26 - 07 - 2021
سیاسی کاری با «ایاصوفیه»
جهانصنعت- وزارت خارجه ترکیه درباره تصمیم اتخاذ شده در چهل و چهارمین نشست گسترده کمیته میراث جهانی یونسکو درباره مکانهای تاریخی استانبول بیانیهای منتشر کرده و به یونسکو اعتراض کرده و اعلام کرد انتقاد یونسکو غرضورزانه بوده است. کمیته میراث جهانی یونسکو اعلام کرد پیامی مبنی بر اینکه ترکیه باید تا اول فوریه سال ۲۰۲۲ گزارشی در خصوص اقدامات حفاظتی ایاصوفیه به این سازمان ارائه دهد، به آنکارا ارسال شده است.این کمیته نگرانی خود را در مورد تبدیل ایاصوفیه به مسجد در سال گذشته و تخریبات احتمالی این بنا، ابراز کرد. سال گذشته دولت ترکیه تصمیم گرفت کاربری بنای تاریخی ایا صوفیه را تغییر داده و آن را مجددا به مسجد تبدیل کند. این امر در زمان خود با واکنش متفاوتی از سوی کشورهای عربی مواجه شده است.
دیوان عالی ترکیه ۱۹ تیر ۱۳۹۹ برای بررسی طرح تغییر کاربری موزه ایا صوفیه تشکیل جلسه داد و مصوبه هیات وزیران این کشور در سال ۱۹۳۴ میلادی را که طی آن مسجد ایاصوفیه به موزه تغییر کاربری داده بود، لغو کرد. رجب طیب اردوغان رییسجمهوری ترکیه به دنبال صدور این حکم، اعلام کرد ایاصوفیه به مسجد تبدیل میشود و روز ۲۴ جولای (جمعه ۳ مرداد ۹۹) برای اولینبار در ۸۶ سال گذشته فریضه نماز در این بنا به جا آورده خواهد شد. رییسجمهوری ترکیه در بخش دیگری از اظهارات خود در این باره از همه کشورها و نهادهای مخالف خواست به تصمیم آنکارا احترام بگذارند. وی تاکید کرد مساله کاربری ایاصوفیه مربوط به حق حاکمیت ترکیه بوده و هر انتقادی نسبت به این تصمیم به عنوان نقض استقلال این کشور تعبیر خواهد شد.
در همین حال انتشار این خبر با موافقت و تبریک برخی کشورهای عربی و واکنش برخی دیگر از کشورهای عربی همراه بود به طوری که این مساله بیشتر رنگ و بوی اختلافات این کشورها با ترکیه در پروندههای جاری در منطقه و تقابلات آنها با آنکارا را در این زمینه به خود گرفت. یونسکو مصرانه از دولت ترکیه خواسته است که با توجه به ارزش جهانی ایاصوفیه، پیش از هرگونه تصمیمگیری درباره تغییر کاربری آن، با این سازمان مذاکره کند. در اطلاعیه یونسکو آمده است که این سازمان از عدم ارایه معلومات و گفتوگو در باره تبدیلی این دو مکان به مسجد ابراز تاسف میکند. وزارت خارجه ترکیه گفته است که تصمیم کمیته میراث جهانی یونسکو در مورد اماکن تاریخی استانبول را که ناشی از انگیزههای تعصبآمیز، مغرضانه و سیاسی است، رد میکند.این وزارت ایاصوفیه و کورا را املاک دولتی خوانده و گفته است که با دقت از این اماکن محافظت میشود و سازمان ملل متحد را به نقض حاکمیت ترکیه متهم کرد.
در دو دهه گذشته بحث تغییر کاربری ایاصوفیه از موزه به مسجدی برای انجام عبادت چندین بار مطرح شده، اما این نخستینبار است که این بحث با حمایت دولت اردوغان به مرحله تصمیمگیری در دیوان عالی اداری ترکیه رسیده است. دیوان عالی اداری ترکیه مرجع نهایی رسیدگی به احکام محاکم اداری در این کشور است. این اقدام دولت اردوغان با مخالفتهای داخلی و خارجی گسترده همراه بوده و سازمان یونسکو نیز اعلام کرده نگرانیهای خود در این باره را طی چندین نامه به مقامات ترکیه ابراز کرده، اما تاکنون جوابی نگرفته است.
