27 - 04 - 2017
سختگیری در برابر تعامل
ملیحه اسناوندی- سبا محسنی نژاد- ایدههای سیاست خارجی نامزدهای انتخابات ریاستجمهوری در شرایط کنونی کشور از اهمیت ویژهای برخوردار است چرا که یکی از کلیدیترین مسایل نحوه تعامل ایران با سایر کشورهای جهان، مساله تحریمها، رابطه و سیاستهای منطقهای است، از این رو سیاست خارجی میتواند یکی از مهمترین بخشهای برنامههای کاندیداهای ریاستجمهوری ۹۶ را تشکیل دهد. در این گزارش قصد داریم به مواضع سه شخصیت سیاسی، یعنی آقایان روحانی، قالیباف و رییسی در عرصه سیاست خارجی نگاهی بیندازیم، بررسی که البته برای افرادی مانند روحانی کاری آسان و برای افرادی چون ابراهیم رییسی کاری دشوارتر به نظر میرسد چراکه رییسی تجربه بسیار اندکی در عرصه فعالیت سیاسی از خود تاکنون برجای گذاشته و در امور اجرایی فعالیت قابل ملاحظهای نداشته است. طبق آنچه بررسی کردیم به نظر میرسد دیدگاه نامزدهای این دوره از انتخابات به ویژه در بحث برجام و ارتباط با غرب به جز اشتراکاتی محدود در تقابل با یکدیگر قرار داشته باشد هر چند نامزدها تاکنون فرصت نیافتند ایدهها وبرنامههای خود را به طور مشخص مطرح کنند اما فعالیتهای سیاسی آنها و گفتوگوهای محدود آنها طی این زمان محدود و البته مصاحبههایی که خبرنگار ما با کارشناسان و نمایندگان انجام داده، موید این موضوع است.
با شناختی که از حسن روحانی در عرصه بینالمللی وجود دارد و همچنین با توجه به سابقهای که در دستگاه دیپلماسی اروپایی دارد و با گفتمان عقلایی و اعتدالگرایانهای که جریان مبارزات انتخاباتی خود داشته، این تصور و ذهنیت وجود دارد که در دوران ریاستجمهوری وی نیز نگاه معتدلتر و گفتمان سازندهتر و ساختار ذهنی هماهنگتری در عرصه سیاست خارجی ایران حاکم خواهد شد. این مساله به گونهای از لحظه ابتدای اعلام پیروزی حسن روحانی در موضعگیری کشورهای اروپایی و حتی اتحادیه اروپا خود را نشان داده است.
حسن روحانی، مذاکرهکننده ارشد سابق کشورمان در پرونده هستهای با غرب، انتخابات ریاستجمهوری ۹۲ را با وعده باز شدن درهای کشور به روی تعامل با جهان خروج از انزوای منطقهای و بینالمللی به پیروزی منتج کرد و تهران با امضای توافق تاریخی برجام توانست درهای کشور را به روی سرمایهگذاران وگردشگران خارجی و فعالان اقتصادی و تجاری جهان بازکند. دولت روحانی حوزه سیاست خارجی در شرایطی مدیریت را تحویل گرفت که به دلیل رویاپردازیهای دولتهای پیشین با چالشهای جدی در عرصه بینالمللی روبهرو بود، به ویژه که تحریمهای ظالمانه و بیسابقه گسترده از جانب شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه کشور ما وضع و اجرا شده بود.
اما روحانی با حضور در پاستور سیاست احترام عزتمندانه با کشورهای همسایه را در پیش گرفت؛ در قبال روسیه و پایتختهای اروپایی نیز روحانی با در پیش گرفتن سیاست خارجی عزتمندانه و دیپلماسی هوشمندانه توانست کشور را به مرکز دیپلماسی و تصمیمگیریهای مهم بینالمللی بازگرداند. در یک جمله میتوان گفت دوران ریاستجمهوری او با نگاهی معتدلتر و گفتمان سازندهتر و ساختار ذهنی هماهنگتری در عرصه سیاست خارجی نسبت به قبل بوده است. هرچند برخی از تندروها به او در این عرصه انتقاد دارند و معتقد برجام اهداف مورد نظر را تامین نکرده و اهداف مربوط به پیدا کردن بازارهای صادارتی که وابسته به دیپلماسی است نیز محقق نشده بنابراین دستاورد شگرفی در این عرصه برای او قائل نیستند.
علیرضا رحیمی، نماینده اصلاحطلب مجلس در گفتوگو با «جهان صنعت» در خصوص رویکرد سه نامزد مطرح در حوزه سیاست خارجی گفت: «اظهار نظر در رابطه با کاندیداهای غیر از آقای روحانی زود است چون کاندیداهای دیگر به صورت مدون برنامههایشان را در حوزههای مختلف از جمله سیاست خارجی ارائه ندادند اما رویکرد دکتر روحانی مشخص است و آن تعامل با دنیا، تنشزدایی و رویکرد معرفی ایران به عنوان کشور تاثیرگذار در تعاملات منطقهای و بینالمللی است و البته نقشی که ایران میتواند در جهان اسلام ایفا کند. اینها در واقع رویکردهایی بود که در عمل نشان داد که بعد از ۲۴ ماه مذاکره طاقتفرسا با وجود نقدهای غیرمنصفانهای و تخریبهای شکننده، تلخیها و موانع به توافق برجام رساندند و مسیرشان را ادامه دادند.»رحیمی ادامه داد: «روحانی در حوزه سیاست خارجی توانست گشایش قابل توجهی در حوزه بانکی، اقتصادی، حملونقل و انرژی در سطح بینالملل برای ایران انجام برساند و نکته مهمی که جزو توفیقات دولت یازدهم به حساب آید خنثی کردن جو ایران هراسی در دنیاست که به شدت تحت یک سناریوی بسیار پیچیده این فضای ایرانهراسی به مدت بیش از هشت سال در جهان حاکم بود اما امروز این فضای ایرانهراسی به جز حلقههای محدود در لابی صهیونیستها و کنگره آمریکا هم در سطح افکار عمومی و هم در سطح تصمیمگیرندگان بینالمللی ردی ازآن نمیبینیم.»
از طرفی ناصر ایمانی، تحلیلگر سیاسی اصولگرا در گفتوگو با «جهان صنعت» با انتقاد از وضعیت سیاسی کنونی کشور پس از امضای برجام گفت: «ما در سیاست خارجی مشکلات جدی داریم. سیاست خارجی ما اکنون بهتر از وضعیت اقتصادی ما نیست. این تصور عمومی وجود دارد که با امضای برجام وضعیت سیاست خارجی ما خوب شده است درحالی که اصلا اینطور نیست. ارتباط سیاسی ما با کشورهای اروپایی قبل و بعد از برجام فرقی نکرده است. کشورهای اصلی اروپایی مثل فرانسه، انگلستان آلمان و… همان نگاه خصمانهای را دارند که از گذشته بوده که حتی بعد از برجام بدتر هم شده است. ایالات متحده آمریکا هم با وجود اینکه برجام را امضا کردیم و تعهد دادیم بعد از آمدن ترامپ موضع تندتری نسبت به ما دارد. سیاست ما با کشورهای دیگر آسیایی مثل هند هم فرقی نکرده است. اما از آن طرفی ارتباط ما با کشورهای جنوبی خلیجفارس مثل عربستان به شدت خصمانه شده است. با بقیه کشورهای خاور دور هم رابطه نه بهتر شده و نه بدتر.»
وی با اشاره به وظیفه رییسجمهور آینده برای بهبود این وضعیت گفت: «رییسجمهور بعد برای این وضعیت نسبتا نابسامان سیاست خارجی باید فکری کند و مدیریت کند که کار مشکلی است. از طرفی هرکسی از جمله آقای رییسی اگر رییسجمهور شود برجام را قطعا باید ادامه دهد چراکه برجام واقعیتی است که تعهد کل نظام جمهوری اسلامی ایران است و هیچ رییسجمهوری نمیتواند آن را اجرا نکند همچنان که رییسجمهور آمریکا باید آن را ادامه دهد. معتقدم دولت آقای روحانی نمیتواند برجام را اجرا کند. این دولت توانست برجام را امضا کند ولی مجری خوبی برای مفاد برجام نیست. بعد از امضای برجام بخشهای مختلف برجام دچار مشکلات جدی است؛ از جمله مشکلات بانکی که هیچ تفاوتی با قبل از برجام نکرده و دولت روحانی ناتوان است از اجرای مسایل بانکی و پولی کشور بین ایران و جهان بوده و دولت نتوانست در این زمینه هیچ اقدامی انجام دهد. مسلما رییسجمهور بعدی فرض که آقای رییسی باشد باید اقداماتی انجام دهد که برجام به طور کامل اجرا شود. نباید فکر کنیم اگر دولت روحانی برجام را امضا کرده فقط دولت او میتواند آن را اجرا کند و دولت دیگری نمیتواند اجراکننده مفاد برجام باشد. بنده ادعا میکنم که دولت روحانی ناتوان از اجرا مفاد برجام بوده است.»
وی با بیان اینکه دولت روحانی گرایش به کشورهای غربی دارد و این علت اصلی خصومت کشورهای عربی همچون عربستان است، افزود:« تصور میکنم اگر بر فرض آقای رییسی، رییسجمهور باشد روابط منطقهای ما اندکی بهتر از گذشته میشود و این روابط التیام پیدا میکند اما روابط کشورهای غربی همینطور خواهد بود چراکه آنها به این مساله که رییسجمهور چه کسی باشد توجه ندارند همچنان که همکاری خوبی با دولت روحانی نداشتند. کشورهای منطقه( اشاره به کشورهای جنوبی خلیجفارس و شمال آفریقا) اگر یک دولتی سرکار باشد که بیشتر گرایش به غرب داشته باشد مانند دولت روحانی حساسیت بیشتری نشان میدهند چرا که خواهان نزدیکی ایران با غرب نیستند و اگر دولتی باشد که متمایل به غرب نباشد، آسودگیخاطر بیشتری دارند. ما از دوران قبل از انقلاب هم با عربستان سعودی تنش داشتیم و این تنشها بعد از انقلاب هم ادامه پیدا کرد اما در این یکی دو سال اخیر شدت بیشتری گرفته است که دلیل اصلی آن هم مساله برجام است. مسلما ما هیچ زمانی با عربستان مشکلاتمان حل نخواهد شد و با آنها به یک وحدت کاملی نمیرسیم اما این روابط خصمانه باید کاهش پیدا کند که دولت روحانی در این زمینه موفق نبوده است و شاید دولت بعدی بتواند این روابط خصمانه را کاهش دهد.»
رویکرد قالیباف به سیاست خارجی
محمدباقر قالیباف شهردار تهران در انتخابات دهم ریاستجمهوری، اولویتهای سیاست خارجی را در سه سطح معرفی کرد و آن انسجام داخلی، ائتلاف منطقهای و رقابت جهانی بود. قالیباف بیان کرد سیاست خارجی یکی از مهمترین مولفههایی است که ممکن است در اقتصاد و سیاست داخلی ما هم تاثیر داشته باشد؛ اما تقلیل همه چیز به سیاست خارجی و سرنوشت آن را درست نمیدانست.او استراتژی حرکتی نظام در موضوع هستهای را مقاومت با هدف تامین منافع در چارچوب حقوق قانونی میدانست که دستگاه سیاست خارجی در مقام مجری این چارچوب از طریق مجموعهای از رفتارها و اقدامات باید در مسیر تحقق این اهداف حرکت کند.
قالیباف در بخشی از سخنان اخیرش با رسانههای داخلی نیز در تشریح دیدگاهش در عرصه سیاست خارجی میگوید: سیاست خارجی ما به جای تاکید یکسویه بر تقابل یا ائتلاف، باید بر روی رقابت جدی برای تامین منافع ملی متمرکز شود. تقابل با آمریکا به خودی خود ارزش نیست؛ همانطور که ائتلاف و کرنش کردن نمیتواند منافع ما را تامین کند. این همان دو نگاه افراط و تفریطی است. ما باید همان نگاه آرمانگرایی واقعبینانه را داشته باشیم. وی در ادامه میگوید: افرادی که میآیند و میگویند رابطه ما با آمریکا برقرار شود مشکلات حل میشود، این یک کار عوامانه، عوامپسند و کاری در طراز شخصیت برجسته نظام اسلامی که خود را در معرض کار بزرگی به عنوان نامزد انتخابات قرار داده، نیست و من این را درست نمیدانم.
وی پیشتر نیز عملکرد رییسجمهور سابق در عرصه سیاست خارجی را زیر سوال برده بود و گفته بود: قضیه هولوکاست ما را به کجا رساند؟ ما هیچ گاه با یهود مخالف نبودیم، یک دین است؛ آنجایی که ما مخالفت کردیم با صهیونیستها بوده است. ما ۳۰ سال حامی اصلی آرمان فلسطین بودهایم ولی به واسطه هوشمندی امام و رهبری کسی نتوانست ما را متهم به ضد یهود بودن بکند. ولی یکباره بدون توجه به نتایج و پیامدها بحث هولوکاست مطرح میشود. این چه نفعی برای انقلاب و فلسطینیها داشت. وقتی ما آن زمان به اسم آرمانگرایی، موضوع هولوکاست را مطرح کردیم و آن جنجال ایجاد شد؛ زمانی دیگر سخن از بسیجی بودن و بازگشت و رجعت آقای چاوز را مطرح کردیم. این نتیجه و برآیند آرمانگرایی خامی است که طی زمان استحاله شده است.
رویکرد رییسی به سیاست خارجی
ابراهیم رییسی تاکنون در دستگاه قضا و در تولیت استان قدس رضوی مشغول به کار بوده؛ جایی که هیچ ارتباطی با دیپلماسی و سیاست خارجی پیدا نمیکند.
وی در کنفرانس خبری پس از ثبت نام در انتخابات ۹۶ مواضع دولتش را در صورت پیروزی در این انتخابات تا حدودی مطرح میکند. رییسی میگوید: عزت و مصلحت ایجاب میکند با همه نیروها تعامل داشته باشیم که نگاه به تجربیات دیگران را نیز مورد توجه داریم و برنامه ما برونزا و دروننگر خواهد بود و قطعا ارتباطات اقتصادی و اجتماعی وجود دارد. رییسی تاکید کرد تعامل با غرب حتما در برنامه کاری خواهد بود به جز با اسراییل که رژیم غاصب است. با رعایت اصل عزت با همه کشورها تعامل خواهیم داشت.
وی درباره مساله سوریه نیز گفت: حل مساله سوریه باید توسط سوریها انجام شود و حضور خارجیها حتما مشکل ایجاد میکند و موجب گره بیشتر در سوریه میشود. مردم این کشور باید آینده آن را رقم بزنند. این در حالی است که ایران و روسیه به دعوت دولت سوریه در آن کشور حضور دارند و آقای رییسی این مساله را نادیده گرفته است.
از آنجایی که رییسی نقشی در امور اجرایی کشور نداشته است پیشبینی عملکرد او در عرصه سیاست خارجی میتواند کمی سخت باشد. اما دیدار اخیر او با سعید جلیلی این گمانه را در ذهن ایجاد میکند که رویکردش نسبت به روابط خارجی میتواند نسبت به روحانی سرسختانه باشد. حاجیدلیگانی، نماینده اصولگرا نیز با تاکید بر اینکه دولتی که رییسی تشکیل بدهد مشابه دولت نهم خواهد بود براین امر صحه میگذارد که قطعا رویکرد این کاندید با روحانی مغایر است. از این رو نگرانی زیادی درباره مواضع و نظرات این روحانی ۵۶ ساله در عرصه سیاست خارجی در اذهان عمومی ایجاد شده است.
رحیمی در گفتوگو با «جهان صنعت» درخصوص رویکرد قالیباف و رییسی به حوزه سیاست خارجی گفت: «رویکرد سرسختانه قالیباف نسبت به سیاست خارجی قابل تصور است؛ آقای قالیباف یا رییسی رویکرد کاملا متفاوتی نسبت به آقای روحانی خواهند داشت. تفاوت و مزیت آقای روحانی این است که ایشان شیخ دیپلمات هستند و قبل از ریاستجمهوری دبیر شورای عالی امنیت ملی بوده و با این موضوع درگیر و جزو تصمیمگیران بودند. درشرایطی که سابقه کاندیدای دیگر کمتر این موضوع را نشان میدهد که در حوزههای بینالمللی و تصمیمگیریهای اساسی کشور مداخلهای داشته باشند.»
نقوی حسینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی در گفتوگو با «جهان صنعت» در خصوص تفاوت رویکرد قالیباف و رییسی با روحانی گفت: «ما در حوزه سیاست خارجی در چند محور میان کاندیدا اشتراک نظر داریم؛ اول تعامل با همه کشورهای دنیا منهای رژیم صهیونیست و آمریکا که آنها را به رسمیت نمیشناسیم و مناسباتی با آنها نداریم، دوم اولویت بخشیدن به همسایگان در مراودات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سوم حضور فعال در مجامع بینالمللی است که این سه محور رویکرد مشترک تمام نامزده است اما تفاوتی که در مواضع رییسی و قالیباف با روحانی وجود دارد این است که رییسی و قالیباف معتقدند نگاه به بیرون را باید تغییر بدهیم و نگاه را به درون باید معطوف کنیم و اعتقاد دارند دولت فعلی نگاهش به بیرون است یعنی دولت روحانی منتظر است از لوزان و وین و ژنو بیایند و مشکلات ما را حل کنند.» وی ادامه داد: «این دولت منتظر است تا سرمایهگذار خارجی بیاید و مشکلات اقتصادی ما را حل کند و در واقع شرکتهای بیرونی پروژههای عمرانی ما را پیش ببرند.» وی تاکید کرد: «قالیباف و رییسی با این نگاه کاملا مخالفند و معتقدند که ما امکانات کافی و ظرفیتهای قابل توجهی داریم و مقداری اعتماد و پشتیبانی میخواهیم تا نگاه بیرون را به درون تبدیل کنیم.»
نقوی حسینی افزود: «برجام توافق انجام شده است، جمهوری اسلامی ایران نیز مصر بر اجرای برجام هست و هرکدام از دو طرف یعنی آقای قالیباف و رییسی بر اجرای برجام اصرار دارند و ادامه خواهند داد.»
وی تاکید کرد: «این موضوع القای نادرستی است که به جامعه وارد میشود که آمدن رییسی و قالیباف منجر به این میشود که برجام به هم بخورد یا مواضع تند شود و مناسبات از بین برود! خیر سیاست خارجی ما چارچوبی دارد و در این چارچوب کار ادامه پیدا میکند و این القای کاملا تبلیغاتی و انتخاباتی است که به مردم
وارد میشود.»
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد