شاهزاده و شترهای سفید
جهان‌صنعت- عربستان سعودی در مسیر نوسازی اجتماعی و اقتصادی، با چالش وابستگی به نفت، پروژه‌های پرهزینه و فشارهای فزاینده مالی روبه‌رو است؛ مسیری که موفقیت یا شکست آن می‌تواند آینده محمد بن‌سلمان را رقم بزند.
محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، با هدف نجات کشورش از وابستگی به نفت و تضمین آینده‌ای پایدار برای نسل جوان، پروژه‌ای گسترده از اصلاحات اجتماعی و اقتصادی را آغاز کرده است. او ضمن کاهش نقش پلیس مذهبی، افزایش آزادی‌های فردی و گسترش صنعت تفریح و گردشگری، تلاش دارد با سرمایه‌گذاری‌های عظیم در پروژه‌هایی چون «نیوم» چهره اقتصادی کشور را متحول کند اما تداوم وابستگی به نفت، کاهش قیمت جهانی آن و جذب نشدن سرمایه‌گذاران خارجی، برنامه‌های او را با چالش جدی مواجه کرده است. اگر اصلاحات اقتصادی پیش نرود، خطر از دست رفتن حمایت اجتماعی و افزایش نارضایتی داخلی جدی خواهد بود.
عربستان سعودی در حال تحقق تحولی شگفت‌انگیز است
نفوذ عربستان سعودی در منطقه و رابطه‌اش با دونالد ترامپ، این امکان را به محمد بن‌سلمان می‌دهد که اقدامات بیشتری انجام دهد. کشور او پیش از این میزبان گفت‌وگوهایی برای برقراری آتش‌بس در اوکراین بوده است. او توصیه می‌کند که با ایران وارد مذاکره شوند و جنگ غزه پایان یابد. ممکن است رییس‌جمهور آمریکا هم به این توصیه‌ها گوش دهد. یکی از دلایلی که می‌توان به تجدیدنظر عربستان در سیاست خارجی‌اش باور داشت، این است که این تغییرات در راستای دغدغه اصلی محمد بن‌سلمان است: ایجاد تحول اجتماعی و اقتصادی بزرگ در داخل کشور. او به این تغییرات نیاز دارد زیرا درآمدهای نفتی برای همیشه قابل اتکا نخواهند بود. اگر جوانان سعودی که دوسوم جمعیت بومی کشور را تشکیل می‌دهند قرار است آینده‌ای روشن داشته باشند و در درازمدت، تداوم حاکمیت خاندان سعودی را تضمین کنند، به شغل نیاز دارند. یک منطقه ناپایدار برای عربستان دردسرآفرین است زیرا هم موجب التهاب داخلی می‌شود و هم ریسک سرمایه‌گذاری خارجی را بالا می‌برد. در مقابل، یک خاورمیانه شکوفا، یعنی بازارهای بیشتر برای محصولات تولیدی عربستان و برای مناطق گردشگری لوکسی که این کشور می‌خواهد به آنها افتخار کند. تغییرات اجتماعی، دومین بخش از قرارداد جدید محمد بن‌سلمان با مردمش است و این تغییرات چیزی کمتر از انقلابی چشمگیر نبوده‌اند. کمتر از ۱۰سال پیش، نیمی از جمعیت کشور- یعنی زنان- از حضور در عرصه عمومی و بخش زیادی از بازار کار محروم بودند. سینما و کنسرت ممنوع بود. هرگونه تفریحی باید در خانه، کویر یا در سفرهای خارجی و دور از چشم پلیس مذهبی صورت می‌گرفت اما امروز زنان می‌توانند آزادانه سفر کنند، کار و هر کجا که بخواهند زندگی کنند. پلیس امر به معروف و نهی از منکر منحل شده است. مردم عربستان اکنون می‌توانند مانند سایر نقاط دنیا، کنسرت ستاره‌های موسیقی را تماشا کنند و فیلم‌های ابرقهرمانی را روی پرده سینما ببینند. حتی در مناطق محافظه‌کار کشور، جوانان در خیابان‌ها حضور پررنگی دارند و از آزادی‌های جدیدشان لذت می‌برند.
بخشی از پروژه نوسازی عربستان که هنوز کامل نشده، اقتصاد است. از سال ۲۰۱۶، دولت سرمایه‌گذاری سنگینی برای کاهش وابستگی به نفت انجام داده است. اهداف اصلی این سرمایه‌گذاری‌ها، «ابرپروژه»هایی پرزرق‌وبرق بوده‌اند- مانند شهر آینده‌نگر «نیوم» و یک مکعب عظیم به اندازه ۲۰ساختمان امپایر استیت- که قرار است تا سال۲۰۳۰، نزدیک به ۹۰۰میلیارد دلار بودجه جذب کنند. برای پرورش صنایع جدید، صندوق سرمایه‌گذاری ملی در بیش از ۱۰۰شرکت در حوزه‌هایی مانند خودروهای برقی، ورزش‌های الکترونیک، قهوه‌سازی و تولید تراشه سرمایه‌گذاری کرده است. با وجود این تلاش‌ها، اقتصاد عربستان همچنان به نفت وابسته مانده است. حدود ۶۰درصد از درآمد دولت از فروش نفت خام تامین می‌شود. اگرچه صنعت گردشگری و تفریح در حال رشد است اما سیل پولی که به سمت هزینه‌های دولتی روانه شده، هزینه‌ها را بالا برده و عرصه را بر بخش خصوصی تنگ کرده است. سرمایه‌گذاران خارجی هنوز آنطور که دولت امید داشت، به عربستان جذب نشده‌اند.
بدتر از همه، فشار مالی در حال افزایش است. قیمت نفت در حال حاضر حدود ۶۱دلار در هر بشکه است، در حالی که طبق برآورد صندوق بین‌المللی پول، عربستان برای متعادل نگه داشتن بودجه‌اش به نفت ۹۲دلاری نیاز دارد. هرچند میزان بدهی کشور هنوز پایین است اما از سال۲۰۱۶ تاکنون، نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی دو برابر شده است. اگرچه عربستان در جریان جنگ تجاری با آمریکا، تنها با یک تعرفه «متقابل» ۱۰درصدی مواجه شده اما سیاست‌های ترامپ فشار اقتصادی را افزایش خواهد داد. اگر اقتصاد جهانی دچار رکود شود، ممکن است قیمت نفت و سرمایه‌گذاری خارجی هر دو بیشتر افت کنند.
پایان شترهای سفید
برای آنکه اقتصاد عربستان متحول شود، محمد بن‌سلمان باید از فرصت فعلی برای مهار پروژه‌های نمایشی و پرهزینه‌ای که بازدهی ناچیزی دارند، استفاده کند. دولت می‌تواند از حوزه‌هایی مانند فناوری عقب‌نشینی کند؛ جایی که شرکت‌های خصوصی ممکن است حاضر به سرمایه‌گذاری باشند. در عوض، تمرکز بر حوزه‌هایی که بخش خصوصی وارد آن نمی‌شود، مانند آموزش و بهبود فضای کسب‌وکار، برای رشد بلندمدت اقتصادی مفیدتر خواهد بود. تصویب قانون جدید سرمایه‌گذاری گامی مثبت است اما هنوز کسب‌وکارها نسبت به حمایت از حقوق‌شان در صورت تضاد با دولت اطمینان ندارند. میزان ریسک برای محمد بن‌سلمان و کشورش بسیار بالاست. اصلاحات اجتماعی برای او در میان نسل جوان زمان خریده‌اند اما اگر تغییرات اقتصادی متوقف شود و معیشت سعودی‌ها آسیب ببیند، حمایت عمومی به‌راحتی می‌تواند از بین برود. ناآرامی داخلی می‌تواند دولت را به سرکوب وادارد و دستاوردهای اخیر را از بین ببرد. عربستان در چند سال گذشته مسیر زیادی را طی کرده است اما هنوز راه درازی پیش‌رو دارد.
منبع: جهان صنعت نیوز
