زنگ خطر برای میراث فرهنگی کرمان
جهان صنعت– در روزهایی که بافت تاریخی کرمان بیش از هر زمان دیگری در معرض تهدید قرار گرفته، خبر تخریب یکی از خانه‌های تاریخی در کوچه مستوفی‌الممالک بار دیگر توجه دوستداران میراث فرهنگی را به وضعیت بحرانی این شهر جلب کرد. فعالان حوزه میراث فرهنگی هشدار می‌دهند که نبود هماهنگی میان شهرداری و اداره‌کل میراث فرهنگی، روند تخریب خانه‌های ارزشمند را سرعت بخشیده است.
امید ابراهیمی، رییس انجمن دیده‌بان میراث کارمانیا با اشاره به تخریب این خانه تاریخی گفت: «موضوع تنها به یک خانه محدود نیست بلکه نشانه‌ای از روند نگران‌کننده‌ای است که می‌تواند ریشه‌های تاریخی و فرهنگی کرمان را از میان ببرد.» او افزود: «متاسفانه در ماه‌های اخیر، شاهد نصب بنرهایی از سوی شهرداری بر روی خانه‌های واقع در بافت تاریخی هستیم که براساس بند(۱۴) ماده(۵۵) قانون شهرداری‌ها از مالکان می‌خواهد ظرف ۱۰روز وضعیت ملک خود را مشخص کنند. این اقدام در عمل به مجوزی برای تخریب تبدیل شده و بسیاری از مالکان را به ویران کردن خانه‌های‌شان تشویق کرده است.» ابراهیمی این اقدام را «شمشیری دولبه» دانست و گفت: «وقتی چنین بنری روی یک خانه تاریخی نصب می‌شود، پیام آن این است که ملک خطرناک است و باید تخریب شود. برخی مالکان ناآگاه یا حتی آگاهانه از فرصت استفاده می‌کنند تا خانه را ویران کرده و بعدها از زمین آن برای ساخت‌وساز جدید بهره ببرند.» به گفته این فعال میراث فرهنگی، روند مشابهی پیشتر نیز در بسیاری از نقاط بافت تاریخی کرمان رخ داده و ده‌ها خانه تاریخی به همین شیوه از میان رفته‌اند. او ادامه داد: «در هفته گذشته یکی از خانه‌های ارزشمند خیابان انقلاب کرمان نیز با همین روش در معرض تخریب قرار گرفت و تنها با پیگیری‌های مردمی، فعلا جلوی ویرانی کامل آن گرفته شد.»
ابراهیمی با اشاره به تخریب اخیر در خیابان فتحعلیشاهی گفت: «خانه‌ای که در حریم چند اثر ثبت‌شده قرار داشت، تنها چهار روز پس از نصب بنر هشدار، با لودر شهرداری ویران شد. وقتی به محل رسیدم کار به‌سرعت پیش رفته بود و امکان جلوگیری وجود نداشت.» او با بیان اینکه خانه تخریب‌شده علاوه بر ارزش معماری، از نظر فرهنگی نیز اهمیت داشت، افزود: «تابلوی قدیمی کوچه مستوفی بر دیوار خانه نصب بود و عکس آن بعدها بر جلد کتابی به نام «بن‌بست مستوفی» چاپ شد. با تخریب این خانه، بخشی از حافظه جمعی محله نیز از بین رفت.» رییس انجمن میراث کارمانیا همچنین از نبود شفافیت در مجوز تخریب انتقاد کرد و گفت: «پس از تخریب، پیام‌هایی دریافت کردم مبنی بر اینکه این اقدام با مجوز میراث فرهنگی صورت گرفته اما وقتی از اداره میراث پیگیری شد، مشخص شد هیچ مجوزی صادر نشده است. این موضوع نشان می‌دهد که یا نظارت‌ها ناکافی است یا تخریب‌ها بدون استعلام قانونی انجام می‌شود.» او با تاکید بر ضرورت هماهنگی میان دستگاه‌ها گفت: «اگر همین روند ادامه یابد، بافت تاریخی کرمان به‌سرعت از بین خواهد رفت. شهرداری باید رویکرد خود را از تخریب به احیا تغییر دهد. فلسفه وجودی شهرداری بافت تاریخی، حفظ و زنده‌سازی این محدوده‌هاست، نه از میان بردن آنها.» ابراهیمی با اشاره به ضعف دانش تخصصی در حوزه میراث فرهنگی در ساختار شهرداری افزود: «افرادی که در بافت‌های تاریخی فعالیت می‌کنند باید به ارزش‌های فرهنگی و اصول حفاظت شهری آگاه باشند اما متاسفانه چنین تخصصی وجود ندارد و نتیجه‌اش همین روند تخریب است که هر روز شدت بیشتری می‌گیرد.» رییس انجمن میراث کارمانیا از نبود تعیین دقیق حریم آثار و بناهای ارزشمند نیز به‌عنوان عامل دیگر بحران نام برد و گفت: «محدوده‌های تاریخی، مرز حریم آثار و عرصه بناهای واجد ارزش هنوز در کرمان مشخص نیست. همین مساله در ماجرای ساختمان اداره دارایی نیز موجب سردرگمی شد. تا زمانی که عرصه و حریم دقیق تعیین نشود، هرگونه تخریب یا ساخت‌وساز غیرمجاز ادامه خواهد یافت.» ابراهیمی تاکید کرد: «تعداد زیادی از بناهای تاریخی کرمان هنوز ثبت ملی نشده‌اند و برخی آثار ثبت‌شده هم در معرض خطر قرار دارند. در چنین شرایطی، نبود هماهنگی میان میراث فرهنگی، شهرداری و نهادهای نظارتی بزرگ‌ترین تهدید برای هویت تاریخی شهر است.» در مقابل این انتقادات، منصوره اسکندری، معاون معماری و شهرسازی شهرداری منطقه ۵ کرمان، تخریب خانه تاریخی مستوفی‌الممالک از سوی شهرداری را رد کرد و گفت: «این خانه ثبت ملی نبوده، عرصه و اعیان مشخصی نداشته و واجد ارزش تاریخی تشخیص داده نشده است.» اما در سوی دیگر فرناز فرعی‌مقدم، معاون میراث فرهنگی استان کرمان با رد اظهارات شهرداری تاکید کرد: «از آنجا که این خانه در محدوده بافت تاریخی و از نمونه‌های ارزشمند معماری سنتی بوده، واجد ارزش تاریخی محسوب می‌شود. طبق قانون، شهرداری موظف است پیش از هرگونه اقدام در بافت تاریخی از اداره میراث فرهنگی استعلام بگیرد اما در این مورد هیچ استعلامی صورت نگرفته است.» او ادامه داد: «روال کار این است که شهرداری در زمان صدور مجوز یا اقدام عمرانی در محدوده بافت تاریخی از ما درباره ارزش بنا استعلام می‌گیرد و ما پاسخ رسمی ارسال می‌کنیم اما درباره این خانه هیچ‌گونه مکاتبه‌ای انجام نشده است.»
در حالی که تخریب این خانه تاریخی موجی از اعتراض در میان دوستداران میراث فرهنگی برانگیخته، کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر برنامه‌ای فوری برای هماهنگی میان دستگاه‌های مسوول تدوین نشود، بافت تاریخی کرمان به سرنوشتی مشابه با بسیاری از شهرهای کهن ایران دچار خواهد شد. کرمان با پیشینه‌ای چند‌هزار ساله و وجود مجموعه‌هایی چون گنجعلی‌خان، باغ فتح‌آباد و ارگ بم در اطرافش یکی از مهم‌ترین شهرهای میراثی کشور است. فعالان فرهنگی می‌گویند حفظ این بافت تنها با مشارکت مردم، نظارت دقیق نهادهای دولتی و بازنگری در رویکردهای شهری امکان‌پذیر است.
منبع: ایسنا
