سی‌ان‌جی؛ استخوان لای زخم
جهان صنعت– صنعت سی‌ان‌جی تبدیل به استخوان لای زخم شده است. نه به‌طور کلی برچیده می‌شود و نه مشکلاتش حل می‌شود؛ شرایطی بینابین که فعالان این صنعت را کلافه کرده است. هر چند وقت یکبار که صدای اعتراض این بخش یا از طریق فعالان این صنعت یا انجمن سی‌ان‌جی بلند شود، مدتی در راس اخبار قرار می‌گیرد و بعد از آن هیچ.
در سال‌های گذشته صنعت گاز طبیعی فشرده (CNG) در ایران به‌عنوان یک گزینه پاک و اقتصادی برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و بنزین همواره مورد توجه قرار گرفت. با این حال، با وجودی که توسعه آن شتابان بود، در میانه راه از نفس افتاد و این صنعت با چالش‌ها و مشکلات جدی مواجه شد. کمبود زیرساخت‌های لازم، از جمله تعداد ناکافی ایستگاه‌های سوخت‌گیری، مشکلات فنی و ایمنی، کمبود اطلاعات و آموزش و عدم تسهیلات لازم به رانندگان از جمله مشکلاتی است که این صنعت از آن رنج می‌برد و اخیرا هم به مجموعه این مشکلات ناترازی گاز هم اضافه شده که آینده صنعت سی‌ان‌جی را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است.
اگرچه ایران به‌لیل منابع غنی گاز طبیعی، ظرفیت بالایی در تولید و توزیع سی‌ان‌جی دارد اما عوامل مختلفی باعث کاهش رونق این صنعت و ناامیدی فعالان آن شده است. یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها، کاهش تقاضا برای خودروهای سی‌ان‌جی‌سوز است. با افزایش قیمت بنزین و عدم رشد متناسب قیمت سی‌ان‌جی، بسیاری از مردم به‌سمت سوخت‌های مایع هدایت شده‌اند.
از سویی، عدم آگاهی کافی در بین عموم مردم نسبت به مزایای سی‌ان‌جی و همچنین نبود مشوق‌های کافی برای استفاده از این سوخت پاک، به کاهش مصرف آن انجامیده است. در عین حال، افزایش تعداد خودروهای برقی و هیبریدی در سطح کشور نیز به کاهش تقاضا برای خودروهای گازسوز افزوده است.
مساله مهم‌تر اینکه زیرساخت‌های مورد نیاز برای توسعه صنعت سی‌ان‌جی در ایران نیز به نحو مناسبی به‌روز نشده‌اند، مساله‌ای که باعث شده فعالان این صنعت با مشکل در تامین تجهیزات لازم مواجه شوند و مهم‌تر آنکه سرمایه‌گذاری‌‌گذاری جدید برای توسعه شبکه توزیع به شدت کاهش یابد.
افزون بر این، کیفیت و پایداری تامین گاز طبیعی نیز پرچالش است. با توجه به نیاز روزافزون کشور به گاز در بخش‌های دیگر، در برخی مواقع تامین گاز مورد نیاز برای ایستگاه‌های سی‌ان‌جی با مشکل مواجه می‌شود که این خود می‌تواند به کاهش تعداد ایستگاه‌های فعال و همچنین مشکلات در توزیع این سوخت منجر شود.
خطر در کمین سی‌ان‌جی
مشتری جایگاه‌های سی‌ان‌جی کم شده است؛ خطری که هم صنعت را تهدید می‌کند و هم جایگاه‌های سی‌ان‌جی. آنطورکه رضا نیکزاد عضو هیات‌مدیره انجمن سی‌ان‌جی می‌گوید: «اگر فکری برای حل مشکلات صنعت سی‌ان‌جی نشود، میزان تقاضای این سوخت در دوماه آینده به ۱۳میلیون مترمکعب کاهش خواهد یافت و این به‌معنای ۶/۱میلیارد دلار ارز بیشتر برای واردات بنزین است.»
فعالان صنعت CNG می‌گویند کاهش مصرف گاز باعث افزایش قابل‌توجهی در مصرف بنزین می‌شود. برآوردها نشان می‌دهد که در صورت عدم دسترسی به CNG، مصرف بنزین به اندازه ۱۰ تا ۱۵میلیون‌لیتر در روز افزایش خواهد یافت. این موضوع نه‌تنها روی قیمت بنزین تاثیرگذار خواهد بود بلکه وابستگی کشور به واردات سوخت را نیز افزایش می‌دهد.
از سویی، با تغییر سوخت خودروها از CNG به بنزین، آلودگی هوا و انتشار گازهای گلخانه‌ای افزایش می‌یابد. این موضوع می‌تواند تاثیرات منفی بر سلامت عمومی و تغییرات اقلیمی داشته باشد.
مهم‌تر آنکه تعطیلی این صنعت می‌تواند به کاهش اشتغال در این حوزه منجر شود و بسیاری از کارگران و سرمایه‌گذاران که در این صنعت فعالیت می‌کنند را تحت‌تاثیر قرار دهد.
رضا نیکزاد درباره اوضاع توزیع و مصرف سی‌ان‌جی در کشور به ایلنا گفته است: فروش سی‌ان‌جی از ۲۳میلیون مترمکعب سال۱۴۰۲ به ۱۹میلیون مترمکعب در سال گذشته و امسال به ۱۶میلیون مترمکعب رسیده است و همچنان نیز در حال افت تقاضا هستیم. ما به این رویه اعتراض و نامه‌نگاری کردیم. از طریق شورای گفتوگو در اتاق بازرگانی کار را جلو بردیم. چندین جلسه برگزار شد اما به‌جایی نرسید.
به‌گفته او، اگر مصرف ۲۳میلیون مترمکعب سی‌ان‌جی سال۱۴۰۲ را داشتیم ۷میلیون لیتر بنزین هدر نمی‌رفت. در واقع سی‌ان‌جی جایگزین ۷میلیون لیتر بنزین بود درحالی‌که معادل همین میزان را دولت واردات داشته است، علاوه‌بر این خودروسازان هم از سال۹۰ به مرور تولیدات خود را کاهش داده‌اند، سال گذشته کلا ۲۸هزار دستگاه خودروی دوگانه‌سوز تولید شد، امسال هم قراردادهایی در این حوزه بسته شده اما وضعیت این صنعت که قابلیت توزیع و مصرف ۵۰میلیون مترمکعب سی‌ان‌جی در روز (معادل ۵۰میلیون لیتر بنزین) را دارد؛ رها شده و هر روز افت می‌کند و پیش‌بینی این است که تا اواخر تابستان به ۱۲میلیون مترمکعب هم برسد.
چالش دائمی حق‌العمل‌کاری
حق‌العمل جایگاه‌داران- چه بنزین و چه سی‌ان‌جی- یکی از بحث‌برانگیزترین مسائل فی‌مابین دولت و فعالان این صنعت است. هر سال این بحث آنچنان کش‌دار می‌شود که گاه به نیمه دوم سال می‌کشد و در نهایت جایگاه‌داران همواره ناراضی هستند. نیکزاد در این رابطه می‌گوید: بحث حق‌العمل برای جایگاه‌ها به منزله یک بحث حیاتی است، سی‌ام مهرماه سال جاری مصوبه افزایش حق‌العمل جایگاه‌های سوخت نسبت‌به سال۱۴۰۲ اعلام شد و براساس این مصوبه، جایگاه‌های سوخت مایع و سی‌ان‌جی بالغ‌بر ۴۰درصد افزایش حق‌العمل نسبت به سال قبل داشتند که این مصوبه مورد اعتراض انجمن صنفی سی‌ان‌جی قرار گرفت و با اعتراض جایگاه‌داران و براساس قانون بهبود فضای کسب‌وکار، این اعتراض در شورای گفتوگو دنبال شد.
او اضافه می‌کند: مطابق با مصوبات شورای گفتوگو و تایید وزارت نفت هیات‌دولت بررسی مجدد حق‌العمل جایگاه‌های سی‌ان‌جی را به کمیسیون اقتصادی دولت ارجاع و برای اولین‌بار جلسه آن با حضور اعضای انجمن صنفی سی‌ان‌جی برگزار شد. در این جلسه افزایش ۷۰درصدی حق‌العمل برای جایگاه‌های سی‌ان‌جی به تایید و امضای وزرای حاضر رسید و قرار شد در اولین هیات وزیران تصویب و ابلاغ شود اما متاسفانه با اتمام سال و گذشت دو ماه از سال۱۴۰۴ هنوز موضوع حق‌العمل جایگاه‌های سی‌ان‌جی در دولت بررسی نشده و حتی حق‌العمل سال۱۴۰۴ نیز در دستور کار دولت قرار نگرفته است.
به گفته وی، افزایش حق‌العمل‌ها به میزان ۷۰درصد نسبت‌به مصوبه قبلی که ۴۰درصد بود، ۳/۱ همت بار مالی دارد درحالی‌که با تعطیلی اجباری برخی جایگاه‌ها و کاهش خدمات‌رسانی در برخی جایگاه‌های دیگر که شیفت شب را تعطیل کرده‌اند، بیش از ۶ همت مصرف بنزین جایگزین سی‌ان‌جی شد؛ اگر چندماه پیش این مصوبه افزایش ۷۰درصدی ابلاغ و اجرایی می‌شد، این رویه منجر به ۶ همت ضرر برای اقتصاد کشور، تشدید ناترازی و کاهش مصرف سی‌ان‌جی از ۲۴میلیون مترمکعبِ سال۱۴۰۰ به حدود ۱۶میلیون مترمکعب نمی‌شد، اگر فکری برای حل مشکلات این صنعت نشود، در دو ماه آینده به ۱۳میلیون مترمکعب کاهش خواهد یافت و این به‌معنای ۶/۱میلیارد دلار ارز بیشتر برای واردات بنزین است. اکنون جایگاه‌های سی‌ان‌جی با توجه به افزایش شدید هزینه‌های خود و زیان انباشته قبل دیگر قادر به ادامه فعالیت نیستند و طی روزهای گذشته تعداد زیادی از جایگاه‌های سراسر کشور تعطیل شده‌اند.
عضو هیات‌مدیره انجمن سی‌ان‌جی تاکید می‌کند: در حال حاضر تمامی جایگاه‌های سی‌ان‌جی برای تداوم فعالیت خود منتظر تصمیم هیات وزیران هستند و هرگونه تعلل در تصمیم‌گیری قطعا به زیان اقتصاد کشور خواهد بود و امیدواریم دولت با اتخاذ یک تصمیم عاجل به صورت فوق‌العاده و ویژه مصوبه حق‌العمل سال۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ را بدون هیچ‌گونه تغییری در مصوبات کمیسیون اقتصادی دولت مطرح و تصویب کند تا خللی در ادامه خدمت‌رسانی به شهروندان به وجود نیاید.
کارشناسان می‌گویند: واقعیت این است تا زمانی‌که چالش‌های بنیادی از جمله زیرساخت‌ها، تامین گاز و کاهش تقاضا برطرف نشود، امید به رونق دوباره این صنعت به آزمایشی طولانی‌مدت تبدیل می‌شود.
به‌نظر می‌رسد با توجه به نیاز روزافزون به سوخت‌های پاک و کاهش آلودگی هوا، توجه به صنعت سی‌ان‌جی در ایران باید در اولویت قرار گیرد اما این امر نیازمند همکاری کلیه ذی‌نفعان، از جمله دولت، بخش‌خصوصی و جامعه مصرف‌کنندگان است تا بتوان به راه‌حلی جامع و پایدار در این حوزه دست یافت.
