سدهای مقابل سرمایه‌گذاری در نفت
هستی عبادی– فقر سرمایه‌گذاری به‌خصوص در صنعت نفت، اگر مهم‌ترین چالش این حوزه نباشد، در ردیف مهم‌ترین نیازهای این صنعت قرار دارد. یک برآورد اولیه که بارها از سوی مقامات پیشین و کنونی صنعت نفت مطرح شده، از دست‌کم ۲۰۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای توسعه طرح‌های نیمه‌تمام این صنعت حکایت دارد؛عددی که طبیعتا نه در توان دولت است و نه بخش‌خصوصی ایران.
در دولت سیزدهم قرار بود با ایجاد کنسرسیوم‌هایی از بانک‌ها و برخی نهادها طرح‌های نیمه‌تمام در مسیر تکمیل قرار بگیرند، طرحی که با وجود اینکه تبلیغات بسیاری برای آن شد، نهایتا به نتیجه نرسید. یکی از راه‌های تامین مالی طرح‌های نیمه‌تمام صنعت نفت، استفاده از سرمایه‌گذار خارجی است که این موضوع هم به دلیل تحریم‌ها قابل اجرا نیست. هرچند با شروع گفت‌وگوهای ایران و آمریکا امیدواری برای برداشته شدن تحریم‌ها ایجاد شده، با این وجود از اصل ماجرا که جذب سرمایه‌گذاری است نمی‌توان ساده عبور کرد.
عرفان افاضلی، دبیرکل فدراسیون صنعت نفت در این رابطه به «جهان‌صنعت» می‌گوید: هرچند اغلب ایرانیان با مقوله سرمایه‌گذاری آشنایی دارند اما روند سرمایه‌گذاری در کشور طی سال‌های اخیر و به‌جرات می‌توان گفت طی پنج سال گذشته، سیر نزولی داشته است. چه سرمایه‌گذاران داخلی و چه سرمایه‌گذاران خارجی علاقه و تمایل خود را به سرمایه‌گذاری به‌ویژه در بخش تولید را از دست داده‌اند و این روند همچنان کاهشی است. حال اگر بخواهیم سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را به حضور در این عرصه ترغیب کنیم، پیش‌نیاز آن، شناسایی چالش‌ها و آسیب‌هایی است که ریسک‌های بالقوه سرمایه‌گذاری در ایران را افزایش داده‌اند. پس از شناسایی این چالش‌ها، باید با رفع آنها، زمینه معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری را فراهم کنیم؛ فرصت‌هایی که می‌توانند در نمایشگاه ایران‌اکسپو که در اردیبهشت‌ماه امسال برگزار خواهد شد، معرفی شوند.
وی افزود: نخستین چالش، مساله انتقال پول و تبادلات بانکی بین‌المللی است که یکی از موانع اصلی برای سرمایه‌گذاران، چه داخلی و چه خارجی، به شمار می‌آید. لازم است اقدامات جدی برای رفع محدودیت‌های بانکی صورت گیرد. یکی از موضوعاتی که علاوه بر تحریم‌ها به‌شدت روند انتقال پول را کند و محدود کرده، مساله FATF است. به نظر می‌رسد باید تصمیمی جدی برای پذیرش FATF اتخاذ شود تا روند نقل‌وانتقالات بانکی بین‌المللی تسهیل گردد. با پذیرش FATF، یکی از اصلی‌ترین چالش‌های سرمایه‌گذاری در تولید برطرف خواهد شد و سرمایه‌گذار داخلی قادر خواهد بود سود حاصل از تولید را به‌صورت رسمی و قانونی از کشور خارج کند.
ارز و تورم؛ دو عامل بازدارنده
این فعال حوزه نفت با بیان اینکه مانع مهم دیگر وضعیت اقتصادی کشور است، عنوان کرد: دو شاخص مهم در این حوزه، نرخ ارز و تورم هستند که باید به‌شدت تحت کنترل قرار گیرند. وقتی سرمایه‌گذاری با ریال ایران انجام می‌شود و ما با تورم بالای ۴۰درصد مواجه هستیم، طبیعی است که باید سرمایه‌گذاری صورت‌گرفته، حداقل بیش از ۴۰درصد بازدهی داشته باشد تا صرفه اقتصادی پیدا کند. در کنار آن، نرخ ارز نیز بسیار اهمیت دارد به‌ویژه که تفاوت فاحشی بین نرخ ارز در بازار آزاد و بازار دوم وجود دارد. سرمایه‌گذار، چه برای فروش محصول در داخل و چه برای صادرات، با یکی از دو چالش نرخ ارز یا تورم مواجه می‌شود. از این‌رو حرکت به‌سوی تک‌نرخی شدن ارز امری ضروری است تا سرمایه‌گذارانی که قصد صادرات محصولات خود را دارند با اطمینان‌خاطر به این حوزه وارد شوند.
افاضلی با اشاره به یک چالش مهم دیگر تاکید کرد: ضرورت پایبندی دولت به تعهداتش، پرهیز از تصویب قوانین و مقررات خلق‌الساعه است. گاه سرمایه‌گذاری برای صادرات صورت می‌گیرد اما در زمان صادرات قوانینی صادر می‌شوند که مانع این کار شده و ضرر جدی به سرمایه‌گذار وارد می‌کنند. از مهم‌ترین چالش‌ها و در عین حال فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش صنعت، مساله تامین انرژی پایدار است. تامین انرژی، طی دو سال گذشته به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های تولیدکنندگان داخلی تبدیل شده است. چنانچه قصد داریم سهم صنعت را در تولید ناخالص داخلی (GDP) افزایش دهیم، چاره‌ای جز تامین انرژی پایدار، ارائه تسهیلات مناسب و پایبندی دولت به تعهداتش نداریم.
او گفت: هرچند مسائل و چالش‌های دیگری نیز قابل‌طرح هستند اما به باور بنده، همین چهار موضوع کلیدی که خدمت شما عرض شد، به‌عنوان اصلی‌ترین عوامل تهدید سرمایه‌گذاری طی سال‌های گذشته مطرح بوده‌اند؛ چه برای سرمایه‌گذاران داخلی و چه خارجی. سرمایه‌گذاری در تولید امروز نیازمند رفع نگرانی‌هایی در خصوص تامین انرژی پایدار، مهار تورم، ثبات نرخ ارز و همچنین رفع تعهدات ارزی ناشی از صادرات است.
افاضلی تصریح کرد: دولت نیز به‌جای ایفای نقش تنظیم‌گر، با تصویب مقررات خلق‌الساعه، عملا موجب اخلال در محیط کسب‌وکار شده است. اگر مجموعه دولت و کشور بتوانند چالش‌های مذکور را برطرف کنند، قطعا هیچ مسیری ارزشمندتر، سودده‌تر و پربازده‌تر از سرمایه‌گذاری در تولید وجود نخواهد داشت.امروزه به دلیل تورم افسارگسیخته، بخش عمده‌ای از سرمایه‌های خرد و متوسط به‌جای ورود به حوزه تولید، روانه بازارهای غیرمولدی همچون طلا و ارز شده‌اند. این موضوع، آسیبی جدی به اقتصاد و تولید وارد کرده است در حالی که اگر می‌توانستیم تورم و کاهش ارزش پول ملی را کنترل کرده و تبادلات بانکی را تسهیل کنیم، سرمایه‌های خرد و متوسط، به‌جای این بازارها، به تولید یا بورس به‌عنوان شفاف‌ترین محل حمایت از تولید داخلی هدایت می‌شدند. دبیرکل فدراسیون صنعت نفت تاکید کرد: در این صورت تولید کشور می‌توانست با پشتوانه انرژی پایدار به رشد اقتصادی منجر شود. از سوی دیگر یکی از موضوعات بسیار مهم در جذب سرمایه‌گذار خارجی به‌ویژه در شرایط فعلی، مساله تنگناهای سیاسی در روابط بین‌المللی ایران و کشورهای دیگر به‌خصوص کشورهای غربی و در راس آنها آمریکاست. این مسائل تاثیر بسزایی بر روند جذب سرمایه خارجی داشته‌اند. مذاکرات اخیر می‌تواند روزنه امیدی برای بهبود این شرایط و جذب سرمایه‌گذاران خارجی در حوزه‌های مختلف باشد.
به گفته وی، ایران بیش از ۲تریلیون دلار فرصت سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف دارد و به‌شدت مستعد جذب سرمایه است. چه بخش خصوصی و چه دیگر نهادهای کشور، آمادگی کامل برای همکاری با شرکت‌های کوچک، متوسط و بزرگ خارجی را دارند بنابراین رفع چالش‌های سیاسی در سطح بین‌المللی می‌تواند زمینه‌ساز رشد سرمایه‌گذاری خارجی در ایران باشد.
دلار در بالش، توسعه در خواب
حسن مرادی، کارشناس انرژی درباره شعار امسال «سرمایه‌گذاری برای تولید» به «جهان‌صنعت» گفت: رهبری معظم‌له سال‌هاست که لطف می‌فرمایند و پیام‌های بسیار ارزشمندی را برای اجرا در جامعه ارسال می‌کنند. یادم هست شاید حدود ۱۰ یا ۱۵سال پیش، ما با حاج آقا شیرازی مجموعه‌ای داشتیم درباره صرفه‌جویی و آن سال را نیز با همین موضوع پیشنهاد دادیم. فکر می‌کنم موضوع مربوط به همان ۱۵سال پیش باشد بنابراین، این رهنمودها بسیار بسیار ارزشمندند اما مساله‌ای که وجود دارد این است که به قول بعضی‌ها، «این خانه دو سر دارد.» یعنی یک سر این تعاملات، اقدامات و کارهای اجرایی، دولت است؛ یک سرش نهادهای عمومی‌اند و یک سر دیگرش مردم. شما پیام می‌دهید، بلافاصله دولت‌ها در و دیوار و تابلوها را پر می‌کنند، تبلیغات می‌کنند و حتی ارقام نجومی هزینه می‌کنند؛ نهادهای عمومی مانند شهرداری‌ها نیز استقبال می‌کنند و بعد، مردم فرمایش رهبرشان را اجرا می‌کنند و به آن عمل می‌نمایند.
وی ادامه داد: اما گلوگاه این مساله چیست؟ مساله اصلی بانک‌ها هستند. بانک‌های ما نهادهایی بسیار بسیار قدیمی، کند و ناپویا هستند. تا زمانی که بانک‌ها منافع خود را با هر وسیله‌ای که بتوانند توجیه و حفظ کنند، حاضر نیستند بورس‌بازی، زمین‌بازی، معاملات و مسکن را از چرخه فعالیت‌هایشان خارج سازند. ما هنوز ظرفیت و سازوکار لازم را نداریم که مثلا بانک‌ها آگهی بدهند و بگویند: «مردم، شما که در هر خانه چند سکه طلا یا مقداری دلار نگه می‌دارید، از ۱۰۰دلار در خانه من تا میلیاردها دلار در خانه دیگری، این دلارها را در خانه نگه ندارید؛ به بانک بیاورید. ما ماهانه ۵ یا ۶درصد سود دلاری به شما می‌دهیم.»
مرادی تاکید کرد: نمی‌شود که شما دلار را بیاورید پس‌انداز کنید و بعد بانک بگوید هر وقت خواستی پس بگیری، ما به شما ریال می‌دهیم! این، دهن‌کجی به خواست مردم و به نظام‌های پذیرفته‌شده مالی جهان است. اگر شما پول مردم، حتی ریال آنها را می‌گیرید، باید ارزش واقعی آن، با در نظر گرفتن نرخ تورم، حفظ شود. چرا شورای شهر ما برخلاف سیاست‌های دولت، نرخ تاکسی را ۴۵درصد بالا برده؟ این یعنی تقریبا ۵۰درصد افزایش که وقتی نبودن پول را هم در نظر بگیریم، عملا همان ۵۰درصد می‌شود. این هم یعنی دهن‌کجی به دولت. این نماینده پیشین مجلس با بیان اینکه ما می‌گوییم اگر بانک بخواهد تابع فرمایشات مقام معظم رهبری باشد، باید چه‌کار کند؟ متذکر شد: باید سرمایه‌های مردم را حمایت، نگهداری و به‌خوبی مدیریت کرده و با آن سرمایه‌ها کار کند، سپس سود معقول و متعارف را به صاحبان سرمایه بپردازد. آن وقت است که مردم حتی ۱۰۰دلارشان را هم می‌آورند و در بانک می‌گذارند اما تا زمانی که بانک می‌گوید که «اگر ۱۰۰ دلار آوردی، ما باید ببینیم اصلا داریم یا نه، فعلا فقط ریال می‌دهیم»، اینها اقداماتی متناقض و در حقیقت منفی‌اند.
وی در ادامه با تاکید براینکه دولت هم باید دست‌به‌کار شود، افزود: آن بحث دارایی‌های راکد دولت باید به قیمت بالا و عالی فروخته شود، تبدیل به ارز شده و این ارز در بانک‌ها برای پروژه‌های ملی ذخیره شود. بانک‌ها نیز نباید دیناری بیشتر از آنچه حق‌شان است از این دارایی‌ها استفاده کنند. تنها با ایجاد چنین روند و ساختاری است که فرمایشات مقام معظم رهبری می‌تواند اجرایی شود. وگرنه امسال هم که یک ماهش گذشته، ۱۱ ماه دیگر هم خواهد گذشت و «در بر همان پاشنه خواهد چرخید.»
در خصوص مسائل کشور، یکی از قوی‌ترین و پرظرفیت‌ترین بخش‌ها، بخش انرژی است. اگر ما فقط در این حوزه سرمایه‌گذاری کنیم، بهترین بهره را خواهیم برد، بهترین خدمت را به دولت خواهیم کرد، و بهترین بازده را نیز خواهیم داشت.
وی در پایان افزود: بنابراین توصیه من این است که دولت باید دست‌به‌کار شود و زمینه‌های لازم را فراهم کند تا شاهد پیشرفت و تحقق آرمان‌های بلند باشیم.
