سایه سنگین مکانیسم ماشه بر تجارت خارجی
جهان صنعت– نشست تخصصی «توافقنامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا؛ چالش‌ها و افق‌های پیش‌رو برای ایران» با همکاری موسسه مطالعات ایران و اوراسیا(ایراس) برگزار شد. در این نشست موانع پیشروی اقتصاد ایران در تعامل با اتحادیه اوراسیا و خطر بازگشت مکانیسم ماشه برای این تعاملات بررسی شد.
به گزارش روابط عمومی اتاق ایران در ابتدای نشست، علی زاهدطلبان، عضو هیات‌علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی گفت: «پیشرفت در فناوری، حمل‌ونقل و ارتباطات باعث شده است که دولت‌ها به‌سمت اقتصاد باز و تجارت آزاد گرایش بیشتری پیدا کنند و با امضای توافقنامه‌های دوجانبه، منطقه‌ای یا چندجانبه، از منافع همکاری‌های اقتصادی بهره‌مند شوند.
زاهدطلبان گفت: موافقتنامه‌های تجاری نه‌تنها از نظر تعداد رشد کرده‌اند بلکه از نظر پوشش نیز دچار بسط شده‌اند. در سال‌های اخیر موافقتنامه‌ها از آزادسازی تعرفه‌ای فراتر رفته و شامل مباحثی نظیر نقل‌وانتقال سرمایه، سرمایه‌گذاری، حقوق مالکیت فکری، سیاست رقابتی، تجارت خدمات و موانع غیرتعرفه‌ای شده‌اند.
وی ادامه داد: بیشترین موافقتنامه‌های تجاری با اتحادیه اروپا و کشورهای اروپایی امضا شده است. ترکیه ۲۷موافقتنامه تجارت آزاد و ایران ۷موافقتنامه با دامنه پوشش محدود امضا کرده است.
عضو هیات‌علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی ادامه داد: موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا از ۲۵اردیبهشت امسال لازم‌الاجرا شده است. موافقتنامه موقت هم آثار خوبی برای صادرات و واردات داشته است. تراز تجاری ایران و اوراسیا قبلا همیشه منفی بود ولی روزبه‌روز این شکاف کمتر شده و امیدواریم به تراز مثبت برسیم.
زاهدطلبان افزود: در حال حاضر صادرات به بالای ۲میلیارد دلار رسیده است. بدون شک موافقتنامه تجارت آزاد جامع‌ترین موافقتنامه است. دامنه شمول این توافق به ۸۷درصد رسیده است. ۱۳درصد تعرفه منفی داریم.
وی تصریح کرد: مسیر جداگانه‌ای در حوزه سیاست‌های تجاری بازکرده‌ایم که ممنوعیت ورود و صدور نداشته باشیم. این اولین تعهد ماست و امیدواریم به‌درستی انجام شود. مثلا در حوزه تسهیل تجاری بخشنامه خلق‌الساعه نداریم. ظرف ۴۸ساعت پس از اظهارنامه گمرکی باید ترخیص انجام شود. ۶۹۹کالا جزو حساسیت ایران است که خارج از شمول تعرفه صفر است. از طرفی ۳۲ فصل را کلا آزادکرده‌ایم؛ ۱۰ فصل با یک استثنا و ۱۰ فصل را با دو استثنا کار می‌کنیم.
به‌گفته زاهدطلبان، مهم‌ترین چالش ما تشدید رقابت، بی‌ثباتی محیط تجاری، بی‌اطلاعی بخش‌خصوصی و برخی چالش‌های اجرایی است.
عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی افزود: فعالان اقتصادی باید به حقوق خود آگاه باشند. در این موافقتنامه نظام حل اختلاف داریم. آگاه‌سازی فعالان اقتصادی از حقوق خود و تعهدات دستگاه‌های اجرایی مهم‌ترین برنامه است.
مهم‌ترین توافق تجاری ایران
در ادامه این نشست، محمود شوری، معاون پژوهشی موسسه مطالعات ایران و اوراسیا(ایراس) گفت: هرچند اتحادیه اقتصادی اوراسیا نسبت‌به اتحادیه اروپا و آسه آن کوچک‌تر و کمتر توسعه‌یافته است اما نقش مهمی در اقتصاد اوراسیا دارد و طی سال‌های اخیر رشد قابل‌توجه‌ای داشته است.
شوری ادامه داد: موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا مهم‌ترین توافق تجاری ایران در سال‌های اخیر است. توافقنامه تجاری ایران با اوراسیا و عضویت ناظر ایران در این اتحادیه ضرورت شناخت و درک ابعاد مختلف اتحادیه را بیشتر می‌کند.
او افزود: اتحادیه اقتصادی اوراسیا مهم‌ترین پروژه در حوزه همگرایی کشورهای عضو است. اوراسیا را می‌توانیم پروژه همگرایی در منطقه بدانیم. میزانی از نیازهای اقتصادی اعضا را برطرف می‌کند.
شوری تصریح کرد: دیدگاه بدبینانه هم می‌گوید این همگرایی و همکاری در بین این کشورها وجود داشت. اتحادیه تعاملات بین کشورهای عضو را تثبیت کرده است. روسیه به‌عنوان کشوری که به شکل‌گیری این اتحادیه علاقه‌مند بود، به چشم‌انداز اتحادیه اروپا فکر می‌کرد ولی بحران اوکراین این را از هدف اصلی دور کرد. اتحادیه اوراسیا می‌خواست خلأ اتحادیه اروپا و نهادهای همکاری را پر کند ولی چنین نشد.
او ادامه داد: اوراسیا مسیر پر پیچ و خمی را طی کرده است. با شروع بحران اوکراین در ۲۰۱۴ مشکل اتحادیه اوراسیا بیشتر شد. اگر اوکراین عضو اوراسیا بود این اتحادیه در مقایسه اتحادیه اروپا نقش برجسته‌ای داشت.
به‌گفته شوری، موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا پروژه روسیه است تا در مقابل یک کمربند راه و اتحادیه اروپا ابراز وجود کند. البته اتحادیه اروپا جایگاه بسیار بالایی در GDP دارد ولی اتحادیه اوراسیا حجم تجارت قابل‌توجهی در مقایسه با اتحادیه اروپا ندارد.
ظرفیت بالا در حوزه کشاورزی
وحید حسین‌زاده، عضو هیات‌علمی دانشگاه تربیت مدرس، درباره فرصت‌ها و چالش‌های ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا گفت: ظرفیت اتحادیه اقتصادی اوراسیا در زمینه نهاده‌های کشاورزی و دامی بسیار قابل توجه است و این اتحادیه به‌عنوان یک بازار بزرگ برای بسیاری از اقلام کشاورزی، فرصتی مناسب برای صادرات و واردات نهاده‌های دامی برای ایران و کشورهای عضو فراهم کرده است ولی استفاده از این ظرفیت برای ایران، مستلزم توسعه زیرساخت‌هاست.
حسین‌زاده ادامه داد: رویکرد کلان سیاست خارجی ایران، نگاه به شرق و سیاست همسایگی است، آسیای مرکزی و قفقاز برای ایران مهم است و تحریم‌ها ایران را مجبور کرده حوزه‌های اقتصادی نزدیک‌تر را مورد توجه قرار دهید.
او ادامه داد: عضویت ایران در اتحادیه اوراسیا جوششی است نه کوششی. در بحث فرصت‌ها و ظرفیت‌ها، اتحادیه اوراسیا بازار فروش و ایده‌الی برای محصولات ایرانی نیست. ما به توسعه روابط اقتصادی با شیب نرمالی تکیه داریم و البته چالش‌هایی هم در این مسیر هست.
حسین‌زاده تصریح کرد: اتحادیه اوراسیا ظرفیت خوبی در نهادهای کشاورزی و غله دارد. مرزهای شمالی انبار غله ایران هستند. این فرصت در تنش آبی و امنیتی غذایی باید موردتوجه قرار گیرد. با این کشورها از طریق دریای‌خزر در ارتباط هستیم و شاید تحریم ترامپ در این حوزه اثر نداشته باشد. اتحادیه پایلوت خوبی برای ورود به زنجیره ارزش و تجارت جهانی خواهد بود.
به‌گفته حسین‌زاده نظام حکمرانی خیلی آمادگی آزادسازی اقتصاد و تعرفه‌ها ندارد. از طرفی شاید اتحادیه بستری شود با کشوری که کمتر کار کرده‌ایم، کار کنیم. مثلا به اصلاح کوتاه‌مدت و میان‌مدت ناترازی‌ها کمک کند. واردات برق هم می‌تواند در این زمینه پیگیری شود.
وی تصریح کرد: روسیه بزرگ‌ترین واردکننده به قزاقستان است. بلاروس بیشتر تجارت را با روسیه دارد. ما وارد بازار شکل‌یافته از قبل می‌شویم. جایابی در این بازار مهم است. باید درباره نقشی که می‌خواهیم برای اتحادیه بازی کنیم، بیشتر فکر کنیم. نظام استاندارد اعضای اتحادیه اوراسیا سیستم استاندارد گستGOST است ولی با سیستم استاندارد متفاوتی کار می‌کنیم و این خود مانعی در مسیر کار است. برای همین همسان‌سازی استانداردها بسیار مهم است. از طرفی نهادهای موازی نظارتی کار را دشوار می‌کند. باید تاکید کرد که لزوم هماهنگی رویه‌ها بسیار مهم است.
او ادامه داد: راهبرد تغییر نگرش در تعامل با اتحادیه اوراسیا و حرکت از همکاری به همگرایی باید انجام شود. عبور از تسهیلگری تعرفه‌ای به تسهیلگری تجاری لازم است.
مشکلات و چالش‌های موجود
در ادامه ولی کالجی، عضو شورای علمی موسسه مطالعات ایران و اوراسیا(ایراس) هم گفت: استفاده کامل ایران از ظرفیت‌های اتحادیه اقتصادی اوراسیا مستلزم رفع تحریم‌هاست. تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی تاثیر منفی بر تجارت ایران داشته و محدودیت‌هایی در زمینه زیرساخت‌های مالی، حمل‌ونقل و تعاملات بانکی ایجاد کرده است که بهره‌برداری کامل از این ظرفیت‌ها را دشوار می‌کند.
کالجی گفت: توافقنامه با اتحادیه اوراسیا زمانی شروع شد که گرفتار شدیدترین تحریم‌ها بودیم. منطقه اوراسیا بخشی از این نظام بین‌الملل است. تصور نادرست در ایران این است که اتحادیه اوراسیا را در مقابل غرب تعریف می‌کنند. نه اتحادیه اروپا و نه شانگهای مقابل غرب است. اوراسیا بخشی از نظام بین‌الملل است. اگر مکانیسم ماشه برگردد کار کردن با اتحادیه اوراسیا دشوار خواهد شد.
کالجی ادامه داد: ما بعد از برجام از زمانی که از ذیل بند۷ منشور سازمان ملل خارج شدیم، توانستیم کار کنیم. تحریم سازمان ملل اجازه نمی‌دهد عضو شانگهای شویم. تحریم‌ها در ادامه همکاری‌ها بسیار اثرگذار است.
او تاکید کرد: از بزرگنمایی ظرفیت‌ها جلوگیری شود. اوراسیا تمام مشکلات تجارت خارجی را حل نمی‌کند. مشکل اقتصاد ایران با برداشته شدن تحریم‌ها و نرمال شدن روابط با غرب حل می‌شود.
به گفته کالجی در ایران نگاه منفی‌ای در برابر واردات شکل گرفته در حالی که دادوستد لازم و ملزوم هم است. باید تشکیل کنسرسیوم در دستور کار قرار گیرد و در این مسیر اتاق‌های بازرگانی ظرفیت خوبی دارند.
