16 - 06 - 2017
سیستم تهویه مکانیزه مقصر شناخته شد
کمیسیون صنایع و معادن مجلس در گزارش خود از سازمان نظام مهندسی معدن به عنوان ناظر اصلی بر حفظ ایمنی در معادن نام برد و اعلام کرد: معدن زمستان یورت فاقد سیستم تهویه مکانیزه بوده است.
صبح روز چهارشنبه ۱۷ خرداد گزارش کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در خصوص عوامل و دلایل حادثه انفجار در معدن زمستان یورت آزادشهر که در پی آن بیش از ۴۰ نفر از معدنکاران جان باختند، در صحن مجلس قرائت شد. اما درست دقایقی بعد مجلس مورد حمله تروریستها قرار گرفت و این گزارش به طور دقیق مورد بحث قرار نگرفت.
پس از گذشت یک هفته متن گزارش کمیسیون صنایع و معادن از حادثه معدن زمستان یورت منتشر شد.
گزارش کامل این کمیسیون در خصوص حادثه انفجار در معدن زمستان یورت به شرح زیر است:
آشنایی با معدن
معدن زمستان یورت آزادشهر جزو معادن البرز شرقی واقع در منطقه خوش ییلاق استان گلستان و ۱۲ کیلومتری شهر آزادشهر است که در حال حاضر به صورت خصوصی اداره میشود و استخراج زغالسنگ در سه تونل مجزا (T۳، T۲ و T۱) توسط حدود ۴۰۰ کارگر و به صورت سنتی صورت میگیرد.
معدن به لحاظ حقوقی جزو شرکتهای سهامی عام بوده و تحت عنوان «شرکت صنعتی معدنی شمال شرق شاهرود» در دفتر ثبت شرکتها ثبت و در بورس اوراق بهادار نیز پذیرفته شده است. مطابق آخرین آمار بورسی، وضعیت سهامداران حقوقی شرکت به شرح ذیل است:
۱- شرکت توسعه معادن روی ایران- ۷۵/۱۷ درصد
۲- شرکت فرآوری زغالسنگ پرورده طبس- سهامی خاص ۲/۵ درصد
۳- شرکت کالسیمین- سهامی عام ۸۹/۳ درصد
۴- شرکت تکادو- سهامی عام ۳۸/۳ درصد
۵- شرکت مهندسی و تحقیقانی فلزات غیرآهنی ۴۱/۱ درصد
۶- شرکت بازرگانی توسعه صنعت روی- سهامی خاص ۲۹/۱ درصد
۷- شرکت معدنکاران انگوران- سهامی خاص ۰۵/۱ درصد
۸- سایر سهامداران حقیقی ۰۳/۶۶ درصد.
با عنایت به اینکه اکثر سهام شخصیتهای حقوقی فوقالذکر به صورت مستقیم و غیرمستقیم متعلق به شرکت سرمایهگذاری مهر اقتصاد ایرانیان بوده و سهامداران حقیقی شامل بازنشستگان صنعت زغال هستند و عملا نمایندهای در هیاتمدیره ندارند، اکثر اعضای هیاتمدیره و مدیرعامل توسط شرکت سرمایهگذاری مهر ایرانیان تعیین میشود و عملا مدیریت معدن در اختیار شرکت فوقالذکر است.
محل استقرار مدیرعامل و دفتر مرکزی معدن و دفاتر مالی در شهرستان شاهرود و مدیر معدن همزمان مسوول فنی معدن نیز هست.
شرح حادثه
معدن زمستان یورت متشکل از سه تونل T۱، T۲ و T۳ است که محل وقوع حادثه، تونل شماره T۱ معدن است. تونل شماره T۱ معدن از لحاظ فنی، تونلی افقی با طراحی پیشرو بوده (در اغلب معادن زغال ابتدا تونل را تا انتها تجهیز کرده و سپس استخراج از معدن را شروع میکنند ولی در برخی از معادن با توجه به توپوگرافی محل، میتوان معدن را به شکل پیشرو کار کرد) و تا روز حادثه تا عمق ۱۱۷۰ متر پیشروی داشته و ۳ کارگاه استخراج در طول تونل تجهیز شده بود.
اولین کارگاه در عمق ۳۰۰ تا ۴۰۰ متری دهانه تونل واقع شده که اولین لایههای زغال نیز در همین عمق استخراج شده است. کارگاه دوم در عمق حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰ متری و کارگاه سوم در عمق حدود ۱۱۰۰ متری و با فاصله حدود ۸۰ تا ۱۰۰ متری سینهکار اصلی قرار داشته است.
حادثه انفجار در نزدیک کارگاه سوم و با فاصله حدود ۹۰ متری سینهکار اصلی، قبل از ساعت ۱۲ ظهر روز چهارشنبه مورخ ۱۳/۲/ ۱۳۹۶ در عمق ۱۰۸۰ متری تونل اتفاق افتاده است.
به عللی که تاکنون به صورت دقیق مشخص نشده است، در محل سینهکار، لوکوموتیو حامل زغال سنگ خاموش میشود که این موضوع بنا بر اظهارات، به مسوول فنی معدن اطلاع داده میشود.
در این زمان تعمیرکار یا مسوول ایمنی معدن برای راهاندازی مجدد احتمالا دو باتری کمکی را به وسیله یک لوکوموتیو دیگر به منظور راهاندازی مجدد بدون اجازه مسوول فنی به داخل تونل میبرد که پس از این امر صدای انفجاری در درون معدن به گوش میرسد. انفجار شدید موجب ریزش در سه نقطه معدن میگردد.
براساس دادهها و یافتههای موجود که در شکل پیوست گزارش آورده شده است، طول تونل محل حادثه ۱۱۷۰ متر میباشد و جریان تهویه طبیعی از طریق دو دویل (حفاری شیبدار به سمت بالا در درون معدن به منظور ایجاد جریان هوا و دیگر کاربردها) صورت میپذیرد.
دویلها شامل دویل ۱ در فاصله ۴۰۰ متری که به تونل بالایی (T۱A) و از تونل بالایی به سطح زمین متصل است و دویل ۲ که در فاصله ۱۰۰۰ متری و به تونل پایینی(T۲) متصل است. جریان اصلی هوا در اکثر مواقع از تونل پایین (T۲) شروع شده و از تونل T۱ خارج میشود. ولی در فصول مختلف سال این جریان میتواند مختل یا عوض شود. ریزش در فاصله ۲۰ متری دویل دو (K۳) و به فاصله ۹۰ متری سینهکار اصلی و در سه نقطه جمعا به طول ۳۵ تا ۴۰ متر صورت میپذیرد.
در هنگام وقوع حادثه، دو دستگاه لوکوموتیو به همراه واگن در داخل تونل بوده که لوکوموتیو ۱ انتهای تونل خراب میشود و باتری از بیرون (احتمالا توسط لوکوموتیو ۲) برای استارت مجدد آن به داخل تونل حمل میشود. انفجار و ریزش در محل لوکوموتیو دوم صورت میگیرد که زیر آوار مدفون میشود.
بررسیهای اولیه نشان میدهد که به محض انفجار، دیگر کارگران برای کمک به سمت محل ریزش حرکت میکنند که به دلیل بالا بودن غلظت گاز منوکسید کربن و متان (حدود دو ساعت پس از وقوع حادثه میزان گاز منوکسید کربن۷۵۰ ppm و میزان گاز متان چهار درصد گزارش شده است) تعدادی از کارگران جان خود را از دست میدهند.
سپس اکیپی متشکل از ۶۸ نفر به سمت حادثه حرکت میکنند که همگی دچار مسمومیت شده و ۶۸ نفر از عزیزان به دلیل نداشتن تجهیزات ایمنی (حتی اولیه) دچار مسمومیت میشوند که بر اساس اطلاعات دریافتی جز سه نفر از مصدومان همگی ترخیص میشوند. پس از این مرحله گروههای نجات و بازنشستگان مجرب در حوزه معادن زغال به معدن اعزام میشوند که بعد از تحویل گرفتن مدیریت حادثه، هیچ مورد گازگرفتگی برای هیچکس به وجود نیامده است.
