3 - 06 - 2021
رویداد غیرمنتظره در حوزه زمینشناسی
در حالی که میتوان با شناسایی، ارزشیابی و کنترل عوامل زیانآور در معادن از بروز بیماریها عوارض و خطراتی که ممکن است توسط عوامل زیانآور شیمیایی، مکانیکی، ارگونومیکی، فیزیکی، بیولوژیکی و روانشناختی به وجود آید، جلوگیری کرد اما متاسفانه در شرایط فعلی با وضعیتی روبهرو هستیم که به دنبال آن حتی پس از بروز حادثه در معادن نیز نمیتوان به سرعت در جهت کمک به سلامتی کارگران این حوزه وارد عمل شد. در این راستا میتوان به حادثه معدن زغالسنگ طزره اشاره کرد که در نهایت حادثه تلخی را به جای گذاشت. اگرچه در این خصوص پس از بررسیهای لازم، نتیجهگیریهایی حاصل شده که خواندنی است و میتواند در حوادث اینچنینی به کار آید.
ساعت ١٢ ظهر روز شنبه ١١ اردیبهشت ۱۴۰۰ در تونل شماره ۴٢ معدن بزرگ طزره از معادن چهارگانه شرکت زغالسنگ البرز شرقی در کارگاه استخراج K13 پیشرو، هنگام استخراج و به دلیل ریزش ناگهانی سقف کارگاه، حادثه تلخی رخ داد که در این حادثه دو کارگر پیمانکاری شرکت به نامهای میلاد روشنایی و سیداصغر افضلی محبوس شدند. در این گزارش، شرح حادثه تونل ۴۲ شرکت زغالسنگ البرزشرقی و راهکارها را از زبان قنبری معاونت معدنی و بهرهبرداری و عضو هیات مدیره شرکت بازگو میکنیم.
محل تونل و کارگاه
شرکت زغالسنگ البرز شرقی در دو استان سمنان و گلستان مشغول فعالیت بوده و با بیش از ۵۰ سال سابقه معدنکاری و حدود دو هزار نفر پرسنل به عنوان بزرگترین واحد تولیدی استان سمنان و بزرگترین معدنکار استان گلستان محسوب میشود.
این شرکت در استان سمنان دارای چهار پروانه بهرهبرداری اصلی کلاریز شرقی، رزمجای غربی، برناکی و معدن بزرگ طزره و در استان گلستان دارای دو پروانه بهرهبرداری تخت و رضی است. لایه K13 تونل ۴۲ با شیب ۵۰ درجه و ضخامت متوسط ۸۰ سانتیمتر به روش جبهه کار بلند استخراج میشد. روش نگهداری قسمتهای استخراج شده نیز، در صورتی که شرایط سقف کارگاه مساعد باشد و تخریب کارگاه شروع نشده باشد، پرشونده خواهد بود، به این معنی که فضای خالی شده از زغالسنگ با خاک پر میشود. پر کردن کارگاه مستلزم فراهمآوردن شرایط ایمن مطابق دستورالعملهای مربوطه است.
شرح حادثه
دسترسی و آمادهسازی لایه برای استخراج از طریق دویل اصلی و گزنگهای دسترسی انجام و استخراج از کارگاه به صورت پیشرو در اوایل سال ۱۴۰۰ آغاز شد، تا روز حادثه یعنی ۱۱اردیبهشت سالجاری، نزدیک به ۱۰ سیکل (۸ متر) از کارگاه استخراج شده بود. به عبارت دیگر هشت متر فضای خالی بین دویل اولیه اصلی و سینه کار کارگاه استخراج بر جای مانده بود. با توجه به اینکه پس از این ۱۰ سیکل سقف کارگاه به صورت تخریبی عمل نکرده بود و شواهدی از این امر نیز مشاهده نمیشد، به ناچار لازم بود قسمتهای استخراج شده با خاکریزی از سطح زمین پر شود.
در روز حادثه نیز کارگران مشغول آمادهسازی کارگاه برای خاکریزی بودند که متاسفانه سقف کارگاه در ۳۵ متر پایینی به طور ناگهانی تخریب میشود و دو تن از کارگران پیمانکاری آن معدن در محل کارگاه مدفون میشوند. وقوع حادثه توسط کارگر تخلیهکننده بار پایین کارگاه (پا بونکری) مخابره میشود.
اقدامات پس از حادثه
به محض دریافت گزارش وقوع حادثه تیمهای امدادی و کارشناسی برای بررسی شرایط محل حادثه و تصمیمگیری برای اجرای عملیات نجات در محل حاضر شدند. با توجه به اینکه محل دقیق کار دو نفر کارگر مشخص نبود و احتمال زنده ماندن ایشان در صورت فرار ایشان به سمت پایههای نگهدارنده چوبی (جرزها) وجود داشت، تیم نجات تمرکز خود را بر ایجاد راه دسترسی سریع به دیوار کارگاه قرار داد.
تلاش اولیه برای دسترسی سریع به محل احتمالی حبس شدن که به مدت ۱۰ ساعت از زمان حادثه به طول انجامید، با بغلتراشی و احداث دویل اضطراری به طول حدود ۲۵ متر به موازات دیواره زغال انجام شد که به دلیل تحت فشار بودن سیستم و پیدا نشدن شواهدی از محبوسشدگان ادامه عملیات ممکن نشد.
در نتیجه تصمیم به تخلیه آوار داخل کارگاه از طریق دویلهای دسترسی پایین کارگاه به تونل شد که حفر این مسیر به طول ۱۸ متر ادامه یافت و با وجود تحکیم و چارچوببندی، به دلیل هجوم آوار و فشار زیاد کارگاه و لزوم حفظ ایمنی نجاتگران، این عملیات نیز پس از دو روز تلاش ناکام ماند.
در ادامه امدادرسانی، برنامهریزی برای دسترسی به داخل کارگاه از سطح زمین همزمان با حفر دویل دسترسی دوم با فاصله ایمن به موازات کارگاه و سپس حفر دستکهایی با هدف دسترسی به قسمت بالایی کارگاه انجام شد. با حفر و تحکیم این دویل به طول ۳۵ متر از پایین و همچنین سه متر از بالا، دسترسی به قسمتهای بالایی کارگاه که تخریب نشده بود و همچنین دسترسی از داخل تونل به سطح زمین فراهم شد و به این ترتیب مسیر دسترسی ایمن شکل گرفت و سرانجام با حفر دستک از داخل دویل به قسمتهای آسیبدیده پیکرهای کارگران محبوس یافت شد.
این عملیات با مشارکت پنج تیم معدنکار متخصص به تعداد ۱۵۰ نفر در پنج شبانهروز و با خارج کردن حدود ۵۰۰ تن آوار در ساعت ۲۳ روز پنجشنبه مورخ ۱۶ اردیبهشت ماه به سرانجام رسید.
بررسی علل حادثه
یکی از علل اصلی خطرناک بودن محیط کار معادن، تاثیرپذیری محیط کار از شرایط زمینشناسی است. به دلیل اینکه رفتار زمین و ساختارهای تکتونیکی همیشه قابل پیشبینی و کنترل نیستند، محیط کار معادن، خصوصا معادن زیرزمینی زغالسنگ، از جمله محیطهای پرخطر کاری محسوب میشوند. گرچه همواره تاثیر عوامل محیطی بر کارگاههای استخراج بررسی و رصد میشود، ولی بعضی عوامل مانند کیسههای گازی، گسلهای موضعی، تغییرات ناگهانی ضخامت و جنس کمرههای لایه و… چندان قابل شناسایی و پیشبینی نیستند. متاسفانه این عوامل گرچه به ندرت، ولی میتواند منجر به حوادث ناگوار در معدن شود. حادثه تونل ۴۲ نیز از این دست وقایع غیرقابل پیشبینی به نظر میرسد. چراکه طبق شواهد عملیات زیرزمینی و برونزد لایهها در سطح زمین و نزدیکی دهانه تونل ساختار کلی لایه در کارگاه استخراج K13 شامل موارد زیر تشخیص داده میشود.
با توجه به تداوم این ساختار در نزدیکی دهانه تونل و همچنین برونزدها لایه در محل دویلهای حفر شده به سطح و همچنین عدم مشاهده تغییرات چینهشناسی در مقاطع اکتشافی مجاور تونل ۴۲، انتظار تداوم این ساختار در امتداد لایه معمول و معقول است. اما وجود مقادیر زیاد زغالسنگ آوار شده و عدم مشاهده حجم قابل توجه قطعات ماسه سنگی کمر بالا در محل پیدا شدن پیکرهای حادثهدیدگان نشان از عدم وجود لایه کمر بالا به صورت موضعی دارد، رویدادی که از دیدگاه زمینشناسی و شواهد موجود غیرمنتظره محسوب میشود. این نبود چینهشناسی میتواند علت اصلی عملکرد غیرمنتظره تخریب و ریزش آواری سقف کارگاه باشد.
نتیجهگیری
در مورد روش به کار گرفته شده و عملیات امداد انجامی به ترتیب سریعترین روشها در دسترسی به محل حادثه آزموده شد که متاسفانه روش دسترسی مستقیم به محل حادثه با تعمیر کارگاه آسیبدیده با شکست مواجه شد. در نهایت با توجه به شرایط به شدت ناایمن و ریزشی حاکم بر کارگاه، جهت تامین ایمنی امدادگران اقدام به حفر دویل به طول ۳۵ متر موازی کارگاه استخراج و با فاصله ایمن از آن شد و تا سطح زمین ادامه یافت که این عملیات منجر به یافتن پیکرهای دو کارگر حادثهدیده شد. در تایید روش امدادرسانی به کار گرفته شده میتوان به نقش موارد زیر طی عملیات نجات اشاره کرد:
۱- پشتوانه تجربه کارشناسی شرکت و استادکاران استخراجی و کارگران
۲- نظارت و مشاوره پیشکسوتان معدنکاری حاضر در محل حادثه
۳- استفاده از مشاوره پیشکسوتان معدنکاری و متخصصین امداد و نجات کشور و همچنین بازنشستگان شرکت
۴- مشاوره کنسرسیوم صنعتی معدنی فدراسیون روسیه به واسطه نماینده ایشان در کشور در آخرین روز امدادرسانی و پیشنهادهای ایشان که با عملیات انجام شده تیم امداد شرکت مطابقت داشت.
در کنار تلاش تیمهای امدادی شرکت، اقداماتی نیز توسط سازمانهای دیگر انجام شد، از جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- استفاده از دستگاههای زندهیاب الکترومغناطیس جهت شناسایی افراد مدفون توسط هلالاحمر
۲- بهکارگیری سگهای زندهیاب به امید یافتن کارگران محبوس توسط هلالاحمر
۳- استفاده از دوربین مادونقرمز برای شناسایی گرمای احتمالی بدن افراد محبوس توسط مدیر HSE شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد