15 - 06 - 2023
سیاست خارجی و ذهنهای ناجور
ظریف: در روابط بینالملل «بازیهای با حاصل جمع صفر» میسر نیست
گروه سیاسی – «کارمان به کجا رسیده که اینقدر تهران را آویزان دوحه و ابوظبی و مسقط کردهاید»؛ این توئیتی است که محمود صادقی روز گذشته در واکنش به توئیتی منتشر کرد که علی باقریکنی در آن، از ادامه رایزنیهای منطقهای و فرامنطقهای با همتایان آلمانی، فرانسوی و انگلیسی خود خبر داده و درعینحال تاکید کرده بود که این رایزنیها نه در تهران انجام شده و نه در برلین، پاریس و لندن و نه حتی در وین که مقر سازمان ملل متحد و البته سازمان بینالمللی انرژی اتمی در آن مستقر است. محمود صادقی به عنوان یکی از چهرههای شاخص اصلاحطلب در مجلس پیشین، از منتقدان سیاست خارجی دولت انقلابی است و همصدا با بسیاری از دیگر منتقدان وضع موجود، معتقد است دولت رییسی صرفا به دلیل مخالفت سیاسی با برجام و دیگر دستاوردهای دولت اعتدالی روحانی، مانع از توافق و احیای برجام در حدود دو سال گذشته شده. وی بر این باور است که رییسی اکنون در حالی در تلاش برای فضاسازی و اقناع افکار عمومی برای پذیرش توافق است که این توافق در ماههای پایانی دولت پیشین نیز در دسترس بود. صادقی و دیگر منتقدان سیاست خارجی دولت انقلابی بر این باورند که آثار و پیامدهای منفی این نگاه جناحی دولت رییسی به سیاست خارجی، معیشت ایرانیان را با چالشی جدی مواجه کرده؛ آن هم صرفا به این دلیل که رییسی و همفکرانش، نگاهی انتزاعی به سیاست خارجی دارند و آنچه خطمشی آنان را در این مسیر شکل میدهد، لزوما دستیابی به بیشترین منافع نیست. حال آنکه دیگر بازیگران این عرصه، با نگاه به منافع ملی خود وارد مذاکرات گوناگون میشوند و در نتیجه حتی اگر در مقطعی همسو با خواست ایران گام بردارند، صرفا به این دلیل است که این همسویی تاکتیکی را تامینکننده منافع ملی و اهداف خود میبینند. نگاهی که بر پایه آن، نه هیچ کشوری دوست دائمی است، نه دشمن همیشگی و قسمخورده. نگاهی که از قضا در آخرین تحلیل اینستاگرامی وزیر امور خارجه پیشین نیز موردتاکید قرار گرفته بود.
محمدجواد ظریف که در حال حاضر به عنوان استاد دانشگاه در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران مشغول به فعالیت است، دیروز در یادداشتی کوتاه و با ادبیاتی کارشناسی به تحلیل ساختار کنونی جامعه و نظم جهانی پرداخت و تاکید کرد که بازیگران در ساختار کنونی جامعه جهانی به طور همزمان در زمینههای مختلف «همکاری»، «رقابت» و «شبکهسازی» میکنند. او که تاکید داشت نکاتی را که «پس از ۴۰ سال کنشگری دیپلماتیک- کنار آموزش و نگارش در زمینه روابط بینالملل- و تامل و آموزش تماموقت به دور از کانون توجه سیاست جهانی در دو سال گذشته» به آن دست یافته، بهمنظور «تفکر و تامل بیشتر» مطرح میکند، نوشت: «۱- دوران گذار در روابط بینالملل به پایان رسیده است، ۲- نظم جهانی در حال ظهور «پساقطبی» است؛ نه تکقطبی، نه دوقطبی، نه چندقطبی یا هر ترکیبی از آنها، ۳- تلاش سه دههای برای ایجاد یک نظم هژمونیک تکقطبی از طریق «جنگهای بیپایان»، «امنیتیسازی» و «اجبار اقتصادی» موفق نبوده، در حالی که رنجهای سنگین، زیانهای انسانی نابخشودنی و اتلاف گسترده منابع بشر را بر جای گذاشته است، ۴- «پایان تاریخ»، «برخورد تمدنها»، «برسازی دشمن» و برسازههای نظری و سیاسی مشابه نتوانستهاند بانیانشان را به مقصد مطلوب برسانند، ۵- «جنگ» کاربرد خود را به عنوان یکی از ابزارهای سیاست خارجی به کلی از دست داده است. تقریبا همه آغازگران جنگها در قرنهای ۲۰ و ۲۱ در جنگهایی که آغاز کردهاند شکست خوردهاند و گاهی حتی نابود شدهاند، یا در بهترین حالت نتوانستهاند به اهداف اعلامشده خود دست یابند.»
ظریف که در بند ششم این یادداشت اینستاگرامی تاکید کرد «در روابط بینالملل «بازیهای با حاصل جمع صفر» میسر نیست» و «کنشگریها یا «حاصل جمع مثبت» یا «حاصل جمع منفی» به بار خواهند آورد»، همچنین اضافه کرد که «عصر اتحادهای دائمی رو به پایان است» و نوشت: «ائتلافهای موقت موضوعمحور به طور فزایندهای در فضای بینالمللی در حال سر برافراشتن هستند.» او با بیان اینکه «بسیاری از کنشگران دولتی و غیرحکومتی به طور همزمان در زمینههای مختلف «همکاری»، «رقابت» و «شبکهسازی» میکنند» و «شبکهها- با اجزای دولتی و غیرحکومتی- شکل غالب رژیمهای موضوعمحور فراملی خواهند بود»، تاکید کرد: «ساختارهای جهانی سیال شدهاند و دیگر نتایج را تعیین و تحمیل نمیکنند.» ظریف که چند سال پیش در کتاب «دوران گذار روابط بینالملل در جهان پساغربی» به تشریح برخی از این نکات پرداخته بود، در پایان یادداشت اینستاگرامیاش نوشت: «بهرغم همه پیشرفتهای بزرگ در زمینه فناوری و هوش مصنوعی، کنشگری انسانی عامل تعیینکننده است.»
این دیدگاه کارشناسی به سیاست خارجی اما چنانکه اشاره شد، چندان در میان دولتمردان کنونی طرفدار ندارد، آن هم در حالی که اکثریت کرسیهای مجلس انقلابی در اختیار چهرههایی است که نگاهی مشابه دولت را دنبال میکنند و دیدگاهی شبیه به آنچه صادقی و برخی از دیگر نمایندگان مجلس پیشین دنبال میکردند، حالا کاملا به حاشیه رفته است. اما آنچه از تریبون پارلمان شنیده میشود، صداهایی است همچون آنچه در توئیت روز گذشته نماینده اصولگرای محلات شاهد بودیم. علیرضا سلیمی که به عنوان یکی از چهرههای نزدیک به جبهه پایداری، در هیاترییسه مجلس نیز حضور دارد، نوشته است: «میدان در کاراکاس به کمک دیپلماسی آمد، امضای ۱۹ قرارداد جذاب با نام مرد میدان حاجقاسم کلید خورد. این آرمانها و آرزوها بودند که این امکانات را برای کشور رقم زدند. فاعتبروا…»
برخلاف آنچه در تحلیل اخیر ظریف درخصوص عبور جامعه جهانی از قطبیسازی و امنیتیسازی در عرصه دیپلماسی مورد تاکید قرار گرفت، معاون هماهنگکننده سپاه دیروز تاکید کرد که «امروز در محاصره تبلیغاتی دشمن هستیم». سردار محمدرضا نقدی که معتقد است «دشمن بعد از شکست در جبهههای نظامی، سیاسی، امنیتی، اقتصادی و اختلافافکنی به توطئهافکنی تبلیغاتی و رسانهای رو آورده»، گفته است: «امروز در عرصه سیاسی در حالی که آمریکا در انزوا قرار گرفته، کشور ایران از سوی جهان پذیرفته شده است.» او همچنین در ادعایی عجیب گفته: «نگاهی به آمار بانک جهانی نشان میدهد که رشد اقتصادی ایران در سال گذشته از آمریکا بیشتر بوده و این مسائل واقعیتی است که باید افکار عمومی نسبت به آن آگاه شوند.»
با این همه اما در حالی این رویکرد تقابلی با ایالاتمتحده به شدت از سوی دولت و مجلس انقلابی و حتی برخی نهادهای دیگر تبلیغ و ترویج میشود که همین دیروز یکی دیگر از نمایندگان مجلس با اشاره به آخرین وضعیت مذاکرات هستهای گفته: «مذاکرات در آینده نه چندان دور در یک کشور ثالث یا وین برگزار خواهد شد.» شهریار حیدری که البته از جمله چهرههای معتدلتر مجلس یازدهم است، با بیان اینکه «طرفین برای برگزاری مذاکره برجام، اعلام آمادگی کردند»، به شفقنا گفته: «سازمان انرژی اتمی همکاریهای بیشتری با آژانس بینالمللی انرژی اتمی داشت که همین امر مقدمه برگزاری برجام است.» او که معتقد است «ابهامی در مذاکرات آینده باقی نمانده»، میگوید: «یک سری مولفهها مثل انتخابات آمریکا، ملاحظات طرفین برجامی و ملاحظات جمهوری اسلامی در روند مذاکرات برجام اثرگذار است که در نهایت باعث شده برجام با تاخیر انجام شود.» این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس انقلابی همچنین گفته: «آمریکا مذاکرات مستقیم با ایران را درخواست کرد که از سوی ایران پذیرفته نشد و درخواست ما این بود که در قالب برجام مذاکره کنیم و بعد از برجام اگر آمریکا از گذشته خود پشیمان شد، برای برپایی سفارتخانه هم آمادگی داریم اما تا زمانی که برجام به نتیجه نرسد با آمریکا مذاکره مستقیمی نخواهیم داشت.»
در حالی این نماینده مجلس انقلابی اینچنین از خوشبینی خود نسبت به آینده مذاکرات سخن گفته که پایگاه خبری آکسیوس در خبری فوری اعلام کرده «واشنگتن در حال مذاکره با تهران برای عدم غنیسازی اورانیوم بالای ۶۰ درصد در ازای آزاد کردن بخشی از وجوه توقیفشدهاش است». ادعای این پایگاه خبری آمریکایی که روز گذشته از طریق حساب کاربری اخبار فوری الجزیره نیز منتشر شد، در حالی امید به گشایش در مذاکرات را زنده کرده که هنوز روشن نیست آیا دولت رییسی میتواند به توافقی دست یابد که منافع ملی ایرانیان را بیش از آنچه در سال پایانی دولت روحانی در دسترس بود، محقق کند یا احیانا به همان میزان بسنده خواهد کرد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد