سهم خودروها در آلایندگی هوا چقدر است؟
سارا اصغری– تهران براساس آخرین آمارهای اعلامشده در جایگاه ششمین شهر آلاینده جهان قرار گرفته است. همه گمان میکنند خودروهای سواری و موتورسیکلتهای فرسوده نقش اصلی را در آلودگی هوای تهران و کلانشهرها به خود اختصاص دادند البته واقعیت کمی پیچیدهتر از این طرح مساله ساده است. کیفیت پایین سوختهای داخلی بهویژه گازوئیل یکی از عوامل کلیدی است که حتی باعث شده صنعت خودروسازی بهسمت موتورهای بنزینی گرایش پیدا کند. با این حال اتهام تنها روی وسایل نقلیه تصویر کاملی ارائه نمیدهد. نیروگاههای فرسوده و صنایع نیز سهم قابلتوجهی در آلودگی هوا دارند. از همینرو اگرچه نوسازی ناوگان خودرو و موتورسیکلت و ارتقای کیفیت سوخت برای کاهش آلایندگی هوا ضروری بهنظر میرسد اما راهحل پایدار توجه همزمان و سهمیهبندی عادلانه مسوولیت بین تمام منابع آلاینده است. کاهش آلودگی هوا نیازمند برنامهریزی یکپارچه و فراتر از خودرو و سیستم حملونقل است.
خودروهای یورو۵ با سوخت یورو۴
درباره عواملی که سهم آلایندگی خودرو را افزایش داده احمد نعمتبخش، دبیر انجمن خودروسازان ایران در گفتوگو با «جهانصنعت» عنوان کرد: یکی از دلایل مهم آلایندگی خودروها عدم توزیع سوخت متناسب با استاندارد خودروهاست. خودروسازان مدتهاست خودروهای یورو ۵ تولید میکنند اما سوخت یورو۵ هنوز در کشور توزیع نمیشود و حتی در تهران تنها سوخت یورو۴ عرضه میشود و این در حالی است که براساس مصوبه دولت باید همزمان با ارتقای استاندارد خودروها سوخت مناسب نیز تولید و توزیع شود. نعمتبخش در ادامه با اشاره به آمار سازمان محیطزیست درباره میزان آلایندگی خودروها عنوان کرد: از ۶۰درصد آلایندگی ناشی از ذرات معلق زیر ۵/۲میکرون تنها ۱۴درصد متعلق به خودروهای سواری، ۱۰درصد مربوط به موتورسیکلتها و ۲۵درصد نیز متعلق به کامیونها و اتوبوسهای شرکتواحدهاست.
خودروهای فرسوده
دبیر انجمن خودروسازان ایران در پاسخ به این پرسش که خودروهای فرسوده تا چه میزان در آلایندگی هوا تاثیر دارند، بیان کرد: بدون شک یکی از عوامل آلاینده هوا خودروهای فرسوده هستند و به ازای تولید چهارخودروی نو باید یک خودروی فرسوده از چرخه استفاده خارج شود. البته با توجه به این موضوع که خودروهای فرسوده متعلق به افراد ضعیف جامعه هستند دولت باید با طرحهایی متناسب برای این قشر کمک کند تا جایگزینی خودروهای فرسوده با سرعت بیشتری انجام بگیرد. نعمتبخش در انتقاد به این موضوع که چرا دولت سهمیه بنزین به خودروهای نو نداده خاطرنشان کرد: البته مخالف افزایش قیمت بنزین نیستیم اما این موضوع که صاحبان خودروهای نو نمیتوانند از بنزین ارزان برخوردار شوند جایگزینی خودروهای نو بهجای فرسوده را تاخیر میاندازد. بهتازگی علیرضا رییسی، معاون وزیر بهداشت در سخنانی جنجالی سهم خودرو در آلایندگی هوا را بسیار مهم برشمرده و خطاب به خودروسازان عنوان کرده که «کاش خودروسازان بساطشان را جمع میکردند.» رییسی با ارائه آماری مبنی بر واردشدن سالانه ۱۷میلیارد دلار خسارت ناشی از آلودگی هوا به کشور مدعی شد که خودروهای جدید نیز آلایندگی دارند و واردات خودروی برقی جایگزین بهتری خواهد بود. نعمتبخش نیز در واکنش به اظهارات معاون وزیر بهداشت عنوان کرد: سازمان ملی استاندارد و سازمان حفاظت محیطزیست با حضور بازرسان مستقل در شرکتهای خودروسازی بهطور دقیق بر استانداردهای ایمنی و آلایندگی نظارت میکنند. درصورت وجود هرگونه نقص شمارهگذاری خودروها متوقف میشود. از همینرو میطلبد که مسوولان در چارچوب وظایف خود اظهارنظر کنند و از نظرات غیرکارشناسی بپرهیزند.
منشأ ۸۰درصد آلایندگی هوا کجاست؟
درباره سهم خودروها در آلایندگی هوا نیز مازیار بیگلو، دبیر انجمن سازندگان قطعه و مجموعههای خودرو کشور معتقد است که سهم خودروها در آلایندگی هوا کمتر از ۲۰درصد بوده و منابع اصلی شامل نیروگاهها، کیفیت پایین سوخت، صنایع و خودروهای تجاری دیزلی است. دبیر انجمن سازندگان قطعه و مجموعههای خودرو عنوان کرد: موضوع آلودگی هوا و منابع آلودهکننده در کلانشهرهای کشور بهویژه تهران بارها توسط نهادهای رسمی و شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اعلام شده است. براساس این گزارشها حدود ۴۰درصد آلودگی هوا ناشی از سوخت نیروگاههاست. برای مثال در تهران همانگونه که در روزهای گذشته نیز اعلام شد هشتنیروگاه در حال فعالیت هستند که متاسفانه پراکندگی آنها نیز زیاد است. وی در ادامه خاطرنشان کرد: حدود ۲۰درصد یا کمی بیشتر آلایندگی هوا ناشی از خودروهای تجاری یعنی اتوبوسها و کامیونهایی است که سوخت گازوئیل مصرف میکنند و درنتیجه مشاهده میکنیم که بخش قابلتوجهی از آلودگی به خاطر مصرف گازوئیل و مازوت است. ازسوی دیگر نزدیک به ۲۰درصد از آلودگی ناشی از منابع ثابت مانند کارخانههای سیمان و سایر صنایع با مصرف سوخت بالاست. دبیر انجمن سازندگان قطعه و مجموعههای خودرو تصریح کرد: در رابطه با خودروهای سواری و شخصی سهم این خودروها در آلودگی هوا کمتر از ۲۰درصد است. این یعنی ما حدود ۸۰درصد مشکل را نادیده گرفتیم و بارها عنوان شده که مصلحت این است که درباره ۸۰درصد منابع آلودهکننده هوا صحبت نشود اما اگر قصد اصلاح و بهبود شرایط را داریم لازم است در این زمینه با شفافیت و روشنی اعلام شود که عوامل و منابع اصلی حجم بالای آلایندگی کدامند. متاسفانه بخش قابلتوجهی از آن به کیفیت سوخت بازمیگردد. بیگلو در ادامه اذعان کرد: حتی درخصوص خودروهای تجاری که عمدتا وارداتی هستند یا دستکم موتور آنها وارداتی بوده باید گفت که تولید موتورهای تجاری مورد استفاده در کامیونها و اتوبوسها در کشور بسیار محدود است و چرا در بسیاری از کشورهای پیشرفته اروپایی بیش از نیمی از خودروهای سواری با سوخت دیزلی کار میکنند اما ما نمیتوانیم خودروهای دیزلی در کشور داشته باشیم؟
وی در ادامه افزود: دلیل آن کیفیت پایین گازوئیل است؛ گازوئیلی که اجازه کارکرد مناسب به موتورهای دیزلی نمیدهد. برای همین در تمام خودروهایی که وارد کشور میشوند یا قرار است به تولید انبوه برسند از موتور بنزینی استفاده میشود. از همینرو بهنظر میرسد که خودروهای سواری در این میان نقش اصلی را ندارند.
کیفیت سوخت پایین است
بیگلو ادامه داد: متاسفانه در برخی موارد شاهد هستیم که همه تقصیر آلودگی هوا را بر گردن صنعت خودروسازی کشور میاندارند و این در حالی بوده که بر کسی پوشیده نیست که کیفیت سوخت تولید در کشور ما بسیار کمتر از کیفیت موتور خودروهاست. باید این پرسش را مطرح کرد که اگر سوخت تولیدی در کشور ما خوب است چرا بهسمت واردات بنزین سوپر با نرخ ۶۵هزارتومان پیش رفتیم؟
سهم موتورسیکلت در آلایندگی هوا
درباره سهم موتورسیکلتها در آلایندگی هوا نیز ابوالفضل حجازی، رییس انجمن تولیدکنندگان به «جهانصنعت» گفت: در سطح کشور ۵میلیون موتورسیکلت فرسوده وجود دارد که البته این تعداد موتورسیکلت بهصورت یکجا در حال تردد نیستند. ممکن است برخی از آنها در روز و برخی در شب در حال تردد باشند و احتمال دارد که در کل یکمیلیون موتورسیکلت فرسوده در سطح کشور درحال تردد باشند. وی در ادامه همچنین با اشاره به میزان آلایندگی موتورسیکلتهای فرسوده در برابر خودروهای فرسوده اذعان کرد: خودرو چهارسیلندر و ۲هزارسیسی قدرت دارد درحالیکه موتورسیکلت یکسلیندر و ۱۰۰سیسی قدرت دارد. با این ویژگیها خودرو ۲۰برابر موتورسیکلت آلایندگی ایجاد میکند. از همینرو هر اندازه خودروهای فرسوده کمتر شوند میزان آلایندگی هوا نیز کمتر خواهد شد و این موضوع چندان در مورد موتورسیکلت فرسوده صدق نمیکند. با این وجود اما تعویض و نوسازی موتورسیکلتهای فرسوده نیز میتواند همراه با مزایایی باشد که کاهش آلایندگی یکی از آنهاست.
سخن پایانی
حل معضل آلودگی هوای کلانشهرها نیازمند عبور از نگاه تکبعدی و سرزنش صرف خودروسازان است. راهکار اصلی رویکردی جامع و چندوجهی بوده که اولویت نخست آن ارتقای کیفیت سوختهای داخلی بهویژه گازوئیل است. بدون سوخت استاندارد حتی پیشرفتهترین موتورها نیز به منابع آلاینده تبدیل میشوند. در کنار این امر نوسازی شتابان ناوگان فرسوده حملونقل عمومی، خودروهای سنگین و خودروهای سواری بهدلیل سهم آلایندگی باید در کانون برنامههای عملیاتی قرار گیرند. نمیتوان سهم قابلتوجه صنایع بدون فیلتر، نیروگاههای قدیمی، مدیریت پسماند و منابع گردوغبار را نیز نادیده گرفت. از همینرو راهکار پایدار اجرای همزمان و نظارتشده بر تمام این منابع است که از توزیع سوخت پاک تا نوسازی ناوگان و بهروزرسانی صنایع را شامل میشود. تنها با این نگاه سیستماتیک و تقسیم عادلانه مسوولیت میان تمام ذینفعان میتوان امید داشت که هوای پاک دیگر یک آرزو برای ما نباشد.
