سوخت ارزان، نتایجی گران

مجید ادهمی– پیامدهای عدم تعادل در موازنه تولید و مصرف انرژی، تنها به قطعی برق، گاز، آب و کمبود سوخت مایع محدود نمی‌شود، بلکه امنیت انرژی، ثبات اقتصادی، محیط‌زیست و حتی نظم اجتماعی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. یکی از دلایل اصلی این ناترازی، به بحث سیاستگذاری قیمتی مربوط است.
قیمت‌گذاری نامتعادل، سیاست‌های پراکنده و ناهماهنگ در همه حامل‌های انرژی نه‌تنها مشکل را حل نکرده، بلکه در مواردی بحران را تشدید کرده است.
به‌ عنوان مثال، قطعی‌های مکرر و تعرفه‌های جدید برق موجب رونق به‌کارگیری ژنراتورهای دیزلی شده که مصرف سوخت مایع را افزایش داده و آلودگی را مضاعف کرده است. ژنراتورهای مذکور غالبا راندمانی کمتر از تولید نیروگاهی دارند. از سوی دیگر، وابستگی شدید به سوخت‌های فسیلی و عدم تنوع در سبد انرژی، کشور را در مواقع کمبود سوخت و بحران آسیب‌پذیر کرده است. در حالی که بسیاری از کشورها به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر گام برداشتند، ایران تاکنون به ‌درستی از پتانسیل تجدیدپذیرها بهره نبرده است. تخصیص نامناسب گاز طبیعی به مصارف خانگی به ‌جای صنایع ارزش‌آفرین، از دیگر سیاست‌های به میراث رسیده از گذشته است که نیاز به بازنگری و تدبیر دارد اما راه برون‌رفت از این چالش‌ها چیست؟ نخستین گام «واقعی‌سازی قیمت انرژی» به‌صورت تدریجی و همراه با حمایت از اقشار کم‌درآمد است. این کار نه‌تنها مصرف را منطقی می‌کند، بلکه منابع مالی لازم برای نوسازی زیرساخت‌های فرسوده را فراهم می‌کند. دومین راهکار، «تنوع‌بخشی به سبد انرژی» با توسعه نیروگاه‌های خورشیدی، بادی و هسته‌ای است. گام سوم، «افزایش راندمان صنایع» از طریق به‌روزرسانی تجهیزات و استفاده از فناوری‌های کم‌مصرف و بازسازی زیرساخت‌های دخیل در بخش ذخیره‌سازی و نهایتا عرضه انرژی است. در کنار این موارد، «شفاف‌سازی و ایجاد ساختار متمرکز، نظام‌مند و تنظیم‌گر انرژی» می‌تواند از موازی‌کاری‌های مضر نهادها و دستگاه‌های دخیل در حوزه انرژی جلوگیری کند. با این حال، هیچ‌یک از این راهکارها بدون «اجماع ملی» و «عزم جدی سیاستگذاران» به نتیجه نخواهد رسید. ناترازی انرژی یک عارضه چندبعدی است که حل آن نیازمند همکاری بین بخش‌های مختلف، از دولت و مجلس تا صنعتگران و مصرف‌کنندگان است. فرهنگ‌سازی برای مصرف بهینه، جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش انرژی و پرهیز از تصمیم‌های کوتاه‌مدت، احساسی و غیرکارشناسی از دیگر الزامات این مسیر است. اگر این اقدامات با برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت هوشمند دنبال شود، ایران می‌تواند نه‌تنها از بحران فعلی عبور کند، بلکه به الگویی برای تعادل پایدار انرژی در منطقه تبدیل شود.