکه، همانند سال ۲۰۱۹، هند نه‌تنها مناطق مورد مناقشه در کشمیر تحت کنترل پاکستان، بلکه مناطق دیگر این کشور را نیز هدف قرار داده است. در واقع پاکستان اعلام کرده که هند به بهاولپور و مرید در ۳۰کیلومتری مرکز پنجاب یعنی جایی که یکی از مقرهای اصلی لشگر طیبه در آنجا قرار دارد، حمله کرده است.
در همین رابطه طبق گزارش اکونومیست، استفان تانکل، پژوهشگر آمریکایی که در کتابی درباره لشکر طیبه (۲۰۱۲) از مرید بازدید کرده، اشاره می‌کند که این پایگاه حس بلندپروازانه‌ای دارد و در میان گروه‌های تندروی پاکستانی تقریبا بی‌نظیر است. همچنین بهاولپور نیز میزبان مقر جیش محمد است که گفته می‌شود با سازمان‌های اطلاعاتی پاکستان در ارتباط است. در نتیجه می‌توان گفت انتخاب هند برای حمله به پنجاب، گامی قابل اعتنا در روند درگیری میان دو کشور محسوب می‌شود.
اما سوم اینکه، ویژگی حملات این است که به نظر می‌رسد همه چیز برای کاهش خطر جنگ تمام‌عیار تنظیم شده است. یعنی در حالی که پاکستان می‌گوید، هندی‌ها یک مسجد را در نزدیکی بهاولپور هدف قرار داده و هفت نفر از جمله دو کودک جان خود را از دست داده‌اند اما هندی‌ها از چهارشنبه‌شب به این‌سو تاکید دارند که حملات‌شان متمرکز و حساب شده بوده و به نیروهای مسلح، اهداف اقتصادی و مراکز غیرنظامی پاکستان حمله نشده است؛ بلکه هدف تنها اردوگاه‌های گروه‌هایی بوده که از منظر هند تروریست محسوب شده و عامل حملات به کشمیر بوده‌اند. در نتیجه برخی کارشناسان معتقدند چنین موضوعی نشان می‌دهد که هندی‌ها مایل نیستند وارد یک درگیری تمام‌عیار با پاکستان شوند.
آیا امکان جنگ اتمی وجود دارد؟
آنچه مشخص است از سال ۱۹۴۷ به این‌سو میان پاکستان و هند علاوه بر ۴ جنگ بزرگ، درگیری‌های متعددی را تجربه کرده و از آنجا که کانون کشمیر مستعد دامن زدن به تنش‌هاست، این قضیه همچنان ادامه‌دار خواهد بود. با این حال در شرایطی که رسانه‌ها و کارشناسان از وقوع جنگ اتمی میان دو کشور ابراز نگرانی می‌کنند اما به احتمال زیاد دامنه درگیری‌ها تا همین حد پاسخ‌های متقابل موشکی و حملات مرزی محدود خاتمه می‌یابد اما در هر صورت نمی‌توان امکان‌سنجی تشدید درگیری‌ها میان دو کشور و احتمال جنگ اتمی را نیز نادیده گرفت. در واقع بررسی دکترین هسته‌ای هند نشان می‌دهد که این کشور سلاح اتمی‌اش جهت بازدارندگی است؛ اما دکترین هسته‌ای پاکستان متفاوت بوده و امکان حمله اتمی را در نظر می‌گیرد.
در چنین شرایطی بررسی توان نظامی دو همسایه نشان می‌دهد که هند چهارمین ارتش بزرگ جهان است و بودجه نظامی این کشور نیز ۷۵میلیارد دلار یعنی چیزی حدود ۱۰برابر پاکستان است. همچنین در حالی که ادوات جنگی هند از لحاظ تعداد تانک، هواپیما و شناور دریایی تقریبا دو برابر پاکستان است، تعداد کلاهک‌های هسته‌ای دو کشور برای هندی‌ها ۱۸۰ و برای پاکستان تقریبا ۱۷۰عدد برآورد می‌شود.
در نتیجه هر دو کشور قاعدتا به دنبال جنگ تمام‌عیار نبوده و نظام بین‌الملل نیز تا حد توان جهت جلوگیری از آن تلاش خواهد کرد اما اگر قرار باشد که دو کشور به سمت درگیری اتمی پیش بروند، برآوردها از سوی موسسه صلح (IPI) نشان می‌دهد که یک درگیری محدود هسته‌ای در کشمیر می‌تواند، جان ۵۰میلیون نفر را مستقیم بگیرد، تولید ناخالص جهانی را ۱/۲درصد کاهش دهد، زنجیره تامین جهانی را برای حداقل پنج سال مختل و قیمت نفت را به ۳۰۰دلار در هر بشکه برساند.