بررسی علل حادثه:
با توجه به اینکه تا زمان بازگشایی تونل و تعریض دویل K۳ (که در آینده نزدیک صورت خواهد گرفت) امکان اظهارنظر قطعی میسر نیست، لیکن علل حادثه براساس گزارش اولیه کمیته حقیقتیاب (متشکل از معاونت معدنی و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت، مدیرکل HSEE وزارت صنعت، معدن و تجارت، رئیس مرکز تحقیقات وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، رئیس نظام مهندسی معدن، مدیر کل نظارت وزارت صنعت، معدن و تجارت، نماینده وزارت تعاون، کار و رفاه امور اجتماعی، یک نفر از اعضای کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی، نماینده مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، دو نفر از اساتید خبره دانشگاهی در رشته زغالسنگ، نمایندگان بهرهبردار و سرمایهگذار و همچنین سرتیم عملیات امداد و نجات) و بررسیهای هیات اعزامی، به شرح ذیل میباشد:
۱- عدم کفایت تهویه طبیعی موجود، با توجه به تغییر فصل و یا ریزش احتمالی در دویل انتهایی رابط تونل دو به یک
۲- تجمع احتمالی گاز در منطقه انفجار به دلیل عدم کفایت تهویه، حبس گاز در فضای تخریبی به جا مانده ناشی از استخراج در محل انفجار و همچنین وجود گرد زغال که در محیط عمده معادن زغال وجود دارد.
۳- منبع جرقه احتمالا باطری حمل شده به داخل تونل میباشد که برخلاف مقررات برای روشن کردن لکوموتیو از کار افتاده در نزدیک انتهای تونل استفاده شده است، در عین حال دیگر منابع تولید جرقه به ویژه لکوموتیو مدفون زیر آوار قابل بررسی است.
۴- لازم است به مجرد اتمام آواربرداری و باز شدن تونل اصلی و تعریض مقطع دویل، گروه کارشناسی ضمن بازدید مجدد میدانی از معدن، نظریه نهایی جهت اقدامات بعدی را اعلام کند.
با توجه به مجموع بررسیهای صورت گرفته، عامل اصلی حادثه انفجار ناشی از گاز جمع شده در مقطعی از تونل بوده است. شایان ذکر است که تا زمان تهیه گزارش منشاء قطعی ایجاد جرقه شناسایی نشده است. همچنین میزان قصور کارفرما، پیمانکار، سازمان صنعت، معدن و تجارت استان و اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان در این حادثه و انجام وظایف خود قابل بررسی و توجه است که امری فنی بوده و منوط به نظریه کارشناسان رسمی دادگستری و بررسی دقیق قضایی است.
مطابق بند (چ) ماده «۲» قانون نظام مهندسی معدن مصوب ۱۳۷۹ و اصلاحات بعدی آن، «وضع مقررات به منظور اطمینان از رعایت اصول ایمنی، بهداشت، بهرهدهی مناسب، حفظ محیطزیست، صرفه اقتصادی و نظارت بر اجرای آن» و بند (پ) ماده «۱۴» قانون مذکور، «نظارت بر حسن انجام خدمات مهندسی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی در طرحها و فعالیتهای معدنی غیردولتی در حوزه استان و معرفی متخلفان به مراجع قانونی ذیصلاح» از اهداف و وظایف نظام مهندسی معدن است، لذا متاسفانه کوتاهی نظام مهندسی معدن در انجام وظایف خود مشهود است. به علاوه همزمانی مسوولیت مدیر معدن به عنوان مسوول فنی معدن نیز مزید بر علت گردیده و مانع نظارت کافی بر اصول فنی حاکم بر معدن شده است.