شورای ایالتی، که عالیترین محکمه اداری ترکیه است، سال گذشته به توافق آرا تصمیم سال ۱۹۳۴ کابینه ترکیه را لغو کرد و گفت که ایا صوفیه به حیث مسجد در قباله املاک آن ذکر شده است؛ تصمیمی که راه را برای تبدیل کردن دوباره آن به مسجد فراهم ساخت. این امر واکنشهای مختلفی را به همراه داشته است. مخالفان داخلی تصمیم اردوغان که اغلب در جناحهای سیاسی مقابل او قرار دارند، این اقدام او را «رفتاری پوپولیستی، تلاش برای انحراف افکار عمومی از مشکلات اقتصادی و از بین بردن یکی از نمادهای سکولاریسم در جمهوری ترکیه» توصیف کردهاند.
بیانیه وزارت خارجه ترکیه در رابطه با مساجد ایاصوفیه و کاریه
وزارت خارجه ترکیه اعلام کرد که مسجد ایاصوفیه کبیر و مسجد کاریه از املاک جمهوری ترکیه هستند و در چارچوب ارزشهای تاریخی، فرهنگی و مذهبی با دقت از آنها محافظت میشود. تانجو بیلگیچ سخنگوی وزارت خارجه طی بیانیهای درباره تصمیم اتخاذ شده در چهل و چهارمین نشست گسترده کمیته میراث جهانی یونسکو درباره مکانهای تاریخی استانبول سخنانی اظهار کرد. او با یادآوری اینکه مسجد ایاصوفیه و کاریه که از مولفههای اماکن تاریخی استانبول بوده و در فهرست میراث جهانی جای دارند، با تصمیم شورای دولتی در پایان سال به مسجد تبدیل شدند، اظهار کرد که ایاصوفیه و کاریه جزو املاک جمهوری ترکیه هستند و در چارچوب ارزشهای تاریخی، فرهنگی و مذهبی با دقت از آنها محافظت میشود. بیلگیچ تاکید کرد که تعیین چگونگی استفاده از مساجد ایاصوفیه و کاریه مربوط به حقوق حاکمیت ترکیه است. بیلگیچ با بیان اینکه مرمت و اقدامات دیگر در هر دو بنای یادبود تاثیر منفی بر استانداردهای یونسکو خواهد داشت، خاطرنشان کرد: همانطور که در ماموریتهای یونسکو در سالهای ۲۰۱۹ ، ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ مشاهده شد، حفظ اصالت و یکپارچگی ایاصوفیه و کاریه مد نظر قرار گرفته بود. سخنگوی وزارت امور خارجه با بیان اینکه تصمیمی که طی چهل و چهارمین نشست گسترده کمیته میراث جهانی که ترکیه همچنان در آن نقش ناظر را دارد، اتخاذ شد ، اظهاراتی در بر دارد که با گزارشهای ماموریت مشاوره و اوضاع موجود مغایرت دارد، افزود: ترکیه تصمیم کمیته میراث جهانی یونسکو در مورد اماکن تاریخی استانبول را که با گزارشهای ماموریت مشاوره و اوضاع موجود مغایرت دارد و مغرضانه، به شکلی پیشقضاوت و با انگیزههای سیاسی تنظیم شده است را رد میکند. این وضعیت با بیانیهای که هیات ما در جریان جلسه بیان کرده است، ثبت شده است.
ترکیه در چارچوب تعهدات خود به کنوانسیون میراث جهانی ۱۹۷۲، که از سال ۱۹۸۳ عضو آن بوده است، با آگاهی از حقوق، اختیارات و مسوولیتهای خود، با تلاش و دقت در حفاظت از اماکن ثبت شده در لیست میراث جهانی یونسکو به کار خود ادامه خواهد داد. دولت ترکیه اعلام کرد تبدیل موزه ایاصوفیه به مسجد، این بنای تاریخی را از هویت خود محروم نمیکند و این اثر همچنان یکی از آثار میراث جهانی یونسکو باقی خواهند ماند.
ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه در گفتوگویی با خبرگزاری آناتولی اعلام کرد تغییر کاربری ایاصوفیه از موزه به مسجد، مانع از بازدید گردشگران از آن نخواهد بود و ترکیه همچنان نمادهای مرتبط با مسیحیت را در این بنای تاریخی حفظ خواهد کرد. کالین در ادامه توضیح داد همه مساجد ترکیه از مسجد سلطان احمد (معروف به مسجد آبی) تا مسجد فاتح و مسجد سلیمانیه، هم میزبان نمازگزاران خواهند بود و هم گردشگران و تبدیل موزه ایاصوفیه به مسجد به معنای جلوگیری از بازدید توریستهای داخلی و خارجی از آن نیست، بنابراین موضوع حذف ایاصوفیه از فهرست میراث جهانی یونسکو مطرح نیست.
رجب طیب اردوغان رییسجمهور ترکیه اعلام کرده که حداقل ۴۰۰ کلیسا و کنیسه به صورت فعال در این کشور میزبان اقلیتها هستند و جامعه غیرمسلمان برای قرون متمادی بخشی از ترکیه بودهاند و هیچ فشاری علیه آنها وجود ندارد.
مفتی عمان از تغییر کاربری موزه ایاصوفیه حمایت کرد
احمد بن حمد الخلیلی مفتی سلطنت عمان تصمیم تبدیل موزه ایا صوفیه استانبول به مسجد را به امت اسلامی، ملت ترکیه و رییسجمهوری آن تبریک گفت. او در صفحه توئیتر خود نوشت: به خودمان و همه امت اسلامی به ویژه ملت مسلمان ترکیه و رجب طیب اردوغان، تبدیل موزه ایا صوفیه به بیتی از بیوت الله را تبریک میگوییم.
محکوم کردن اردوغان
برخی مقامات و شخصیتهای لبنانی هم اعلام رجب طیب اردوغان رییسجمهوری ترکیه برای تبدیل کاربری کلیسای ایاصوفیه در استانبول به مسجد را محکوم کردند. بشاره الراعی سراسقف کلیسای مارونی لبنان در این باره اظهار کرد: از انتشار حکم تبدیل موزه ایاصوفیه در استانبول به مسجد، شوکه شدیم.
او افزود: این تصمیم که با انتقادهای بینالمللی روبهرو شده است، در عوض ارزش لبنان، همزیستی را نشان میدهد، جایی که احترام متقابل بین مسیحیان و مسلمانان در دین، فرهنگ، عقاید و مکانهای عبادت متقابل است. نیشان درهروتیونیان روزنامهنگار لبنانی نیز در حساب کاربری خود در توئیتر نوشت: من همچنان که تبدیل مساجد سویل (اشبیلیه) و کوردوبا (قرطبه) به کلیسا را محکوم کردم، امروز صدای من در کنار میلیونها صدایی است که مخالف تبدیل کلیسای جامع ایاصوفیه به مسجد است.
تبدیل ایاصوفیه به مسجد، با آموزههای اسلام در تضاد است
عباس شومان، قائم مقام سابق الازهر مصر هم ضمن انتقاد شدید از تصمیم احتمالی ترکیه برای تغییر کاربری ایاصوفیه در بخش اروپایی شهر استانبول در غرب این کشور و تبدیل دوباره این بنای تاریخی از موزه به مسجد، تاکید کرد که چنین اقدامی با اسلام سازگار نیست و با آموزههای مداراآمیز این دین مبین در احترام به عبادتگاههای همه ادیان نیز در تضاد است.
انتقاد امارات
نوره الکعبی وزیر فرهنگ و جوانان امارات نیز در توئیتر خود نوشت که میراث فرهنگی دارای ارزش جهانی و بشری برای همه ملتها، فرهنگها و تمدنهاست. مسوولیت ما حفظ و تضمین نگهداری از آنها برای نسلهای آینده و آنها سندی برای همزیستی ملتها و دینها با تسامح در کنار یکدیگر هستند. او افزود که ایاصوفیه نمادی تاریخی بوده که قدمت آن هزاران سال است و تحریف واقعیت آن با وارد ساختن تغییراتی در آن به جوهره بشری آن آسیب زده و به ارزش فرهنگی آن صدمه میزند در حالی که این بنا همیشه سمبل گفتوگو و همزیستی بینتمدنها و فرهنگهاست. دیگر کشورهای اروپایی از جمله فرانسه، اتحادیه اروپا و سازمان جهانی یونسکو نیز با این اقدام مخالفت کرده و آمریکاییها هم در برابر این اقدام اردوغان موضع گرفته و گفتهاند چنین تصمیمی ناامیدکننده است. اردوغان نیز در برابر این سخنان گفته که مساله ایاصوفیه یک مساله داخلی و مربوط به ترکیه است و دیگران نباید در این زمینه دخالت کنند.
تاریخچه ایاصوفیه
ایاصوفیه در قرن ششم میلادی به فرمان ژوستینین یکم از امپراتوران روم شرقی (بیزانس) ساخته شد و تا ۹۱۶ سال مرکز کلیسای ارتدوکس خاوری بود. این بنا در سال ۱۴۵۳ به دنبال فتح قسطنطنیه (استانبول کنونی) به دست سلطان محمد عثمانی، از کلیسا به مسجد تغییر کاربری داد.
مسلمانان سراسر جهان برای چند سده زیر گنبد خاکستری و منارههای سربه فلک کشیده این شاهکار معماری نماز اقامه کردند. اما در اوایل دهه ۱۹۳۰، با روی کار آمدن آتاتورک و تشکیل جمهوری ترکیه، این مسجد به موزه تبدیل شد. از همان زمان درخواستهایی برای تبدیل دوباره این بنا به مسجد وجود داشت که در سالهای اخیر پررنگتر شده است.
سخن آخر
اگرچه مسجد ایاصوفیه اثر باستانی و تاریخی بسیار ارزشمندی است اما درگیری و جدال ترکیه با یونسکو برای ایرانیها چندان هم خبر ناخشنودکنندهای نیست. طی سالهای گذشته ترکیه بارها تلاش کرده میراث ناملموس ایران را به نام خود ثبت کند؛ از مولوی گرفته تا غذاهای ایرانی، هنرهای ایرانی و بسیاری از آثار ناملموس و مشاهیر ایرانی. حتی در برههای گفته شده بود مولوی مثنوی را به ترکی نوشته است و ایرانیها آن را به فارسی برگرداندهاند. این کشور ثابت کرده اگر بتواند هر اثر تاریخی، میراث ناملموس، غذا و هنر ایران را به نام خود ثبت کند از هیچ تلاشی دریغ نمیکند. پرسش اینجاست که چرا معاونت میراث فرهنگی و دولتهای ایرانی نسبت به میراث فرهنگی کشورمان تا این اندازه حساسیت به خرج نمیدهند و اجازه میدهند به نام دیگران به ثبت برسد؟ کدام اثر تاریخی ایران تاکنون واکنش دولت ایران را برانگیخته است؟ چه زمانی دولت ایران نسبت به آثار باستانی و میراث فرهنگی خود تا این اندازه حساسیت به خرج داده است؟ هرگز واکنشی مشابه دولت ترکیه از دولتهای ایرانی مشاهده نکردهایم، آنها حتی در مقابل تخریب و نابودی آثار باستانی کشورمان نیز سکوت کردهاند. ایاصوفیه اگر در ایران بود تاکنون از فهرست یونسکو خارج شده بود.
این نکته نیز مهم است که اردوغان برای افزایش محبوبیت خود در جهان اسلام دست به این کار زده، او که درصدد است در جهان اسلام و در میان اهل سنت جای عربستان و مصر را بگیرد میخواهد خود را منادی اسلام نشان دهد از این بابت است که اردوغان نه فقط میخواهد ایاصوفیه رو به عنوان ابزار کسب محبوبیت مورد استفاده قرار دهد بلکه اصرار دارد که یونسکو از موضع خود دست بردارد و به خواست آنکارا تمکین کند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد