سوداگری پنهان در زنجیره تامین
جهان‌صنعت– آمارهای اولیه گمرک ایران حکایت از شوک‌آورترین اختلاف قیمت در تاریخ واردات کالاهای اساسی دارد. طبق این آمار‌ها برنج هندی با قیمت گمرکی ۲۴۲۰۷تومان به دست مصرف‌کننده ۹۵هزار تومان می‌رسد، چای وارداتی با میانگین قیمت ۲۶۳هزار تومان در بازار تا ۳/۱میلیون تومان در هر کیلوگرم فروخته می‌شود و لوبیاچیتی با ۱۱۳۶۰۰تومان ارزش گمرکی در هر کیلوگرم، ۲۹۵هزار تومان روی پیشخوان مغازه‌ها قرار می‌گیرد. این فاصله ۳۰۰ تا ۴۰۰درصدی، پرده از بازی خطرناک «فاکتورهای دوگانه» و سوداگری پنهان در زنجیره تامین برمی‌دارد؛ پدیده‌ای که نه‌تنها جیب مردم را خالی می‌کند بلکه امنیت غذایی را نشانه رفته است.
براساس توضیحات مسعود دانشمند، کارشناس اقتصادی که سابقه حضور در هیات نمایندگان اتاق ایران را نیز دارد، قیمت درج شده در گمرک تنها شامل «بهای خرید از مبدا و هزینه حمل تا گمرک کشور صادرکننده» است اما حقوق و عوارض گمرکی که ۲۰ تا ۳۵درصد ارزش کالا را تشکیل می‌دهد، کرایه حمل از بنادر به تهران (۱۰درصد)، هزینه توزیع تا عمده‌فروشی (۱۵درصد) و حتی ضایعات ۲تا۵درصدی، لایه‌های پنهان قیمت‌گذاری هستند که در نهایت تا ۵/۵۲درصد به قیمت اولیه اضافه می‌کنند. وی تاکید کرد: علاوه بر آن محصولاتی که از سایر کشورها خریداری می‌شود دارای دانه شکسته و خرده است که خرده‌ها معمولا بین ۲ تا ۵درصد کل محصولات را تشکیل می‌دهند که همین امر نیز بر قیمت نهایی تاثیرگذار است.
با این حال، پرسش کلیدی اینجاست: چرا در عمل، این محاسبات منطقی با اختلافات نجومی در بازار مواجه می‌شود؟ پاسخ را باید در اظهارات رضا کنگری، رییس اتحادیه بنکداران مواد غذایی جست‌وجو کرد: «برخی واردکنندگان برای کالاهای اساسی با ارز ترجیحی، دو فاکتور صادر می‌کنند؛ فاکتور رسمی با قیمت مصوب دولتی و فاکتور دوم برای مابه‌التفاوت بازار آزاد. این پولِ بی‌مسیر، هرگز به خزانه یا پرونده‌های مالیاتی راه نمی‌یابد.»
برنج، به عنوان یکی از ستون‌های سفره ایرانی‌ها، امروز به کالایی گران قیمت تبدیل شده است. آمار گمرک نشان می‌دهد در سه‌ماهه اول امسال، ۴۶۵هزار تن برنج با میانگین قیمت ۳۷۴۴۰تومان وارد کشور شده است. برنج هندی ارزان‌ترین نوع با ۲۴۲۰۷تومان و برنج پاکستانی با ۳۶۹۹۵تومان در گمرک ثبت شده‌اند. اما در بازار، خریداران باید ۹۵۰۰۰تومان برای هر کیلو برنج هندی و ۸۹۰۰۰ تا ۱۳۸۰۰۰تومان برای برنج پاکستانی بپردازند. حتی با احتساب تمام هزینه‌های جانبی که قیمت تمام‌شده را به ۵۷۰۹۶ تومان می‌رساند، فاصله تا قیمت بازار به ۱۵۳درصد می‌رسد؛ سودی که مستندات مالیاتی آن ناپیداست.
در حالی که برنج هندی در گران‌ترین حالت با قیمت ۳۲هزار و ۷۷۰ تومان وارد کشور شده است. از سوی دیگر قیمت برنج وارداتی از هند به طور قابل‌توجهی پایین‌تر از سایر کشورهاست و این برنج ارزان‌ترین قیمت در میان برنج سایر کشورها را با قیمت کیلویی ۲۴هزار و ۲۰۷هزار تومان به خود اختصاص داده است. همچنین بررسی میدانی خبرنگار روزنامه ایران نشان می‌دهد یک کیلوگرم برنج پاکستانی از قیمت ۸۹هزار تومان تا ۱۳۸هزار تومان در بازار عرضه می‌شود. در حالی که قیمت واردات این نوع محصول براساس آمار گمرک بین ۲۹۱۲۷ تا ۳۶۹۹۵هزار تومان است. بررسی‌ها نشان می‌دهد با واردات ۲۸۹میلیون و ۳۲۹هزارو ۵۹ کیلوگرم از کشور هند این کشور در صدر جدول واردات برنج قرار دارد. در رتبه بعدی پاکستان جای گرفته که میزان واردات این محصول از کشور پاکستان براساس آمار رسمی گمرک حدودا ۹۸میلیون و ۶۸هزار و ۵۴۰کیلوگرم بوده است. در رتبه سوم واردات برنج، کشور
امارات متحده عربی جای می‌گیرد که میزان واردات از آن نیز حدودا ۶۶میلیون و ۸۴هزار و ۹۰کیلوگرم بوده است. چای سیاه، نوشیدنی روزانه میلیون‌ها ایرانی، دیگر کالایی است که با قیمتی نجومی در سبد خانوارهای معمولی جا می‌گیرد. با وجود واردات ۸۷۰۰تن چای در سه‌ماهه اول امسال و میانگین قیمت گمرکی ۲۶۳هزار تومان، کمترین قیمت بازار برای این محصول یک‌میلیون و ۱۴۹هزار تومان گزارش شده است. محاسبات نشان می‌دهد حتی گران‌ترین چای وارداتی هند با حدود ۴۰۰هزار تومان، پس از افزودن هزینه‌ها نباید از ۴۱۰هزار تومان عبور کند اما اعداد روی قفسه فروشگاه‌ها بسیار بالاتر از اینهاست. این یعنی سودی معادل ۳۳۸درصد که با هیچ توجیه اقتصادی همخوانی ندارد. ارزان‌ترین چای سیاه وارد شده به کشور از ابتدای سال‌جاری تاکنون مربوط به امارات متحده عربی است که با قیمت کیلویی ۱۱۹هزار و ۶۷۶تومان وارد کشور شده است و گران‌ترین آن از کشور هند با مبلغ ۳۹۹هزار و ۲۴۰تومان برای هر کیلوگرم بوده است. در واقع به صورت میانگین قیمت چای‌های سیاه وارداتی حدود ۲۶۳هزار تومان است!
واردات ۹۷/۱میلیون کیلوگرم گوشت قرمز با میانگین قیمت ۲۸۹۸۳۱تومان در گمرک، باید نوید ثبات قیمت می‌داد اما قیمت تمام‌شده ۴۴۱۹۹۲تومان (پس از محاسبه هزینه‌ها) در عمل به ۵۱۰هزار تومان در بازار رسیده است. براساس آمار منتشر شده از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران در سه ماهه اول سال‌جاری یک‌میلیون و ۹۷۱هزار و ۱۸۷کیلوگرم گوشت قرمز از کشورهای مختلف وارد کشور شده است که گران‌ترین گوشت از استرالیا با قیمت کیلویی ۴۵۰هزار و ۱۰۲تومان وارد شده است. همچنین با واردات ۵۵۴هزار و ۵۶۸کیلوگرم امارات متحده عربی بیشترین سهم واردات را به خود اختصاص داده است. علاوه بر آن ارزان‌ترین گوشت قرمز در این مدت زمان از استرالیا با قیمت کیلویی ۱۲۹هزار و ۵۶۱تومان وارد کشور شده است. بنابراین میانگین قیمتی هر کیلوگرم از این محصول وارداتی ۲۸۹هزار و ۸۳۱تومان است که با افزودن هزینه‌ها (۵/۵۲درصد) قیمت نهایی آن به ۴۴۱هزار و ۹۹۲تومان می‌رسد. در حالی که گوشت گوساله وارداتی در بازار از کیلویی ۵۰۰ تا ۵۲۰هزار تومان است.
یکی از حبوباتی که در یک سال اخیر از نظر قیمت و کمی در بازار چالش‌های قابل‌توجهی را داشته لوبیاچیتی است. به گزارش تجارت نیوز آمار گمرکی نشان می‌دهد حجم کل واردات این محصول در سه‌ماهه گذشته ۶میلیون و ۷۹۳هزار و ۷۳۴ کیلوگرم بوده که ارزان‌ترین آن با قیمت کیلویی ۹۸هزار و ۷۳۲ تومان از امارات متحده عربی و گران‌ترین لوبیاچیتی نیز از ترکیه با قیمت حدودا کیلویی ۱۳۰هزار تومان بوده است. در واقع میانگین قیمت هر کیلوگرم از این محصول در زمان واردات ۱۱۳هزار و ۶۰۰تومان بوده است اما قیمت آن در بازار از کیلویی ۲۹۵هزار تومان شروع می‌شود.
در سه‌ماهه اول سال جاری حدود ۲میلیون و ۹۶۶هزار و ۶۵۰کیلوگرم از این محصول از کشوهای روسیه، امارات متحده عربی، ترکیه و قرقیزستان وارد کشور شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد پایین‌ترین قیمت وارد شده از این محصول مربوط به کشور امارات متحده عربی با قیمت ۳۷هزار و ۶۶۴تومان برای هر کیلوگرم بوده و بالاترین قیمت آن کیلویی ۱۲۳هزار و ۴۱۵تومان از کشور روسیه است. بنابراین میانگین قیمتی هر کیلوگرم لوبیاقرمز وارداتی ۱۱۴هزار و ۲۰۰تومان است که با احتساب هزینه‌ها بهای تمام شده هر کیلوگرم لوبیاقرمز ۱۷۴هزار و ۱۵۵تومان می‌شود اما در بازار با قیمت ۲۷۶هزار تومان به مصرف‌کننده عرضه می‌شود.
آمار سه ماهه اول واردات کشور نشان می‌دهد در این مدت زمان ۶میلیون و ۱۳۴هزار و ۶۲۰کیلوگرم از این محصول از ۷کشور وارد شده که پایین‌ترین قیمت آن مربوط به کشور کانادا با نرخ کیلویی ۲۸هزار و ۳۲۱ تومان و بالاترین قیمت مربوط به کشور امارات متحده با مبلغ ۹۸هزار و ۴۰۲تومان است. در واقع میانگین قیمت وارداتی این محصول حدودا ۷۱هزار تومان بوده که با احتساب ۵/۵۲درصد بابت هزینه‌ها قیمت نهایی آن به ۱۰۸هزار و ۲۷۵تومان می‌رسد. در حالی که در بازار این محصول به صورت میانگین کیلویی ۱۹۰هزار تا ۲۲۰هزار تومان عرضه می‌شود.