۱- شرح نحوه جان باختن کارگران: از افراد فوت شده داخل تونل: شش نفر در فاصله ۷۰۰ متری دهانه تونل، پنج نفر کمی جلوتر (که بر اثر گازگرفتگی فوت شدهاند)، ۱۰ نفر در جلوی ریزش (بر اثر موج انفجار)، ۲ نفر در زیر آوار ریزش، یک نفر در پشت آوار به سمت دویل، ۱۲ نفر بین دویل هوا و سینه کار و ۷ نفر در داخل کارگاه استخراج (بر اثر گاز Co) جان خود را از دست دادهاند.
۲- بررسی اولیه ایمنی معدن با توجه به اظهارات و مدارک قابل دسترس:
با عنایت به گزارش سال ۱۳۹۳ «برنامه بازرسی فعالیتهای معدنی کشور» در مورخ ۳۰/ ۶/ ۱۳۹۳ مبنی بر نبود طرح تهویه و شبکه تهویه اصلی و احتمال تجمع گاز در افق ۴۳۲+ و عدم رفع عیب توسط کارفرما و گزارش سال ۱۳۹۴ شرکت مهندسی مشاور کاوشگران (موضوع قرارداد بازرسی از معادن استان گلستان) مبنی بر وجود مشکل تهویه در معدن ۱ و ۳، موضوع مشکلات طی نامه شماره ۶۸۱۶ مورخ ۲۰/۰۲/۱۳۹۵ از طرف سازمان صنعت، معدن و تجارت استان گلستان به شرکت صنعتی و معدنی شمالشرق شاهرود ابلاغ میشود که سیستم تهویه تونل شماره ۳ مناسب نبوده و مواردی از نامطلوب بودن هوای معدن در این تونل در دفاتر مربوطه ثبت شده است. متعاقب عدم رفع مشکلات تهویه، سازمان صنعت، معدن و تجارت استان گلستان طی نامه شماره ۲۴۱۲ مورخ ۲۸/۰۱/۱۳۹۶، گزارش شرکت مهندسین مشاور کان ایران در سال ۱۳۹۵ مبنی بر وجود مشکل در تهویه تونل شماره ۱ و ۳ را به شرکت صنعتی و معدنی شمالشرق دوباره ابلاغ میکند و پیشنهاد تهیه نقشه تهویه مناسب و اجرای آن در مجموعه تونلهای زمستان یورت غربی را ارائه میکند که تاکنون اقدامی در این جهت صورت نگرفته است.
نکته عجیب و قابل تامل این است که در گزارش بازدید نظارتی مورخ ۹۵/۳/۱۷ سازمان صنعت، معدن و تجارت از معدن مذکور، سرعت هوا و میزان گازهای خطرناک در تونلها مناسب گزارش شده است. همچنین در گزارش ارزیابی ایمنی معادن مورخ ۹۵/۹/۳۰ شرکت مهندسی و مشاورهای پارس اولنگ نیز، این معدن را در بخش استانداردهای تهویه نمره ۵/۱۷ از ۳۰ داده است که با توجه به بالاتر از عدد میانگین، معدن تعطیل نشده است. این گزارشات در تناقض با گزارشات فوقالذکر است.
بررسی تجهیزات فنی معدن:
با توجه به اینکه مطابق استانداردهای روز دنیا معادن زغالسنگ باید مجهز به سیستم مانیتورینگ، سیستم تهویه، سیستمهای خودنجات و سیستمهای گازسنج و دیگر لوازم ایمنی باشند، بررسی معدن یورت از این لحاظ باید مورد توجه جدی قرار گیرد؛
سیستم تهویه:
مطابق مشاهدات میدانی صورت گرفته، معدن فاقد سیستم تهویه مکانیزه بوده و تهویه معدن به صورت طبیعی صورت میگرفته است.
دستگاه خود نجات:
مطابق مشاهدات میدانی صورت گرفته، تعداد دستگاه خودنجاتهای موجود در معدن نامعلوم است.
گاز سنج:
گازسنجهای موجود در معدن به دو نوع گازسنج قدیمی روسی و گازسنجهای جدید (که اخیرا توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت خریداری شده و به معادن تحویل داده شده است) تقسیم بندی میشدند که گازسنجهای قدیمی در معدن وجود داشته (ولی اطلاعات دقیقی از تعداد و استاندارد بودن آنها به دست نیامد) و دو عدد گازسنجهای جدید که توانایی سنجش چهار نوع گاز به طور همزمان را دارند، در معدن موجود و در تاریخ ۹۵/۱۱/۱۲ کالیبره شده و سالم بودهاند.
سیستم امداد و نجات:
با توجه به مشاهدات میدانی صورت گرفته، هواساز موجود در معدن که در دهانه تونل نصب شده بود، همچنین bobcat (لودر مخصوص تونل)، در معدن موجود نبوده و پس از حادثه به محل آورده شده است.
مشکلات کارگران معدن:
بنا به اظهارات کارگران معدن حاضر در صحنه، مهمترین مشکلات کارگران شاغل در معدن، حقوق معوق برخی از کارگران (حداکثر ۳ ماه معوق)، میزان و نوع بیمه تأمین اجتماعی کارگران و عدم لحاظ مشاغل سخت و زیانآور برای تمامی کارگران معدن بوده است.
با توجه به اسناد دریافتی از شرکت، موردی در ارتباط با عدم سنخیت نوع بیمه و نوع کار (حداقل از سال ۱۳۹۴) مشاهده نشد.
گرچه در ارتباط با سالهای گذشته، باید با ارائه مستندات از طرف کارفرما و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بررسی و گزارش مجزا تهیه شود که متاسفانه با وجود مکاتبه با وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اطلاعات لازم تا زمان جمعبندی گزارش به این کمیسیون ارسال نشده است.
در ارتباط با عدم لحاظ بیمه مشاغل سخت و زیانآور با توجه به اظهارات صورت گرفته و آییننامههای سازمان تامین اجتماعی به نظر میرسد که فقط برای تعدادی از کارگران مشغول در معدن که در سینه کار باشند، بیمه مشاغل سخت و زیانآور لحاظ شده و بقیه افراد بیمه عادی دارند.
مشکلات ساختاری و پیشنهادات:
از مهمترین مشکلات ساختاری معادن زغالسنگ ایران میتوان به عدم صرفه اقتصادی اکثر این معادن با توجه به نوع زغال، خواص زمینشناسی و تیپ معادن و نامناسب بودن و به روز نبودن تجهیزات موجود در معادن و زغالشوییها اشاره کرد. با عنایت به این مشکلات پیشنهادات ذیل ارائه میشود:
۱- ضرورت نظارت دقیق وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان نظام مهندسی معدن، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بر رعایت اصول فنی و ایمنی معادن زغالسنگ و الزام بر تعطیلی معادن فاقد تجهیزات استاندارد و سیستم ایمنی مناسب.
۲- الزام برای تجهیز کلیه معادن زغالسنگ به سیستم مانیتورینگ و سیستم تهویه مکانیزه و در صورت عدم اجرا، تعطیلی معادن تا زمان تجهیز.
۳- ارائه کمکهای بلاعوض از طرف دولت به معادن زغالسنگ از محل سهم تولید در قانون هدفمندسازی یارانهها، جهت تجهیز همه معادن زغالسنگ به سیستم تهویه مکانیزه. ضمنا دولت میتواند در صورت لزوم با ارائه لایحه مجزا نسبت به تامین مالی مورد نیاز اقدام کند.
۴- با عنایت به زیانده بودن اکثر معادن زغالسنگ موجود و اهمیت صنعت زغالسنگ در زنجیره فولاد در ایران، لازم است دولت در بودجههای سالانه نسبت به ارائه یارانه خرید زغالسنگ جهت حفظ اشتغال موجود اقدام کند.
۵- وزارت صنعت، معدن و تجارت با تشکیل تیم ویژه، کلیه معایب فنی و ایمنی معادن زغالسنگ را احصا و جهت رفع معایب اقدام کرده و نتیجه را به مجلس شورای اسلامی اعلام کند.
۶- مقصران اصلی توسط مرجع قضایی شناسایی و با آنان برخورد قانونی کند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد